Anna Rogozowa z Borzęcina na sądach w Bochni w 1602 roku.
(Andrzej Kobyłecki)
2021-02-13
Anna Rogozowa z Borzęcina na sądach w Bochni w 1602 roku.
Jak wynika z Księgi radzieckiej (Acta consularia) z lat 1602 -1603 w Bochni[1], w roku 1603 przed sądem miejskim dwukrotnie toczyły się sprawy dotyczące Anny Rogozowej z Borzęcina.
W pierwszej "Anna Rogozowa contra Stanisław Gazda’’, Gazda jest wezwany do stawienia się przed przyszłym sądem w sprawie wykonania wyroku wydanego w ich sprawie przez "Wielebnego X. Stanislawa Lesika Canonika Kieleczkiego, a plebana Bodzecinka’’.
W drugiej zaś "Rogozowa contra Paulum Starczowski", Rogozowa oskarża urzędnika borzęcińskiego, ’’szlachetnego’’ Pawła Starczewskiego o to, że pod jego nadzorem grupa miejscowych chłopów włamała się do jej pokoju, wynajmowanego w domu Marcina Siwcza oraz powyrzucali oni na drogę jej rzeczy osobiste i towary przeznaczony do sprzedaży w jej kramie.
Pozew dotyczący pierwszej sprawy oraz oświadczenie Rogozowej w sprawie drugiej przedstawione są poniżej. Aczkolwiek w tym okresie językiem sądowym była łacina, te zapisy dokonane zostały po polsku. Dzięki temu możemy z nich dowiedzieć się z nich nie tylko o samej sprawie, ale również przekonać, że ponad 400 lat temu nasi przodkowie używali języka niewiele różniącego się od obecnego. Jedynie dwa, wydrukowane na czerwono, słowa w pierwszym sprawozdaniu nie są w pełni zrozumiałe. Należy je chyba rozumieć jako " obowiązkowo i w nieodwołalnym terminie"[2].
Sprawa pierwsza: "W poniedzialek po Kwietney Niedzieli, blisko przeszłey, oddał pozew listowny pod Pieczęcią Jego Mości X Biskupa Crac., opatrznemu Stanisławowi Gazdzie poddanemu Jego Mości we wsi Bodzecinku, aby stanąl oblirowiznie y zawicie przed Jego Mością Xiędzem Biskupem Crac., albo sądem Jego Mości w Crakowie, albo gdzie na ten czasz z dworem swym szczęśliwie był by postanowiony, w poniedziałek pierwszy po przewodnei Niedzieli, blisko przyszley, naprzeciwko uczciwey Annie Rogozowey, która go pozywa, ku wykonaniu appellaciey od Decretu Wielebnego X. Stanislawa Lesika Canonika Kieleczkiego, a plebana Bodzecinka w sprawie pewney, ferowanego interponowaney.’’
W sprawie drugiej: "uczciwa Anna Rogozowa kramarka Swiadczyła nam we Czwartek Wielki nie dawno w tym roku przeszły iako slachetny Paweł Starczewski urzednik Bodzęnciński we Srodę wielką nie dawno przeszłą przyszedłszy s chłopy Bodzęcińskiemi, do Marcina Siwcza Kmiecia Bodzęcińskiego u którego w domu komorę miała y mieskała. Tamze w niebytności iey klotkę ze skobla ukręciwszy, komorę otworzywszy, skrzinię zrzeczami kramnemi, posciel, chusty sladsiey wsitko ubostwo iey na wieś za płot powyrzuczał y skodę wielką wnut poczynił, ktore lezały za plotem na wsi od srody do czwartku przez nocz. Jakub z tenze Generał widział skrzynie dwie wielkie nie zamknione. Beczkę sledzi nie zabitą y nie pełną. Posciel y chusty białe, na łosku rozmiatane. Kramne korzenie sneckami rozwiązane z skrzyń powyrzuczane na ziemi pod łozem. Gorzalki dwa bębny ieden pełen mnieyszy, wdrugim więtszym mało czo było. Czo tak a nie inaczey bydz, irz tenze mozny widział, y na oko baczeł ies zeznał’’.
Jak wynika z przedstawionych zapisów, w tych sprawach występowały cztery osoby z Borzęcina. Podjęta została próba znalezienia innych informacji o nich, ale niestety w innych materiałach źródłowych odnaleziono tylko dane dotyczące Stanisława Lesika. Natomiast w tym okresie gospodarował w Borzęcinie "Rogoz’’ oraz osoby o nazwiskach podobnych do "Gazda’’. Poniżej przedstawiono wyniki tych poszukiwań.
