Lotnisko Polowe z Okresu I Wojny Światowej w Jasieniu.  (Marta Strąk)  2014-04-21

Dwa lata później (marzec 2007) nawiązał ze mną kontakt Krzysztof Wielgus, dr inż. arch. z Instytutu Architektury Krajobrazu w Politechnice Krakowskiej, który napisał tak:

"Z ogromnym zainteresowaniem obejrzałem materiał autorstwa dr. Rubachy o lotniskach brzeskich. Przyznam się, iż pod koniec lat 90-tych sam drążyłem ten temat, doprowadzając w końcu, dzięki współpracy Muzeum Lotnictwa Polskiego oraz pomocy kolegów Jacka Magdonia i Roberta Panka do konferencji i "Dni Starych Skrzydeł" w Brzesku i Okocimiu. Znalazłem trochę materiałów w wiedeńskim Kriegsarchiv na temat okocimsko-brzeskiego węzła lotnisk, udało się opublikować artykuły w brzeskiej prasie powiatowej oraz wydać dwa tomiki z cyklu "Lotnicze dziedzictwo 2003". Nie miałem jednak aż tak precyzyjnych danych co do rozmieszczenia poszczególnych namiotów na lotnisku w Jasieniu. (...) Wydaje mi się, iż w obliczu zapisania w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego - Szlaku Historii Lotnictwa, należy pomyśleć o promocji niezwykłej, lotniczo-pocztowej historii Brzeska. Mimo tego, że w następnych latach, po konferencji i wystawie sprawa lotnisk trochę "umarła", należałoby chyba ją jak najszybciej "ożywić". Przesyłam kopie swoich akwarel (...). Równocześnie informuję, że do Wydziału Kultury UM Brzeska przekazaliśmy gotowy materiał do wydania folderu ewentualnie wydrukowania tablic na temat lotnisk (z podpisami po angielsku i niemiecku) - niestety bez żadnego odzewu (To było ok. 2002 r.) Materiał ten posiadamy, można by go wzbogacić o opublikowane na Portalu informacje."

Zamieszczając przesłany przez dr Wielgusa materiał wyraziłem cichą nadzieję, że władze Miasta nie tylko wydadzą proponowany przez zespół PK folder i wydrukują tablice informacyjne w celu ustawienia ich na terenie byłych lotnisk, ale także być może uda się odtworzyć jedno z tych lotnisk w terenie.

Utworzyłem nawet specjalną zakładkę na głównej stronie portalu, aby temat nie uległ zapomnieniu. Marta Strąk chodziła wtedy do szkoły średniej, nie czytała portalu www.brzesko.ws i jak sama przyznaje: "Pomimo tego, że od urodzenia mieszkam zaledwie 500 m od historycznego pola wzlotów w Jasieniu, tak naprawdę o fenomenie i historii tego miejsca dowiedziałam się podczas studiów na kierunku Architektura Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, a dokładniej na wykładach dotyczących krajobrazu inżynieryjnego prowadzonych przez dr inż. arch. Krzysztofa Wielgusa."

Zainteresowała się tematem i zdecydowała się napisać pracę dyplomową dotyczącą lotniska polowego w Jasieniu, którą obroniła we wrześniu 2013 r. na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Temat pracy brzmi "Okocimsko-brzeski węzeł lotnisk. Projekt rewaloryzacji terenów historycznego lotniska polowego z okresu I wojny światowej w Jasieniu", promotorem pracy był dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski prof. PK, a współpromotorem dr inż. arch. Krzysztof Wielgus. 

Głównym tematem pracy dyplomowej jest promocja unikatowego dziedzictwa kulturowego, poprzez opracowanie projektu rewaloryzacji i udostępnienia terenów lotniska polowego w Jasieniu oraz stworzenie w tym miejscu bazy turystycznej, nawiązującej do dziedzictwa lotniczego Ziemi Brzeskiej. Główną ideą projektu jest zwrócenie uwagi mieszkańców oraz turystów odwiedzających Ziemię Brzeską na jej bogatą historię związaną z lotnictwem oraz wyraźne upamiętnienie ważnych wydarzeń, które kształtowały losy I Wojny Światowej. Celem projektu jest również zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu oraz podniesienie prestiżu Ziemi Brzeskiej.

