Są w naszym polskim i narodowym kalendarzu daty i dni szczególne, uświęcone przekazywaną z pokolenia na pokolenie tradycją, utrwalone serdecznym sentymentem. Takimi dniami jest okres związany ze świętami Bożego Narodzenia. Szczególnego blasku tym dniom dodaje sama przyroda – biel śniegu, skrzypiący mróz, ośnieżone drzewa. Nieodłącznym elementem tego czasu są kolędy. Cisza i majestat zimowego pejzażu to naturalne tło dla tych melodii. Pieśni bożonarodzeniowe przylgnęły do ludzkich serc niezwykłym magnesem, a trwa to do dnia dzisiejszego.
Za jedną z najstarszych kolęd uważa się pieśń „Zdrów bądź, królu anielski” (1424). Z latami, pieśni tych przybywało coraz więcej. Nowe i modne przeplatały się z odwiecznymi pastorałkami. Wszystkie one uroczyste, żartobliwe, proste, ludowe, miejskie, żołnierskie, szlacheckie, zda się niekiedy nieporadne, są jednako pięknym i niezbędnym fragmentem świątecznego rytuału.
Kolędy zajmują wiele miejsca w śpiewniku narodowym. Ich zbiory wydane w połowie XIX w. zawierały ponad 300 tekstów. Chociaż nie zawsze potrafimy sobie to uświadomić, były i są one siłą tradycji i sentymentu, wspaniałym spoiwem polskich społeczności w wymiarze rodzinnym, regionalnym, narodowym. Są i będą spoiwem wielomilionowej Polonii w każdym miejscu na ziemi.
Kolęda z biegiem wieków stawała się bardziej polska, swojska, ludowa. Układane były i są na cześć narodzonego Jezusa i Świętej Rodziny.
Zygmunt Gloger napisał, że gdyby ktoś, kto nie zna dziejów Nowego Testamentu, chciał sobie wyrobić zdanie na temat pochodzenia Świętej Rodziny tylko na podstawie polskich kolęd i pastorałek, to okazałoby się, że mały Pan Jezusek urodził się gdzieś w Polsce, w wiejskiej stajence, a Józef i Maryja byli Polakami. Przed szopką zbierali się przecież pasterze o polskich imionach: Bartek, Kuba, Wojtek, Mikołaj.
Jest też w kolędach i pastorałkach coś jeszcze, a mianowicie swego rodzaju serdeczna poufałość do Świętej Rodziny.
Górale śpiewając o małym Jezusku:
Oj, maluśki, maluśki,
jako rękawicka.
Alboli tyz jakoby
kawołecek smycka.
Św. Józef jest po prostu kochającym tatusiem, Maryja – ubożuchną Matką. Przewija się też przez nie wielka troska o małe Dzieciątko, współczucie, miłość, pragnienie przyjścia z pomocą, ubolewania nad ubóstwem małego Jezusa.
Kto się nie dziwi ze łzami,
Widząc Pana z bydlętami?
Pająki snują obicia,
Ze słomy dywan drogi.
Z chust podłych zimne okrycia,
Zamiast puchów – barłogi.
Albo
Kuba stary przyniósł dary
masła na talerzu,
Sobek parę gołąbeczków
takich jeszcze w pierzu.
Wziął Tomek gomółek
i jajeczko gęsie.
Melodie wielu kolęd to melodie taneczne, skocznych mazurów, kujawiaków, krakowiaka, poloneza, marsza. W wielu wypadkach trudno dziś dociec, kto je napisał.
Jaka kolęda jest najpopularniejsza? Wydaje się, że „Wśród nocnej ciszy”. Ta kolęda piękniej niż inne wprowadza nas podczas wieczerzy wigilijnej w atmosferę świąt i zgłębia tajemnicę tego, co wydarzyło się w Betlejem ponad dwa tysiące lat temu. Rodowód tej kolędy jest nieznany, kronikarze twierdzą, że należy do najstarszych pieśni bożonarodzeniowych, nie zrobiła jednak takiej kariery jak „Cicha noc”, ale znana jest też za granicą. Pięknie brzmią również słowa kolędy „Bóg się rodzi”. Jej autorem jest Franciszek Karpiński (1741-1825) zwany „poetą serca”. Był to liryk o najwyższych wartościach. Z pieśni nabożnych jego autorstwa należy wymienić ocalone od zapomnienia „Kiedy ranne wstają zorze” i „Wszystkie nasze dzienne sprawy” śpiewane w naszych domach codziennie przez poprzednie pokolenia.
Franciszek Karpiński jest autorem także urzekającej sielanki „Laura i Filon”. Wiele lat po nim Teofil Lenartowicz napisał „Mizerna cicha, stajenka licha”. Oszałamiającą karierę zrobiła „Cicha noc” przetłumaczona na ponad sto języków. Śpiewały ją nie tylko najwybitniejsze chóry, ale i soliści takiej klasy jak Mirelle Matchieu, Elvis Presley, Frank Sinatra. Śpiewali ją także sami autorzy: Josef Mohr – wikariusz Oberndorfu – tenorem, a Franz Gruber, który skomponował muzykę, skromny organista – basem. Było to 24 grudnia 1818 r.
