Karol Firganek - Powstaniec Styczniowy rodem ze Szczepanowa  (Krzysztof Bogusz)  2024-01-24

160 lat to szmat czasu. Czasu który zaciera pamięć o nawet najbardziej heroicznych czynach o których było kiedyś bardzo głośno, a które były udziałem naszych przodków. Nie inaczej sprawa ma się w przypadku Powstania Styczniowego. Mimo to, nie powinniśmy zapominać o tym co ukształtowało całe pokolenia Polaków.

Niepodległościowy zryw z 1863 r. był protestem przeciw moskiewskiemu panowaniu i bezprawiu. Postawa tysięcy Polaków biorących udział w tym starciu "Dawida z Goliatem" stała się wzorem patriotyzmu dla kolejnych pokoleń, a także była przykładem poświęcenia narodu polskiego w walce o najwyższe wartości. Pomimo, że Powstanie Styczniowe upadło, to zostało w narodzie twarde i niezłomne postanowienie zdobycia Niepodległości.

Z okazji 161 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego myszkowałem po archiwach w poszukiwaniu nazwisk i imion mieszkańców Powiatu Brzeskiego, którzy ruszyli jako ochotnicy do Powstania.

W portalu "Genealogia Polaków" prowadzonym przez Fundację Odtworzeniową Dziedzictwa Narodowego z Krakowa udało się odnaleźć kilka nazwisk z terenu Powiatu Brzeskiego. Jedno z nich rzuciło mi się szczególnie w oczy - był to Karol Firganek urodzony w Szczepanowie.

źródło [2]

Wedle pamiętnika Karola Firganka jego dziad, pochodzący z Królestwa Polskiego szlachcic Stanisław Zieliński, przybył między rokiem 1808 a 1818 do Galicji, gdzie „z przyczyn niewiadomych” zmienił nazwisko na Firganek.
Został wówczas leśniczym w Zębczycach koło Suchej i ożenił się z „włościanką” Rozalią Taladzińską, z którą miał pięcioro dzieci. Jego syn Ignacy ukończył tak zwaną szkołę „normalną” w Suchej, a następnie przez dwa lata uczęszczał do gimnazjum w Podolińcu na Spiszu. Następnie pracował jako rządca w różnych małopolskich majątkach rolnych: u Lgockich, Ostrzeszewiczów, wreszcie u Waksmana, dzierżawcy dóbr Mokrzyska pod Słotwiną. Sam Ignacy ożenił się z Teofilią Noszkowską, którą poznał za pośrednictwem jej brata, mandatariusza (*) dóbr Mokrzyska, zamieszkałego w Szczepanowie. Rodzina Noszkowskich pochodziła z Zatoru.

Syn Ignacego Karol Firganek przyszedł na świat w poniedziałek 23 marca 1840 roku. Ochrzczony został dopiero 5 dni później - w sobotę 28 marca. W księdze urodzeń wsi Szczepanów można odnaleźć wzmiankę o narodzinach Karola. Brak w niej informacji o numerze domu.

Jako sześcioletnie dziecko był świadkiem, bezkrwawego na szczęście, epizodu rabacji galicyjskiej w Łazach pod Bochnią. Ignacy był tam wówczas ekonomem, przechodząc później na służbę panien benedyktynek w Staniątkach, potem został zarządcą folwarku plebańskiego w Inwałdzie, jeszcze później zaś rządcą w Gosprzydowej. Karol ukończył szkoły: wiejską w Inwałdzie, potem „normalną” i niższą realną w Wadowicach, a od roku 1851 uczęszczał w Krakowie do szkoły wyższej realnej, czyli Instytutu Technicznego. W latach 1858–1861 odbył studia w Instytucie Politechnicznym w Wiedniu. W lutym 1862 roku uzyskał pracę we Lwowie z nominacji Centralnego Kierownictwa Kolei Karola Ludwika w Wiedniu.

Wiosną roku 1863 postanowił pójść do powstania, za przykładem swoich kolegów szkolnych Antoniego Kwiatkowskiego i Edwarda Kaczorowskiego. Za pośrednictwem tego ostatniego zapisał się do oddziału, który został wyekwipowany kosztem hrabiego Jana Krukowieckiego.

15 sierpnia 1863 roku, Karol Firganek w grupie trzynastu powstańców pod osobistym dowództwem hrabiego Krukowieckiego wziął udział w bohaterskiej obronie dworu w Glanowie. Obrona dworu przeszła do historii i legendy. Był to jeden z nielicznych chwalebnych epizodów wyprawy ochotników galicyjskich do Królestwa, zorganizowanej i dowodzonej przez hrabiego Aleksandra Krukowieckiego. Z okazji 150 rocznicy powstania, przypomniano nieznaną do tej pory bezpośrednią relację z obrony dworu autorstwa Firganka.

W grudniu 1863 r. Karol powrócił do powstania. Walczył w Górach Świętokrzyskich, gdzie został awansowany do stopnia oficerskiego. Walczył w partiach Brzezińskiego (oddział pułk. Abichta), majora Bogdana i generała Chmieleńskiego. Brał udział w bitwach pad: Skałą, Glanowem, Waśniowem, Kunowem, Opałowem, Wistosławską Górą, w lasach Św. Katarzyny, niedaleko Kielc. W maju 1864 roku aresztowany w Starachowicach, skąd został odstawiony do Radomia. Skazany na zesłanie do rot aresztanckich. Po manifeście cesarza Aleksandra Il jako poddany austriacki został ułaskawiony. Wrócił do Galicji i do pracy na kolei, osiągając wysokie stanowisko inspektora. Troska potomków Karola Firganka sprawiła, że ocalał dziennik jaki spisał w 1913 r. "Wspomnienia z lat minionych" i "Wspomnienia z mojej młodości" pisane w r. 1913 być może okażą się cennym źródłem informacji nt. stosunków społecznych panujących w tamtym czasie na terenie Powiatu Brzeskiego. Obecnie kopie pamiętnika przechowywane są w bibliotece kórnickiej i w bibliotece Ossolineum we Wrocławiu. Oryginał należy do Janiny i Bolesława Suszków z Kórnika.

źródło [1]

Szerzej o losach Karola Firganka oraz o historii obrony dworu w Glanowie można przeczytać w publikacjach, do których linki podano w Piśmiennictwie.

Krzysztof Bogusz

Piśmiennictwo:

1. Powstanie styczniowe: notatki biograficzne uczestników: z oryginalnemi ilustracjami, Jerzy Maliszewski, Warszawa 1932
2. Bolesław Suszka, Dzieje Karola Firganka i jego pamiętnika, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej,[Dostęp 2024-01-23]
3. Jacek Kowalski, Obrona dworu w Glanowie, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, [Dostęp 2024-01-23]

Słowniczek:

(*) Mandatariusz – urząd w dawnej administracji galicyjskiej utworzony przez władze austriackie w 1781 roku. Mandatariusz wykonywał czynności policyjno-administracyjno-sądowe w stosunku do ludności chłopskiej osiadłej na obszarze dominium, w sprawach związanych z pańszczyzną. Urząd został zlikwidowany w 1849 roku, co było konsekwencją uwłaszczenia chłopów na terenie Galicji [za Wikipedia].