Przedstawiony projekt przewiduje docelowo stworzenie na terenie lotniska w Jasieniu, stosunkowo niewielkimi kosztami, centrum turystyki kulturowej. Jednak za najważniejsze zadanie do zrealizowanie w najbliższym roku, w związku z 100 rocznicą wybuchu I Wojny Światowej, oraz rocznicą apogeum aktywności lotniczej bazy w Jasieniu jest oznaczenie miejsca w którym funkcjonowało historyczne pole wzlotów. Służyć temu mogłaby, zaprojektowana w ramach mojego projektu dyplomowego instalacja informacyjno-memorialna  w formie ramy widokowej zlokalizowana przy drodze lokalnej. Przeźrocze widokowe zostało zaprojektowane tak, aby wykadrować widok na historyczne pole wzlotów, skupić na nim uwagę potencjalnego użytkownika oraz pomóc mu wyobrazić sobie jak to miejsce wyglądało zimą 1915 r .

Streszczenie swojej pracy dyplomowej Marta Strąk opublikowała w formie artykułu na stronie internetowej Dolnośląskiej Akademii Lotniczej. Artykuł ten na jej prośbę zamieszczam także poniżej.

Zainteresowanych tematem polecam także spotkanie z Martą Strąk w Pałacu Goetzów, w dniach 17 i 18 maja o godz. 16.00, organizowane w ramach XVI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, na którym wsłuchać będzie można opowieści o Lotniczym dziedzictwie ziemi brzeskiej, więcej »

Zbigniew Stós

P.S. Przeglądnąłem piśmiennictwo jakie cytuje Marta Stąk w swojej pracy magisterskiej, ale niestety znalazłem tylko jeden odnośnik do portalu brzesko.ws, dotyczący nie lotnisk w Okocimiu i Jasieniu, ale artykułu Adama Kaczmarczyk .... o zabytkach w Jasieniu i Pomianowej, czytaj »

LOTNISKO POLOWE Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ W JASIENIU

W roku 2014 upłynie 100 lat od wybuchu I wojny światowej, co staje się doskonałą okazją do przypomnienia i wyeksponowania lotniczych pamiątek Wielkiej Wojny zachowanych w krajobrazie. Jednym z elementów lotniczego dziedzictwa z okresu I Wojny Światowej o znaczeniu odnotowanym we wszystkich publikacjach historycznych było istnienie w Jasieniu k. Brzeska przez pierwsze miesiące 1915 roku najważniejszej bazy lotniczej ówczesnego frontu wschodniego. Stąd startowały samoloty do lotów kurierskich do oblężonej Twierdzy Przemyśl w ramach pierwszej na świecie linii poczty lotniczej. Tu bazował pierwszy w dziejach lotnictwa samolot bojowy, wyposażony w radiostację.

Dziś miejsca po lotniskach w Jasieniu i sąsiednim Okocimiu stanowią niedoceniony fenomen historyczny i przestrzenny, przesiąknięte są tradycją miejsca, lecz na skutek braku oznaczeń dostrzegalne niestety tylko dla nielicznych. Podkreślić należy, iż choć samoloty odleciały spod Brzeska prawie 100 lat temu, to jednak krajobraz stanowiący tło pionierskich działań lotniczych przetrwał prawie nie zmieniony do dziś.

Działania lotnicze w Galicji 1914-1915

Zasadniczym czynnikiem skłaniającym do zakładania terenów lotniczych w Galicji stały się potrzeby militarne wynikające z walk prowadzonych na tym terenie w 1914 i 1915 r. Z terenów tych lotnictwo austro-węgierskie miało za zadanie prowadzić loty rozpoznawcze (wzrokowe i fotograficzne), korygować ogień artylerii, oraz prowadzić przewóz meldunków i poczty.