Wykorzystano: „Hej kolęda, kolęda” – Zbigniew Adrjański
„Rok Polski w życiu, tradycji i obyczajach ludu” – Jan Uryga
Wielkie zasługi w upowszechnieniu kolęd i wydaniu kantyczek ma ksiądz Michał Marcin Moduszewski. W roku 1838 wydał swój „Śpiewnik kościelny”, a następnie dzięki jego benedyktyńskiej pracy w 1843 r. „Pastorałki i kolędy”. O kolędach można by pisać w nieskończoność. Weszły one w naszą tradycję narodową i chętnie je śpiewają wszyscy.
„Witaj, stara piosenko,
Coś się w zorzy poranku –
Razem z małym Jezusem –
Urodziła na sianku!
Siądź tu przy nas niebogo,
Boś nie żadna przybłęda,
Aleś siostrą nam drogą.
Hej kolęda, kolęda!
Nie wszystkie kolędy cieszą się taką popularnością jak: „Wśród nocnej ciszy” czy „Bóg się rodzi”, „Mizerna cicha”, „Do szopy hej pasterze”. Można więc wnioskować, że do napisania lub skomponowania dobrej kolędy trzeba mieć specjalny talent. Śpiewać za to mogą wszyscy.
30 stycznia 2013 r. na scenie Publicznej Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Kościuszki w Mokrzyskach, wystąpili ci, którzy chętnie śpiewają stare polskie kolędy i z chęcią zaprezentowali je innym. Tegoroczny już IV Konkurs Kolęd i Pastorałek zatytułowany został „Kiedy kolędy do nieba lecą”.
Do zmagań zgłosili się
- przedszkolaki z Przedszkola Parafialnego pw Bł. Karoliny Kózki w Mokrzyskach;
- dzieci i młodzież z Publicznej Szkoły Podstawowej im. Św. Stanisław BM w Sterkowcu;
- dzieci i młodzież z Publicznej Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Kościuszki w Mokrzyskach;
- członkinie Koła Gospodyń Wiejskich w Sterkowcu;
- członkinie Koła Gospodyń Wiejskich i świetlica w Jadownikach;
- członkinie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalnego Wsi Mokrzyska.
Organizatorami konkursu byli: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalnego Wsi Mokrzyska, Publiczna Szkoła Podstawowa w Mokrzyskach, Świetlica i Biblioteka w Mokrzyskach, a pomysłodawcami Pani Maria Góra wspólnie z prowadzącą świetlicę i bibliotekę Panią Iwoną Tomasik. Ogólnie do konkursu przystąpiło 18 solistów i 7 zespołów.
Prowadząca konkurs Pani Maria Góra krótko przedstawiła historię kolęd i pastorałek. Podziękowała Pani Dyrektor mgr Alicji Pikulskiej za udostępnienie powierzchni szkolnych oraz całoroczną współpracę szkoły ze Stowarzyszeniem, a także nauczycielom zaangażowanym w przygotowanie dzieci do konkursu.
Przywitała wszystkich przybyłych, okazując wdzięczność za przygotowanie kolęd i zwracając uwagę, że jest to dowód poczucia przynależności do narodu polskiego. Słowa uznania i podziękowania skierowała do rodziców, którzy pomogli przygotować dzieci i byli razem z nimi oraz do sponsorów, którzy ufundowali nagrody. Słowami wiersza Władysława Bełzy zaprosiła do śpiewania:
Brzmij więc piosenek królowo,
niechaj czar twój się leje!
Wskrzeszaj w sercu na nowo,
utraconą nadzieję!
Jakże słodka i miła
twoja z niebem gawęda.
Tyś z nas z Bogiem złączyła.
Hej, kolęda, kolęda!!
Jury po naradach przyznało następujące miejsca w poszczególnych kategoriach:
Przedszkole Parafialne w Mokrzyskach:
wyróżnienie - Dominik Mietła
Szkoła Podstawowa:
klasy 1-3
Soliści:
I miejsce – Jakub Kuryło
II miejsce – Kamila Czosnek, Julia Kuras
III miejsce – Aleksandra Piętak, Oliwia Mikulska
Wyróżnienie – Kacper Sobol
Zespoły:
Wyróżnienie – Aleksandra Mroczek i Wiktoria Wielgosz.
klasy 4-6
Soliści:
I miejsce – Kacper Rogóż , Agnieszka Pytka
II miejsce – Dorota Barnaś
III miejsce – Anna Karaś – PSP Sterkowiec
Gimnazjum
Wyróżnienie – Legutko Patrycja – Jadowniki.
Wyróżnienie ponadto otrzymał zespół z Koła Gospodyń Wiejskich z Jadownik.
Laureaci otrzymali nagrody książkowe, pozostali uczestnicy nagrody pocieszenia.
Spotkanie zakończyło wspólne kolędowanie.
Maria Góra