Stanisław Lesik.
Pisze o nim Karola Noga w opracowaniu "Borzęcin, Bielcza, Przyborów i Łęki w latach 1550-1772’’[3], że: "Od 1601 prebendę w Borzęcinie objął urodzony w rodzinie mieszczańskiej w Łowiczu Stanisław Lesik kanonik kielecki i scholastyk wojnicki, kapelan biskupa, a także proboszcz w Szczurowej, do której miejscowy kościół został inkorporowany w 1597 roku. Ponieważ ksiądz Lesik nie przebywał stale , ustanowiono komendarza, czyli zastępcę proboszcza (w 1602 roku był nim Jan Grzegorz Krasnodębski)’’[4].
Jako "pleb. Borzęcinek i Szczurowa’’ jest on też odnotowany dwukrotnie w opracowaniu: "Księgi egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573 – 1614’’ jako "prowizor’’ podczas święceń kapłańskich: Marcina Zmeja z Oświęcimia w 1601 roku, oraz Mateusza Abrahamowica z Bożęcinka, syn Mateusza ("Mathaeus Martini Abrahamovic (Abrahamides/ de Bożęcinek’’) w 1602 roku[5]. Abrahamowicz został wyświęcony na akolitę 1 marca 1602 roku, a następnie już jako wikary w Borzęcinku, w tym samym roku na kolejne stopnie. Subdiakonem został 23-go marca, diakonem 6-go kwietnia a prezbiterem 1-go czerwca. Pisze też o nim wymieniony wyżej K. Noga, że w 1602 roku ''Mateusz Abrahamowicz z Brzeska'' był wikarym w Borzęcinie[6].
Z kolei o powiązaniach rodzinnych plebana Lesika wzmiankuje w dwu hasłach, w ’’Liber generationis plebeanorum’’ Nekanda Trepki[7].
W pierwszym haśle: "Leszkowski’’, to bratanek plebana z Bożęcinka. Wzmiankowana jest też jego bratanica, zaś w drugim "Trzebieski Jędrzej’’, Nekanda Trepka pisze, o zamążpójściu bratanicy (synowicy) plebana Lesika oraz przedstawia szereg innych informacji o księdzu i jego rodzinie. Hasła te przedstawione są poniżej.
- "Leszkowski nazwał się syn Lesika mieszczanina w Łowiczu. Ten służył panom Dębickim w sandomierskiej ziemi, kupił zaś był sołtystwo w Wieniawie pod Radomiem cirka 1621. Stryj jego ksiądz pleban był w Bożęcinku, wsi biskupa krakowskiego na Podgórzu i anno 1633. Siostra zaś tego Lesika za Trzebieskim nazwanym, o którym pod T.’’[8]
- "Trzebieski Jędrzej drudzy go zwali, z Podlasza ze wsi … chłopski syn był. Ten pod Radłowem służąc u szlachty pojął był Stradomską rzeczoną, z którą tę dziewkę Jadwigę miał, a w tem sołtystwie w Radłowie mieszkał. Był za urzędnika w Łętowicach, wsi biskupa krakowskiego u Wojnicza; do Radłowa ta wieś. Udawał się być z LAndrzej Kobyłeckiitwy szlachcicem. Jak mu ta żona umarła, pojął był anno 1618 Leszkównę z Łowicza, synowicę ks. plebana w Bożęcinku u Radłowa. Skolastykiem wojnickim był tenże ksiądz i tam w Bożęcinku plebaniją arendą puścił mu anno 1627 i anno 1630. Lesik ojca zwano w Łowiczu, a s(z)wagier tego Trzebickiego Leszkowskim nazwał się, pod Radomiem kupił w Wieniawie sołtystwo. Służył przedten panom Dębickim w sendomierskiej ziemi. O tem opisanie pod Leszkowski.’’[9] ˛
Innym, ale dalszym krewnym Stanisława Lesika mógł być Bartłomiej Lesik, syn Grzegorza który otrzymał święcenia kapłańskie w latach 1608 -1613[10].