Zastosowanie podczas walk pozycyjnych na Dunajcu i operacji przełamujących pod Tarnowem i Gorlicami w 1915 roku, supernowoczesnych wówczas techniki lotnictwa i łączności radiowej do kierowania ognia było zwiastunem zupełnie nowego prowadzenia wojny. Ostrzał Tarnowa z najcięższych moździerzy został przeprowadzony z niespotykaną dotąd, wręcz chirurgiczną precyzją i zniszczył tylko wybrane cele. Było to najprawdopodobniej pierwsze w dziejach wojen, kierowanie ogniem artylerii za pomocą radiostacji zainstalowanej na pokładzie samolotu. [1]

KALENDARIUM

• 1892 r. – założenie pierwszych balonowych pól wzlotów dla fortecznych działów balonowych;

• 1912 r. – akcja przygotowywania lotnisk dla wojskowych oddziałów lotniczych, tzw. Flugpark, które szczególnie lokalizowano w centrach garnizonowych, czy miastach twierdzach, jak Kraków czy Przemyśl:

• 12 kwietnia 1912 r. – utworzenie nowego c. i k. Odziału Lotniczego, na którego czele stanął Obersteutnant Emil Uzalec;

• jesień 1912 r. – początek działalności Flugpark 7 na stałym lotnisku Kraków-Rakowice;

ROK 1914

• wiosna  – utworzenie Flugpark 8 w Przemyślu;

• 28 lipca – początek I wojny światowej, a w konsekwencji początek mobilizacji armii austro–węgierskiej;

• 22 sierpnia – zmobilizowanych w polu było 9 austro-węgierskich kompanii lotniczych, z czego 7 na froncie galicyjskim.  

• listopad/grudzień – powstrzymanie rosyjskiej ofensywy – powodzenie akcji wynikało przede wszystkim dzięki prowadzeniu operacji w oparciu o informacje zwiadowcze dostarczane przez lotników;

• 31 grudzień – na lotnisku Kraków-Rakowice wylądował dwupłatowiec typu Albatros B1 o imieniu Muzzl wyposażony w radiostację i generator prądu. Załogę stanowili dowódca c. i k. wojsk lotniczych Obst, Emil Uzalac oraz nadzorujący instalację dr Leopold Kann.

ROK 1915 [2] 

• styczeń – początek eksploatacji lotniska w Jasieniu Brzeskim.

• 12 styczeń – udana akcja ostrzelania klasztoru w Zbylitowskiej Górze, w której stacjonowała armia rosyjska, dzięki naprowadzeniu lotniczemu.

• 14 stycznia - 4 maja – lotnicze naprowadzanie austriackiego ognia artyleryjskiego przy ostrzale Tarnowa – zniszczony został m.in. dworzec kolejowy.

• wiosna - utrzymywanie stałej komunikacji z oblężoną Twierdzą Przemyśl

• 16 marca – Naczelne Dowództwo przesłało komendantowi twierdzy przemyskiej informację o ogólnym położeniu na froncie, co wpłynęło na ostateczną decyzję o przebiciu się załogi Przemyśla.

• 22 marca – ostatni lot z Przemyśla. Kilka godzin przed kapitulacją twierdzy wystartowały dwie załogi na Albatrosach. Jedna rozbiła się po stronie rosyjskiej, druga około godziny 9.30 wylądowała w Brzesku.

• 22 marca – akcja lotnika austriackiego, który rozsypał ulotki reklamujące piwo okocimskie nad tłumem świętującym na rynku w Tarnowie zdobycie Przemyśla.

• od 28 kwietnia – intensywna działalność lotnicza na całym froncie, co było związane z mającą się rozpocząć na dniach bitwą pod Gorlicami. Były to loty zwiadowcze, ale i niszczycielskie.

Okocimsko-brzeski węzeł lotnisk [3]

W wyniku zatrzymania linii frontu na Dunajcu, sztab 4 armii austriackiej, który stacjonował w pałacu Goetzów w Okocimiu, miał do dyspozycji lotnictwo, które w miesiąc po odbiciu Brzeska, przebazowano na uprzednio przygotowane lotniska. Lotniska w Jasieniu i Okocimiu, a także w Bochni i Biadolinach Radłowskich w pierwszym półroczu 1915 r. pełniły rolę wojennych lotnisk polowych używanych przez austro-węgierskie odziały lotnicze. Szczególną rolę odegrało lotnisko w Jasieniu, gdzie przez kilka miesięcy bazowała większość z kompani lotniczych operujących na froncie galicyjskim, skąd odbyło się większość lotów kurierskich do oblężonej Twierdzy Przemyśl, oraz gdzie stacjonowały pierwsze samoloty wyposażone w radiostację. Mniejsze, pomocnicze lotnisko zlokalizowano w  Okocimiu, na polach przylegających do parku otaczającego pałac barona Goetza-Okocimskiego, przy drodze z Brzeska do Nowego Sącza. [4]

Lotnisko w Jasieniu w okresie najintensywniejszych lotów do Przemyśla

 (luty, marzec 1915); zakwaterowane 4 kampanie lotnicze.

