Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim Akademii Rolniczej w Krakowie
(Zbigniew Stós)
2021-08-08
Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim
Akademii Rolniczej w Krakowie
Dzisiaj parę słów o RZD "Okocim" w Brzesku. Temat podsunął mi kolega z lat szkolnych Jerzy Kusior, przysyłając dwa zdjęcia z lat 60. XX wieku. Ojciec Jurka, Franciszek Kusior, był w okresie 1.07.1959-30.06.1965 Dyrektorem tego Zakładu. Siedziba Zakładu mieściła się na Pomianowej (tzw. "Równia"). RZD wywierał duży wpływ nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny na powiat brzeski i choćby dlatego warto o jego istnieniu przypomnieć młodszym czytelnikom portalu.
Jan Burlikowski, pisząc w 1975 roku 5. tom "Kroniki powiatu brzeskiego" [1], tak opisał działalność RZD Zespół Okocim:
"W roku 1945 majątek ziemski barona Goetza przydzielony został Wojewódzkiemu Urzędowi Ziemskiemu w Krakowie. W rok później przyłączony został do Państwowych Zakładów Przemysłowo-rolniczych, które podlegały Państwowym Nieruchomościom rolnym w Poznaniu. W roku 1948, gdy powstały Zespoły Państwowych Gospodarstw rolnych, przyłączono do Zespołu gospodarstwa w Łososinie Dolnej oraz Bieńkowicach. W 1948 przyłączono do Zespołu Okocim – Staniątki, Łężkowice, Łazy i Ostrów Szlachecki o łącznym obszarze 650 ha oraz Gospodarstwo rybne Przyborów o obszarze 60 ha położone w powiecie brzeskim. W 1950 r. przyłączono Łęki Dziewińskie koło Puszczy Niepołomickiej o obszarze 232 ha.
Z chwilą organizowania Zespołu Kraków w 1951 r., Zespół Okocim przekazał temu Zespołowi Gospodarstwo Staniątki i Łężkowice, a Gospodarstwo Przyborów Zespołowi rybackiemu Kraków. Zespół Okocim jako jednostka ukształtował się w 1951 r. Obejmował wówczas Gospodarstwa – Pomianowa z Okocimiem Górnym i Zagórzycami, Poręba Spytkowska z folwarkiem Okocim Dolny, Łososinę Dolną, Łazy, Ostrów Szlachecki oraz Bieńkowice z Łękami Dziewińskimi.
Do 1956 r. Zespół podlegał Centralnemu Związkowi hodowli Koni, a od 1957 r. Pomianowa, Poręba Spytkowska, Bieńkowice, Ostrów Szlachecki podlega Wyższej Szkole rolniczej w Krakowie – łącznie 828, 52 ha, natomiast Łazy, Łososina Dolna, Zagórzyce – 32.205 ha przydzielono Stadninie Koni w Chyszowie.
Obecnie w skład rolniczego Zakładu Doświadczalnego Akademii rolniczej w Krakowie wchodzi Gospodarstwo Pomianowa, będące głównym obiektem produkcyjnym, w którym znajduje się ogród kwiatowy i ogród warzywny oraz Gospodarstwo Poręba Spytkowska z Okocimiem Dolnym i Górnym, mające charakter uzupełniający – farmowy. Posiadają one zabudowania mieszkalne i produkcyjne.r
Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim z siedzibą w Brzesku przy ul. Mickiewicza jest od 1 stycznia 1957 r. obiektem dydaktycznym, naukowo-badawczym i produkcyjnym, jako Gospodarstwo rolne Akademii rolniczej w Krakowie. Przeznaczony jest na szkolenie studentów w czasie praktyk semestralnych, magisterskich i wakacyjnych oraz uczniów z Techników rolniczych, Ogrodniczych i Mechanizacji rolnictwa.
W hotelu studenckim, który posiada stołówkę, można zakwaterować i wyżywić 40-50 studentów. Studenci Akademii rolniczej odbywają praktyki semestralne od maja do września oraz miesięczne w okresie wakacji. Uczniowie z techników odbywają praktyki od czerwca do sierpnia.
Na terenie Zakładu prowadzone są prace naukowo-badawcze przez instytuty Akademii rolniczej w Krakowie:
– Instytut Ekonomiki i Organizacji rolnictwa
– Instytut hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej
– Instytut Uprawy roli i roślin
– Instytut Gleboznawstwa, Chemii rolnej i Mikrobiologii
– Instytut Produkcji Ogrodniczej
Instytut hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej posiada własny inwentarz doświadczalny: 60 sztuk buhajów i 60 krów, zaś Instytut Uprawy roli i roślin oraz Gleboznawstwa, Chemii rolnej i Mikrobiologii własne, wydzielone poletka doświadczalne.
Obecnie RZD Okocim posiada ogółem 343, 02 ha powierzchni, w tym 194, 60 ha gruntów ornych, 40 ha łąk, 56, 25 ha pastwisk, 12, 04 ha sadów.