Anna Rogozowa
Nie znaleziono o niej żadnych dodatkowych informacji, ale w inwentarzu Borzęcina z 1601 roku wymienieni są kmiecie Rogozowie[11]. Być może była ona wdową po którymś z nich i z braku środków do życia stała się komornicą i kramarką. Jej krewnym mógł być Marcin Rogoż, wójt borzęcki, który zeznawał w śledztwie przeprowadzonym w latach 1615 – 1617 w sprawie szkód w Puszczy Radłowskiej[12]. Niewątpliwie gospodarowali oni na łanie Rogozińskim, którego nazwa po raz pierwszy wymieniona została w 1757 roku w inwentarzu Borzęcina.[13]
Stanisław Gazda
Nie odnaleziono osoby o takim nazwisku w źródłach dotyczących Borzęcina, ale być może było ono inną formą zapisu występującym w tym okresie w Borzęcinie nazwisk: Gyza, Giza lub Gizowski oraz Gaza. Pierwsze dwa występują w informacji o tym, że:
prawa miejskie w Bochni, w 1536 roku otrzymał: "Jacobus carpentarius Gyza de villa Borzentyn ex patre Jacobo Giza et Anna matre parentibus ….’’,[14] w 1584 roku, sołtysem w Borzęcinie był Tomasz Giza, któremu "Biskup Piotr Myszkowski dał sołtysowi Gizie rolę przymiarek pomiędzy rolami Wawrzyńca Lelka i Stanisława Białka’’[15].
Ponadto, według danych z inwentarza Borzęcina w 1601 roku mieszkał w tej wsi zagrodnik Gizowski[16].
Zapis tego nazwiska w formie "Gaza’’, od którego był nazwany był łan Gazowski, dotyczy pierwszej połowy XVII wieku kiedy to karczmarz Stanisław Jewiarz "trzymał w dożywociu, między innymi:’’trzy pręty roli zwanej Gazowska (16 staj po 12 zagonów), ogród (72 zagony) i przymiarek położony pomiędzy gruntami niejakiego Urbana i Gazego (8 staj po 8 zagonów)."[17].
Marcin Siwiecz. Ani jego ani innej osoby o tym nazwisku nie odnotowano w odnośnych źródłach. Kmieć o podobnym do niego nazwisku "Śliwa’’ gospodarował w Borzęcinie w 1601 roku[18].
Paweł Starczewski. Nie odnaleziono osoby o takim, ani podobnym nazwisku zamieszkałej w tym czasie w Borzęcinie.
Andrzej Kobyłecki
Przypisy:
1. Archiwum Staropolskie Bochni, Acta consularia [Księga radziecka] 1602-1605: pierwsza sprawa: s. 53, druga s. 55.
2. Pierwsze, prawdopodobnie spolszczone jedno z dwu słów łacińskich: obligatio = obowiązek, albo obligans = obowiązkowy, drugie, to niewątpliwie staropolskie słowo "zawity’’ = ostateczny lub nieodwołalny.
3. K. Noga, "Borzęcin, Bielcza, Przyborów i Łęki w latach 1550-1772’’, 2018, maszynopis opracowania mającego wejść w skład monografii Gminy Borzęcin.
4. K. Noga s. 73
5. K. Pietrzyk, "Księgi egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573 – 1614’’, s. 309 i 321.
6. K. Noga, s. 74
7. Walerian Nekanda Trepka,’’ Liber generationis plebeanorum ("Liber chamorum")’’; Włodzimierz Dworzaczek, Julian Bartyś, Zbigniew Kuchowicz; pod redakcją Włodzimierza Dworzaczka ; uwagi o pisowni i fonetyce opracował Karol Zierhoffer. Wrocław 1963. Data ukończenia rękopisu tej pracy zazwyczaj podawana jest mylnie jako 1626 rok, co jest niemożliwe, bo mnóstwo podanych w niej faktów wydarzyło się w roku 1633.
8. Nekanda Trepka s. 240
9. J. wyżej., s. 423
10. K. Pietrzyk, hasło nr. 1066.
11. Listę kmieci i innych osób z Bożęcina płacących podatki podaje za tym inwentarzem Noga s. 42-43.
12. F. Sikora, "Dzieje gospodarcze i społeczne’’ s. 27, 2018, maszynopis opracowania mającego wejść w skład monografii Gminy Borzęcin.
13. Inwentarz klucza radłowskiego za czasów biskupa Stanisława Załuskiego w 1757 roku, Biblioteka Jagiellońska, rps 5936.
14. Akta miasta Bochni , ‘’Regestrum pro intitulatione iuris civilis... [Katalog mieszczan]’’, rękopis, s. 19
15. F.Sikora, "W czasach średniowiecza’’, Część 2. Dzieje gospodarcze i społeczne, maszynopis opracowania mającego być częścią monografii Gminy Borzęcin, s. 27
16. K. Noga, s. 74
17. K. Noga, s. 37
18. K. Noga, s. 74
|