Zamek w Dębnie przy Wojniczu (opis z roku 1864) Na wyniosłości okolonej parowem i stawami, wybudowany przez Jakuba Odrowąża z Dębna i Szczekocin kaszt. krak. zmarlego r. 1490, do wysokości dolnego piętra z kamienia nieciosanego, wyżej z cegły wielkiej miary. Budowa, pierwotnie nietynkowana, nosi na zewnątrz ślady zdobnego układania cegieł ciemniejszej barwy; była w posiadaniu w XVII wieku Tarłów, którzy ją restaurowali a następnie Lanckorońskich. Dotąd w części zamieszkały, postać pierwotna mało zmieniona przybudowaniem skrzydeł; część górna murów i wiązanie dachowe nowożytne, równie jak drewniane ganki w okół podwórza biegnące. | 
| 
| | A,D | B,C |
A. plan fundamentów i piwnic a) ślady fundamentów budowy dziś nieistniejącej, b) ślad kuchni, może alchemika? B. plan dolny a) podworzec zamkowy wywyższony z wejściem po schodach b, c) skarbiec d) pokój grobowcem zwany e) e) izby załogi (lamusy) f) f) kuchnie g) g) nowsze przybudowania, skarpy i sklepienia również nie pierwotne. C. Część wschodnia planu pierwotnego piętra. a) kaplica, b) sala zamkowa c) schody prowadzące z dołu na ganki. D. Część zachodnia planu pierwotnego piętra. a) a) baszty b) pokój adamaskowy c) pokój srebrny. E. Szczegóły facyaty okna występowego kaplicy. F. Sytuacya tegoż. G. Herb Gryf w oknie występowem sali zamkowej. H. Okna izb dolnych i piwnic. I. Okno występowe sali, przekrój stropu. K. Szczegół facyaty okna sali. L. Ł. Szczegóły kaplicy i sali. M. Drzwi do kaplicy. N. Okno boczne kaplicy. O. Szczegóły baszty północnej. P. Część zachodnia zamku. R. Przekrój salki pierwszego piętra, baszty południowej. S. Profil odrzwi kaplicy. T.W. Profile węgarów przyokiennych. Z. Monogram w kaplicy wyryty. Źródło: Władysław Łuszczakiewicz "Zabytki dawnego budownictwa w Krakowskiém. Zeszyt I.", Kraków 1864r. (pisownia oryginalna). Publikacja została pobrana ze stron Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
DWORY OBRONNE W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIEM. W niespokojnych dawnych czasach, wskutek braku szybkiej i pewnej ochrony państwowej, warstwa ludzi posiadająca pewne dobra (bogatsza szlachta) zmuszona była dla ochrony swego mienia budować domy mieszkalne — dwory na sposób warowni, t. zn. fortalicje. Dwór obronny w dawnej Polsce był typem pośrednim między zamkiem, a właściwym dworem ziemiańskim. Rozsiane one były po całej Polsce, a zwłaszcza na kresach, gdzie niebezpieczeństwo najazdów było większe. Olbrzymia ich większość zniknęła z powierzchni ziemi wskutek nietrwałej budowy z drzewa. W okolicach, gdzie było pod dostatkiem kamienia, budowano trwałe dwory obronne z kamienia, względnie systemem mieszanym z kamienia, cegły i drzewa. Dwory te o trwałej i silnej budowie, mając dzielną załogę, dawały ochronę nie tylko przed bandami zbójeckimi, lecz także i przed najazdami tatarskiemi. Na terenie województwa krakowskiego, pozostało do dni obecnych kilka charakterystycznych murowanych budowli dworów obronnych. | 
| 
|
Dwór obronny w Dębnie. Obok: Rekonstrukcja dworu obronnego z XV w. w Dębnie. (Według dra Zb. Bocheńskiego: „Dwór obronny w Dębnie"). Najlepiej zachowanym, w stosunkowo mało zmienionej formie, jest DWÓR OBRONNY W DĘBNIE, (około 8 km. na wschód od Brzeska, obok drogi do Wojnicza i Tarnowa. Dwór ten zbudowany został z polecenia Jakóba Odrowąża z Dębna i Szczekocin, kasztelana krakowskiego (+ 1490) w drugiej połowie XV w., na posadach starszego, prawdopodobnie drewnianego zameczku. Według Długosza, mieli tu zamek Abdankowie już w pierwszej połowie XIII w. W XVI stuleciu przerobiono pierwotną gotycką budowlę, Wybijając renesansowe otwory w starych murach. Do pierwszego piętra budowla jest z kamienia nie ciosanego, wyżej z cegieł. Dwór dookoła otoczony był stawami i parowem. W XVIII w. był w posiadaniu Tarłów, który zameczek gruntownie odrestaurowali, częściowo wtedy przebudowano skrzydła dworu.
Następnie Dębno przeszło w ręce Lanckorońskich. Od r. 1835 Jastrzębskich. W r. 1867 pożar zniszczył dwór, odnowił go jednak Edmund Jastrzębski. W r. 1935 sprzedany został na licytacji wraz z resztką majątku około 200 mórg ziemi (informacja ta została sprostowana w kolejnym artykule - M.G.).
Szczegółową prace o tym ciekawym zabytku obronnego budownictwa szlacheckiego, napisał Zbigniew Bocheński (Dwór obronny w Dębnie — Kraków 1926). Z Dębnem wiąże się legenda opiewająca, iż okrutny wojewoda Tarło kazał żywcem zamurować w baszcie swą jedyną córkę, która zakochała się w urodziwym dworzaninie nie szlachcicu. Wojewoda, chcąc pokazać ludziom, że nie żałuje wiana córce, polecił pogrzebać ją w lochu zamkowym wraz z należnym jej posagiem w złocie. źródło: Kuryer Literacko-Naukowy (Dodatek do nr 105 Ilustrowany Kuryer Codzienny) 17 kwietnia 1939 r. nr.16, str.VI (254) i VII (255) (pisownia oryginalna)
Jak się przedstawia dwór i majątek w Dębnie. (sprostowanie do informacji podanej w artykule zamieszczonym powyżej) Z powodu zamieszczonego w „Kuryerze Literacko-Naukowym" artykułu „Dwory obronne w województwie krakowskiem“ otrzymujemy z zarządu dóbr Dębno wyjaśnienie w sprawie niezupełnie dokładnych informacyj, tyczących się majątku i dworu w Dąbnie. Otóż idzie o to, że dwór i majątek Dębno, odziedziczony przez właściciela obecnego, dra Jana Jastrząbskiego, po swoim stryju, a nie obciążony długami, ani wekslowemi, ani hipotecznemi, nigdy nie miał żadnej licytacji. Nie mógł też być sprzedany z „resztą majątku około 200 mórg", ponieważ majątek Dębno z przyległościami liczy dotąd przeszło 2000 mórg obszaru, w tem około 1000 morgów samego lasu. źródło: Kuryer Literacko-Naukowy (Dodatek do nr.112 Ilustrowany Kuryer Codzienny) 24 kwietnia 1939 r. nr.17 str.VII (271) Nadesłał: Mariusz Gałek |