Osada kultury trzcinieckiej na Podgórzu Bocheńskim (Jasień, stan. 38, gm. Brzesko)  (bap)  2025-06-17

W 2013 roku przeprowadzono ratownicze badania wykopaliskowe na stanowisku 38 w Jasieniu, gm. Brzesko. Powodem była budowa zjazdu z autostrady A4. Z ramienia spółki jawnej "Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Muzeum Archeologiczne w Krakowie i Uniwersytet Jagielloński – Krakowski Zespół do Badań Autostrad" badaniami kierował Radosław Czerniak z Archeologicznej Pracowni „IN SITU”.

Stanowisko położone jest na obszarze Wysoczyzny Szczepanowskiej będącej częścią Kotliny Sandomierskiej. Usytuowane jest na zachodniej krawędzi kulminacji wydmy, mocno zniszczonej w wyniku eksploatacji piasku i podczas budowy autostrady. Są to obrzeża podmokłej doliny Uszewki. Przebadano ostatni zachowany fragment stanowiska (9,36 ara) odkrywając 14 obiektów archeologicznych. Większość to jamy osadowe kultury trzcinieckiej.

Najstarsze ślady osadnictwa, poświadczone tylko przez pojedyncze wyroby krzemienne, wiązać można z dwoma mezolitycznymi kulturami – komornicką z elementami postmaglemoskimi i janisławicką (?). Z innych faz osadniczych pochodzą nieliczne fragmenty ceramiki kultur mierzanowickiej i łużyckiej. Brak jest natomiast tak datowanych obiektów. Wśród zabytków z Jasienia dominują materiały związane z kulturą trzciniecką. Pod względem stylistycznym, formalnym i technologicznym są one bardzo jednolite. Wykazują cechy typowe dla klasycznej fazy kultury trzcinieckiej. Wśród wyróżnionych form naczyń najczęściej występują misy jednoczęściowe, nieprofilowane, odpowiadające misom typu 2.1 i 2.2 wg J. Górskiego (2007, ryc. 14) i garnki łagodnie profilowane typu 1.1.1 (Górski 2007, ryc. 10).

Uzupełniają je wazy typu 2 wg typologii J. Górskiego (2007, ryc. 16) oraz kubki. Naczynia te zdobione były poziomymi listwami plastycznymi, a zachowane fragmenty brzegowe przeważnie były pogrubione i skośnie ścięte. Materiał z Jasienia wykazuje duże podobieństwa do zespołów klasycznej fazy kultury trzcinieckiej
z zachodniej Małopolski. Wymienione formy występują we wszystkich zespołach typu A (Górski 2007, 75–81). Brak innych wątków ornamentacyjnych takich jak dekoracja ryta, czy nieobecność amfor pozwala zaklasyfikować ten materiał do podtypu A2. Osadę można więc datować na lata 1600–1400 BC, czyli okres B epoki brązu wg podziału P. Reineckego (Górski 2007, 56–62, 85–91, 94–95).

Z kulturą trzciniecką powiązano także jamy pozbawione zabytków oraz jamy zawierające materiały o nieokreślonej chronologii. Za taką interpretacją przemawia znikoma reprezentacja w analizowanych inwentarzach ceramiki innych kultur. Wskazuje na to także lokalizacja jam. Zarówno te z ceramiką kultury trzcinieckiej, jak i te pozbawione artefaktów, zgrupowane są w strefie występowania zabytków kultury trzcinieckiej w nawarstwieniach poza obiektami (por. Ryc. 4). Stosunkowo niewielka ilość zabytków ceramicznych i ich„wąskie” ramy chronologiczne oraz brak głębokich, trapezowatych jam osadowych, charakterystycznych dla długotrwałych osad kultury trzcinieckiej, pozwalają przypuszczać, że była to zapewne osada jednofazowa.

Najistotniejszym rezultatem omawianych badań jest niewątpliwie odkrycie osady kultury trzcinieckiej w strefie na południe od Wisły. W literaturze przedmiotu Wisła jest bowiem traktowana, jako dobrze udokumentowana południowa granica ekumeny ludności kultury trzcinieckiej (Górski 1997; 2007).