Źródło: Kriegsarchiv Wien.

Lotnisko w Jasieniu z 18 lutego 1915.

Do lądowania podchodzi, powracający z Przemyśla Aviatik B1 Lt. Benno Fiali i Uffz. Roberta Meltscha.

  Zdjęcie ze zbiorów R. Stacha via T. Goworek.

Zasady lokalizacji lotnisk polowych na przykładzie lotniska polowego w Jasieniu [5]

Działania wojenne okresu I wojny światowej przyczyniły się do rozwoju lotnictwa, a co za tym idzie infrastruktury lotniskowej, jaką są lotniska. Na terenie Małopolski, gdzie w tym okresie przeciwstawiły się wobec siebie siły Niemiec, Austro-Węgier i Rosji zlokalizowano możliwe, że setki lotnisk i lądowisk operacyjnych. Pomimo polowego charakteru powstanie lotniska w Jasieniu nie było przypadkiem, lecz stało się wynikiem ściśle określonych uwarunkowań taktycznych, technicznych oraz kulturowych. Było ściśle przemyślanym zamierzeniem logistycznym, które uwzględniało ówczesny poziom techniki i sytuację wojenną.  Był to również niecodzienny i jakże ulotny krajobraz, składający się z miasta ogromnych, prostokątnych namiotów, udekorowanych flagami sojuszniczych państw, ze wzmożonym ruchem barwnych samolotów na ogromnej, zielonej przestrzeni, z Pogórzem Wiśnickim w tle.

Lotnisko w Jasieniu zlokalizowano na zachód od Brzeska, na nizinnych łąkach, należących najprawdopodobniej do rodziny Baltazińskich, właścicieli ziemskich z Jasienia. Doskonale jest to widoczne na mapie katastralnej, tzw. Katastrze Galicyjskim z XIX w., gdzie tereny późniejszego lotniska znajdują się na tzw. „Baniaczu” (lub „Banioku”). Na mapie teren ten jest mniej rozdrobniony, niż grunty go otaczające, co wskazuje na to iż były to majątki dworskie.

Gdy znaleziono odpowiedni teren na lokalizację lotniska, był on z grubsza równany, a następnie rozstawiano miasteczko namiotów, wozów, czasem baraków i obwałowanych składów paliwa. Teren przeznaczony na lotnisko w Jasieniu, został wcześniej odwodniony, przez wykopanie rowu melioracyjnego. W trakcie funkcjonowania lotniska, decydował on o całej organizacji przestrzennej bazy. Rów i droga podzieliły lotnisko na cztery sektory. Dziś rów ten jest elementem dzięki któremu łatwo zidentyfikować dawne lotnisko w terenie.

Jeśli chodzi o lokalizację hangarów namiotowych, zazwyczaj lokalizowano je na obrzeżach pola wzlotów, jednak strefę hangarową i techniczną  na lotnisku w Jasieniu ustawiono wzdłuż wspomnianego rowu melioracyjnego, w postaci trzech ciągów namiotowych, ustawionych plecami do siebie.

Starty samolotów odbywały się głównie w sektorze południowo-zachodnim. Nie wykluczone, że w okresie najintensywniejszych lotów, gdy na lotnisku w Jasieniu stacjonowały 4 kompanie loty odbywały się również z sektora północno-zachodniego, a możliwe że i z południowo-wschodniego. Samoloty zahangarowane w północno-zachodnim i południowo-wschodnim sektorze, by wystartować z głównego pola wzlotów, musiały być przetaczane przez drogę, bądź mostek nad rowem melioracyjnym.