W roku 1973/74 RZD uzyskał następujące wyniki w wydajności roślin: pszenica 35, 09 q/1ha, jęczmień 30 q/1ha, owies 24, 6 q/1ha (razem zbożowe przeciętnie 32, 8 q/1ha); rzepak 21, 2 q/1ha, ziemniaki 197, 9 q/1ha, buraki cukrowe 350q/1ha, buraki pastewne 859 q/1ha, siano łąkowe 51 q/1ha.
Zdecydowana większość towarowej produkcji polowej przekazywana jest do Centrali Nasiennej (kwalifikującej zboża) oraz punktów skupu przemysłu rolnego.
RZD Okocim prowadzi hodowlę bydła i trzody chlewnej. Posiada, wg stanu w czerwcu 1975 r.:
bydło – 407 sztuk (w tym 91 krów, reszta to jałówki, cielęta, bukaty, bukaty doświadczalne), trzoda chlewna -128 sztuk, konie – 17 sztuk. Hodowlą objęte jest bydło rasy nizinnej czarnobiałej oraz trzoda chlewna rasy w.b.p.
Oprócz tych podstawowych działów RZD prowadzi produkcję ogrodniczą, a więc:
a) Kwiaciarstwo
Specjalnością i kierunkiem produkcyjnym ogrodu kwiatowego, założonego jeszcze w roku 1913 przez byłego właściciela Jana Goetza, który wybudował wówczas dwie szklarnie, jest uprawa azalii od roku 1932 i storczyków od 1937 r. W 1917 r. wybudowano dwie dalsze szklarnie, w 1927 r. tzw. szklarnię jarzynową. Ogólna powierzchnia szklarni „starych” wynosi 820 m2, a powierzchnia użytkowa 620 m2.
W roku 1955 wybudowana została i oddana do użytku szklarnia „nowa” o powierzchni ogólnej 930 m2 i 629 m2 powierzchni użytkowej. Składają się one z dwóch szklarni ogólno-użytkowych, do produkcji kwiatów o powierzchni ogólnej 240 m2 każda, dwóch szklarni z parapetami do uprawy kwiatów doniczkowych o powierzchni ogólnej 190 m2 każda oraz jednej szklarni o charakterze mnożarki o powierzchni ogólnej 90 m2. Wszystkie szklarnie posiadają centralne ogrzewanie wodne z własnych kotłowni.
Oprócz szklarni Zakład posiada około 30 okien inspektowych wykorzystywanych do produkcji rozsad oraz przechowywania azalii, storczyków itp. Obok szklarni znajduje się około 0, 5 ha gruntów ornych przeznaczonych do produkcji kwiatów i pomidorów oraz przygotowywania ziemi do szklarni. Wachlarz produkcyjny uprawianych kwiatów jest bardzo szeroki, głównym jednak kierunkiem produkcyjnym jest uprawa azalii i storczyków.
Produkcja kwiaciarska sprzedawana jest na terenie zakładu lub wysyłana do kwiaciarni Krakowa, Zakopanego, Łodzi, Warszawy i Sopotu. Z produkcji kwiatów Zakład uzyskuje rocznie przeciętnie 1.100 tys. zł. dochodu.
b) Produkcja warzywniczo-sadownicza W skład produkcji warzywniczej wchodzi uprawa sałaty w szklarniach i inspektach oraz rozsady warzyw i kwiatów. Średnie wpływy ze sprzedaży w ostatnich latach wynosiły 250-300 tys. zł. Przewiduje się zaniechanie tej produkcji.
W 1972 r. zakład dokonał nasadzeń sadu jabłoniowego na powierzchni około 5, 5 ha, a w r 1974 r. na terenie byłego ogrodu warzywnego dalsze 6 ha. Przewiduje się jeszcze nasadzenia na powierzchni około 8 ha na terenie pomiędzy obecnym sadem, a szpitalem. Łącznie zatem RZD posiadał będzie około 20 ha intensywnych sadów jabłoniowych, a w dalszej perspektywie 30 ha. Ogółem dotychczas nasadzono na powierzchni 11, 5 ha – 5.402 sztuki różnych odmian jabłoni.
Zakład posiada potrzebne do pracy ciągniki i maszyny, a mianowicie: 11 ciągników, 2 silniki elektryczne, 3 samochody ciężarowe, 17 przyczep, szereg maszyn do uprawy roli, nawożenia, ochrony roślin, zbioru zielonego, siana i słomy, zbioru zbóż i okopowych, maszyny i urządzenia potrzebne w hodowli bydła i trzody chlewnej, różne maszyny zainstalowane w magazynach i warsztatach.