W związku z tym, że fronty zmieniały swe położenie, również położenie lotnisk było zmienne, a co za tym idzie należało je szybko i sprawnie przenosić z miejsca na miejsce. Kompanie lotnicze podążały za swoją armią, niczym wędrowny cyrk. Nie łatwo sobie dziś to wyobrazić, że na wzlot kilku maszyn, musiało pracować setki ludzi i koni. Każda kompania liczyła etatowo 179 osób, w tym komendanta, szefa pilotów (oficera), 7 podoficerów – pilotów, 8 oficerów obserwatorów, 1 oficera technicznego oraz 163 osoby personelu – podoficerów i żołnierzy. Dysponowała 6-8 samolotami ponadto posiadała na stanie 4 silniki rezerwowe, 5 hangarów namiotowych, 6 zestawów części zamiennych do płatowców, 10 zestawów części zamiennych do silników, zestawy materiałów i sprzętu eksploatacyjnego do obsługi i regulacji płatowców, zestaw sprzętu do tankowania, zestaw materiałów i sprzętu fotograficznego, oświetleniowego i telefonicznego.

Brzeskie aeroplany jako techniczne uwarunkowanie kształtowania krajobrazu

Zaledwie jedenaście lat po pierwszym, udanym locie człowieka na maszynie cięższej od powietrza, w chwili gdy łączna ilość wszystkich samolotów na świecie nie była większa niż 1500 sztuk – na Ziemi Brzeskiej pojawiło się nagle ponad 30 maszyn     i elita lotników monarchii austro-węgierskiej łącznie z ich dowódcą Obstlt. Emilem Uzalacem. Tutaj zaczynały się i kończyły misje lotnicze, z których wile było działaniami pionierskimi, [6] co jeszcze bardziej podkreśla świetność okocimsko-brzeskiego węzła lotnisk.

Aby w pełni zrozumieć fenomen lotnictwa z początku jego rozwoju, należy się przyjrzeć ówczesnym samolotom, które z jednej strony można nazwać prymitywnymi i niebezpiecznymi, jednak z drugiej prezentowały bardzo nowoczesne i optymalne rozwiązania techniczne, biorąc pod uwagę ówczesne materiały i technologie. Od dzisiejszych samolotów różniły je przede wszystkim warunki eksploatacji i delikatna budowa. Ówczesne aeroplany były zbudowane z listew, sklejki, płótna i fortepianowych strun, bardzo wrażliwe na wiatr, temperaturę i wilgotność. Stanowiły skuteczne narzędzie w rękach doświadczonych lotników, oraz wymagały dużej wiedzy w obsłudze i pilotażu, ale przede wszystkim intuicji. Do głównych typów samolotów stacjonujących na brzeskich lotniskach należą Lohner BI, Lohner BII, Aviatik BI i Albatros BI. [7]

Przegląd „brzeskich aeroplanów”.

 Rys. W. Klimek, M. Strąk.

Pierwsza poczta lotnicza

Szczególną rolą okocimsko-brzeskiego węzła lotnisk było funkcjonowanie pierwszej na świecie linii poczty lotniczej, stąd odbyto większość lotów kurierskich do oblężonej Twierdzy Przemyśl. W czasie pierwszego oblężenia Twierdzy Przemyśl (18-10 października 1914) odbył się tylko jeden lot z Przemyśla do Jasła, w którym przewieziono służbowe przesyłka wojskowe oraz przesyłki pocztowe, głownie kartki pocztowe. Był to prawdopodobnie pierwszy lot kurierski na świecie. Podczas drugiego oblężenia Twierdzy Przemyśl (od 7 listopada 1914 do 22 marca 1915) wykonano kolejne cztery loty, większość z lądowaniem w Krakowie. Kolejne trzy loty odbyły się 18 stycznia 1915 r. z Przemyśla z lądowaniem w Brzesku.

Projekt rewaloryzacji terenów dawnego lotniska w Jasieniu

Pomimo tego, że od urodzenia mieszkam zaledwie 500 m od historycznego pola wzlotów w Jasieniu, tak naprawdę o fenomenie i historii tego miejsca dowiedziałam się podczas studiów na kierunku Architektura Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, a dokładniej na wykładach dotyczących krajobrazu inżynieryjnego prowadzonych przez dr inż. arch. Krzysztofa Wielgusa. Przykład jego wielkiej pracy jaką wykonuje dla ochrony zabytków inżynierii militarnej i pasja do lotnictwa, którą zaraża na swoich zajęcia przekonało mnie do tego, aby jako temat swojej pracy magisterskiej wybrać ten dotyczący historycznych lotnisk brzeskich.