Rolniczy Zakład Doświadczalny w okresie 30 lecia dokonał szeregu inwestycji:
– wybudowano nowe warsztaty mechaniczne, kuźnię i stolarnię,
– w latach 1970-71 wybudowano nowe garaże dla ciągników i samochodów,
– w latach 1965-70 wybudowany został magazyn do przechowywania zbóż, rzepaku, bobiku oraz zakupionych pasz treściwych,
– w latach 1973-74 zbudowane zostały dwa silosy zbożowe o pojemności 30 ton każdy,
– w miejsce zniszczonej pożarem stodoły w Gospodarstwie Pomianowa, w 1971 r. wybudowano wiatę na maszyny oraz magazyny paszowe,
– wybudowano magazyn blaszany o powierzchni składowej około 400 m2,
– cały teren magazynowy został utwardzony celem polepszenia warunków składowania węgla i koksu,
– wybudowano 3 brogi do składowania siana i słomy,
– wybudowano w ogrodzie warzywnym budynek socjalny,
– w latach 1970-75 wybudowany został blok mieszkalny dla sześciu rodzin oraz rozpoczęto budowę drugiego,
– przeprowadzono kapitalny remont w budynku mieszkalnym Zamłynie dla dziesięciu rodzin,
– wyremontowano budynek mieszkalny w Gospodarstwie Poręba Spytkowska dla sześciu rodzin oraz w Okocimiu Dolnym dla dziesięciu rodzin emerytów,
– wyremontowano budynek mieszkalny dla trzech rodzin przy ul. robotniczej nr 1 i dla sześciu rodzin pod nr 4,
– wyremontowano mieszkania dla czterech rodzin w ogrodzie kwiatowym oraz dla dwóch rodzin w ogrodzie warzywnym,
– dobudowano piętro na budynku administracyjnym, co przyniosło dodatkowe trzy mieszkania.
Ogółem rolniczy Zakład Doświadczalny Akademii rolniczej dysponuje 84 mieszkaniami o 206 izbach, z czego 66 izb zajmują emeryci, a 10 obcy lokatorzy.
Rolniczy Zakład Doświadczalny zatrudnia ogółem 140 osób, w tym: w dziale naukowym 2, administracyjno - technicznym 15, w produkcji roślinnej 38, w produkcji zwierzęcej 25, w mechanizacji 12, w brygadzie remontowo-budowlanej 32, pracowników obsługowych 7, stażystów 6. Pracowników umysłowych wypada 7 na 100 ha użytków rolnych, pracowników fizycznych 40, na 1 pracownika umysłowego przypada 6 fizycznych.
Zaznaczyć należy, że RZD Okocim osiągnął znaczne sukcesy w swojej pracy, szczególnie w zakresie hodowli. Posiada liczne medale z wojewódzkich pokazów bydła za zdobycie I miejsca w hodowli bydła.
Materiał zarodowy bydła i trzody chlewnej zbywany jest przez Zakład za pośrednictwem Przedsiębiorstwa Obrotu Zwierzętami hodowlanymi na terenie województwa i częściowo całej południowej Polski. Materiał rzeźny bydła sprzedawany jest na eksport lub do Centrali Mięsnej. Dodać również należy, że RZD z Gospodarstwa Pomianowa wydzielił i odstąpił około 15 ha ziemi na potrzeby miasta Brzeska, a w szczególności pod budowę Szpitala Powiatowego oraz kolonii domków jednorodzinnych.
Aktualnie dyrektorem rolniczego Zakładu Doświadczalnego Okocim Akademii Rolniczej w Krakowie jest dr Jan Garlacz.
Długoletnim kierownikiem ogrodu warzywnego jest Józef Płachta. Od wielu lat kierownikiem ogrodu kwiatowego jest Henryk Okoński, wybitny fachowiec w tej dziedzinie. Jego sukcesem jest m.in. to, że dzięki właściwej pielęgnacji oraz stworzeniu odpowiednich warunków klimatycznych w prowadzonym przez niego ogrodzie zakwitł storczyk o nazwie Winston Churchill, którego krzyżówkę otrzymał z Anglii. Kwiat ten ma czerwone ubarwienie z białym obrzeżem. Warto dodać, że pierwszy raz zakwitł on w Polsce, a nie w Anglii. Trud i troskliwa opieka Okońskiego została więc wspaniale nagrodzona. Henryk Okoński, miłośnik kwiatów i zasłużony dla rozwoju ogrodu kwiatowego WSR odszedł na emeryturę w 1973 r. Kierownikiem ogrodu od jego odejścia jest mgr Stanisław Wiśniowski."
Zakład Doświadczalny Okocim Akademii Rolniczej w Krakowie zlikwidowano w 1999 roku.
Pastwisko przy ul. Mickiewicza w Brzesku
(zdj. z lat 1960-1964)
Na drugim planie osiedle domków przy ul. 19 Stycznia
Przez wiele lat RZD Okocim organizował konkursy bydła hodowlanego, na które przyjeżdżali do Brzeska przedstawiciele zakładów hodowlanych z całej Polski. Konkursy te odbywały się na łąkach przy ul. Mickiewicza (obecnie Plac Kupiecki).
Jury konkursu bydła hodowlanego wręcza medale dla najlepszych hodowców
Zdjęcie z lat 1960-1964
Zapraszam starszych mieszkańców Brzeska, do rozpoznania się na powyższym zdjęciu.
Opracował: Zbigniew Stós
Zdjęcia z arch. Jerzego Kusiora
Źródła:
1. Jan Burlikowski,"Kronika powiatu brzeskiego 1945-1975", t.V. str. 56-59, wyd. ZETO SA Tarnów, 2009
|