Głównym tematem mojej pracy dyplomowej stała się więc promocja unikatowego dziedzictwa kulturowego, poprzez opracowanie projektu rewaloryzacji i udostępnienia terenów lotniska polowego w Jasieniu oraz stworzenie w tym miejscu bazy turystycznej, nawiązującej do dziedzictwa lotniczego Ziemi Brzeskiej. Główną ideą projektu jest zwrócenie uwagi mieszkańców oraz turystów odwiedzających Ziemię Brzeską na jej bogatą historię związaną z lotnictwem oraz wyraźne upamiętnienie ważnych wydarzeń, które kształtowały losy I Wojny Światowej. Celem projektu jest również zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu oraz podniesienie prestiżu Ziemi Brzeskiej. Jest to szansa dla zaistnienia całej gminy na mapie turystyki kulturowej najwyższych lotów.

Widok na zrewaloryzowane pole wzlotów podczas imprezy plenerowej.

Altana i plac z kompasem lotniczym,

zaznaczające w sposób sugestywny historyczne hangary polowe.

 Wg stanu projektowego, rys. M. Strąk.

Jedną z najważniejszych idei projektu było stworzenie krajobrazu „sugestywnego”, czyli takie ukształtowanie krajobrazu, które wywierałoby silny wpływ na wyobraźnię przyszłych użytkowników, oraz osób przejeżdżających przez Jasień głównymi szlakami komunikacyjnymi, tj. drogą krajową oraz koleją. Działaniem wpływającym na takie właśnie ukształtowanie krajobrazu jest zabieg odtworzenia układu lotniska, z okresu najintensywniejszych działań lotniczych na tym terenie (luty, marzec 1915 r.). W wyniku tego na jasieńskich łąkach stanęło 14 pawilonów stałych, które swoją nowoczesną formą nawiązują do hangaru polowego z 1915 r. Najważniejszymi obiektami przewidzianymi w projekcie są hangary wystawowe z funkcją całorocznego udostępnienia zlokalizowane w sektorze południowo-zachodnim. Zaplanowano tu umieszczenie ekspozycji wystawowej dotyczącej historii lotniska, punktu historycznej poczty lotniczej, ekspozycji replik samolotów z epoki oraz punktu obsługi turystycznej. W pozostałych pawilonach stałych zaplanowano hangary udostępnione dla obsługi szkoły latania (maszyn klasy ultralekkiej) zlokalizowane w sektorze północno-zachodnim oraz hangary gastronomiczne zlokalizowane w sektorze południowo-wschodnim, z możliwością wykorzystania pod funkcję gastronomiczną i obsługi turystycznej.

W związku z tak bogatym nasyceniem historią, tradycją lotniczą opracowywanego terenu najważniejszym aspektem projektu jest nadanie temu miejsca na nowo funkcji lotniczych. Od ostatniego pobytu na tych łąką pierwszych aeroplanów, tak naprawdę zmieniło się nie wiele, zważając na to, że minęło od tego czasu prawie 100 lat. W większości są to dalej pola uprawne, nie licząc jedynie północno-wschodniego sektora dawnego lotniska, który obecnie jest zabudowany. W wciąż w niezmienionej formie pozostaje teren dawnego pasa startowego w południowo-zachodniej części, który poprzez odpowiednie zabiegi techniczne (jak wyrównanie terenu, utwardzenie) może ponownie stać się miejscem startów statków powietrznych. Najbardziej ograniczającym elementem, który znajduje się w bliskiej odległości, ok. 230 m od osi pasa startowego jest napowietrzna linia wysokiego napięcia. Stąd jedynymi maszynami, jakie mogły by tu startować i lądować, to te należące do klasy ultralekkiej i experimental. Mogą być to repliki maszyn z czasów I wojny światowej, lub współczesne lotnie, motolotnie czy innego tego typu maszyny.

Widok z lotu ptaka na projekt lotniczej bazy turystycznej w Jasieniu, w stanie projektowanym.

Rys. M. Strąk.

Obszar w obrębie, którego znajdowało się lotnisko, wykorzystywany jest obecnie przez okolicznych mieszkańców rekreacyjnie. Sprzyja temu mały ruch samochodowy na ul. Kasprowicza, oraz wysokie walory widokowe i przyrodnicze. Jest to miejsce uczęszczane przez rowerzystów, biegaczy oraz miłośników popularnego nordic walking’u. Stąd dla tych użytkowników przewidziane zostały ścieżki pieszo-jezdne, zaprojektowane wzdłuż granicy dawnego pola wzlotów.

Jednak najważniejszą i podstawową funkcją tego miejsca, będzie udostępnienie go dla turystyki kulturowej. Stąd tak ważne będzie stworzenie w tym miejscu punktów widokowych, tablic informacyjnych i ścieżek edukacyjnych. Ważne jest również stworzenie odpowiedniego zaplecza technicznego w postaci dogodnego dojazdu, oddzielenia ruchu kołowego od pieszego, parkingów dla samochodów osobowych i autokarów, odpowiedniego węzła sanitarnego oraz stworzenie obiektów gastronomicznych w części południowo-wschodniej.

Historie okocimsko-brzeskiego węzła lotnisk tworzyli przede wszystkim bohaterowie tamtych czasów – lotnicy, związani z czterema austro-węgierskimi kompaniami lotniczymi (Fligerkompanie 1 – w skrócie Flik. 1, Flik. 8, Flik. 10 i Flik. 15). To ich odwaga i fantazja przyczyniła się do tak przełomowych akcji z frontu wschodniego, jak utrzymywanie kontaktu pocztowego z oblężoną Twierdzą Przemyśl, loty zwiadowcze, które decydowały o losach bitew, czy udział w kierowaniu ogniem artylerii. Stąd ważną funkcją projektowanego założenia, będzie upamiętnienie lotników i ich dokonań w formie ekspozycji wystawowej i tablic informacyjnych.

Projekt przeźrocza widokowego.

 Rys. M. Strąk.

Udział w turystyce kulturowej (szlaki i ścieżki)

Gmina Brzesko pod względem udostępnienia obszaru dla turystyki kulturowej wypada dość słabo. Istnieje wiele miejsc z niewykorzystanym potencjałem turystycznym zaczynając od znanego w całej Polsce Browaru Okocim, przez Pałac Goetzów, średniowieczny układ urbanistyczny Brzeska, kończą na miejscach związanych z lotniczą działalnością z okresu I wojny światowej.

Dzięki działalności okocimsko-brzeskiego węzła lotnisk, Brzesko może zaistnieć na mapie regionalnych szlaków turystyki kulturowej, jakimi są Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej oraz Szlak Historii Lotnictwa w Małopolsce. W ostatnich latach XX w. zaczęło wyraźnie powracać zainteresowanie miejscowymi związkami historii lotnictwa. Za początek działań związanych z reaktywacją turystyki lotniczej w regionie, było zorganizowanie we wrześniu 1999 r. w Brzesku konferencji naukowej, zatytułowanej „Lotnicze ślady Wielkiej Wojny”, której patronował samorząd miasta i gminy Brzesko oraz Muzeum Lotnictwa Polskiego. Działaniem zmierzającym do promocji lotniczego dziedzictwa Ziemi Brzeskiej były również zorganizowane w 2000 r. „Dni Starych Skrzydeł”. W swoim założeniu była to impreza kulturalna, o charakterze naukowym, pamiątkowym, pokazowym, o zasięgu regionalnym, zaś dzięki publikacjom i dzięki wielkiej wystawie modelarskiej – o zasięgu międzynarodowym. Jej wynikiem stał się tomik zatytułowany „Brzesko – Okocim, lotnicza baza Najjaśniejszego Pana”.

W obliczu zapisania w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego - Szlaku Historii Lotnictwa, należy pomyśleć o promocji niezwykłej, lotniczo-pocztowej historii Brzeska. Inwestycja w lotnicze dziedzictwo pozwoli stworzyć unikatowy produkt turystyczny, który przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu oraz podniesienia prestiżu Ziemi Brzeskiej. Jest to szansa dla zaistnienia całej gminy na mapie turystyki-kulturowej najwyższych lotów. Brzesko stałoby się ważnym punktem na Szlaku Historii Lotnictwa, w którym dziedzictwa kulturowe z przełomu XIX/XX w. tj. lotniska polowe i cmentarze I wojny światowej, Pałac Goetzów, Browar Okocim stworzą spójną sieć atrakcji turystycznych.