POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ
Gmina BRZESKO, położona w centralnej części byłego woj. tarnowskiego (aktualnie w woj. małopolskim) obejmuje łączny obszar 102,6 km2. Od 1 stycznia 1999 r. miasto BRZESKO jest siedzibą Starostwa Powiatowego i instytucji powiatu brzeskiego. Spełnia w ten sposób szereg funkcji ponadgminnych i jest ośrodkiem ciążenia regionalnego.
W niewielkiej odległości położone są dwa miasta będące siedzibą powiatów:: Tarnów (25 km na wschód) i Bochnia (15 km na zachód).
W sensie geograficznym obszar gminy leży na pograniczu dwóch regionów fizyczno – geograficznych tj. Karpat i Podkarpacia oraz Kotliny Sandomierskiej, a ściślej biorąc rozciąga się na obszarze mezoregionu Pogórza Wiśnickiego oraz części Podgórza Bocheńskiego. Samo BRZESKO rozłożone jest nad rzeką Uszwicą (w latach nasilonych opadów atmosferycznych stwarzającą zagrożenie powodziowe) stanowiącą prawy dopływ Wisły. Przez Gminę przebiegają krajowe drogi nr 4 i nr 75 oraz droga wojewódzka nr 768.
W infrastrukturze komunikacyjnej ważną rolę odgrywa magistrala kolejowa Kraków – Przemyśl. Obszar Gminy graniczy:
- od północy z gminami Szczurowa i Borzęcin,
- od wschodu z gminą Dębno,
- od południa i południowego zachodu z gminami Gnojnik i Nowy Wiśnicz,
- od zachodu z gminami Rzezawa i Bochnia.
W składzie Gminy znajduje się miasto BRZESKO i 9 sołectw. Gminę zamieszkuje 36 tys. ludności ogółem, z czego w samym mieście BRZESKO – około 17 tys. osób tj. 47,5 % ogółu. Gęstość zaludnienia w przeliczeniu na 1 km2 jest bardzo wysoka, wynosząc w mieście –1474 osób, na wsi – 196 osób.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Gmina Brzesko leży na pograniczu dwóch krain geograficznych :Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej. Główny element krajobrazu stanowią lasy sosnowo-dębowe, łąki oraz stawy śródleśne. W lasach, rosną: modrzew polski i świerk, a jeszcze niżej rosną: dąb, sosna, brzoza, klon i kalina. W podszyciu dominuje: malina, jeżyna, borówka i paproć. Szara olcha, wierzba i topola rosną w dolinach rzek. Natomiast czarny bez, leszczyna, tarnina to często występujące gatunki krzewów.
Zwłaszcza na pogórzu spotkać możemy: dziki, sarny, lisy, borsuki, kuny leśne, zające, wiewiórki, krety, jeże, łasice i tchórze. W pobliżu wód żyją wydry oraz piżmowce. Również bogaty jest tutaj świat ptaków, występują: kuropatwy, sowy, pliszki, czyże, gile, a w gminnych rzekach żyją: karasie, liny, jelce, ukleje, okonie, brzany i brzanki, a także szczupaki, pstrągi i łososie.
Na północ od Gminy Brzesko znajdują się największe skupiska roślinności łąkowej, które obfitują w wiele gatunków roślin chronionych (storczyk plamisty, mieczyk dachówkowaty, goździk pyszny, goryczka wąskolistna, kosaciec syberyjski, kruszczyk błotny).
Stawy pomiędzy Szczepanowem, a Przyborowem są ostoją dla ptactwa wodnego tj. łabędzia białego, perkoza dwuczubego i czapli siwej. Dzięki bogactwu przyrodniczemu, teren Ziemi Szczepanowskiej został włączony do projektowanego Bratucickiego Obszaru Chronionego.
Wody powierzchniowe w Gminie Brzesko to głównie zlewnia rzeki Uszwicy. Dolinę Uszwicy, charakteryzuje intensywna działalność erozyjna, czego skutkiem jest znaczna głębokość koryta.
Średnia temperatura dzielnicy tarnowskiej wynosi 7,5 - 8°C, a średnia roczna suma opadów 700 – 750 mm, czas zalegania pokrywy śnieżnej 60 – 75 dni. Okres wegetacyjny trwa 210 – 220 dni. Przez większą część roku obszar pozostaje pod wpływem powietrza polarno – morskiego i podzwrotnikowo – morskiego, występują wiatry zachodnie i południowo – zachodnie. W dzielnicy podkarpackiej odnotowuje się temperatury roczne podobne do tych jakie występują w dzielnicy tarnowskiej tj.: 7,5 – 7,8°C. Suma opadów wynosi 700 mm i więcej. Czas zalegania pokrywy śnieżnej 80 – 90 dni. Czas trwania okresu wegetacyjnego ponad 220 dni. W dolinie Uszwicy i jej dopływach występują często inwersje temperatury. W pogórskiej części powiatu występuje znaczne zróżnicowanie usłonecznienia. W obrębie Kotliny Sandomierskiej na terenach najniżej położonych panuje niekorzystny klimat lokalny. Klimat ten potęgowany jest dużą wilgotnością względną powietrza.
Na terenie Gminy występują następujące zasoby naturalne:
- surowce energetyczne,
- surowce skalne :surowce okruchowe (żwiry, piaski), piaskowce, torfy.
TURYSTYKA
Malowniczość terenu Gminy Brzesko i jej położenie sprzyja rozwojowi rekreacji i turystyki pieszej i rowerowej. Ziemia Brzeska to urozmaicony teren - niziny, góry, pola, lasy, czysta woda i wiele zabytków. Dobre warunki komunikacyjne, w tym rozbudowana sieć dróg umożliwiają szybkie dotarcie do gmin i miejscowości.
Przez Mokrzyskę, przebiega będący światowym unikatem, Małopolski Szlak Architektury Drewnianej, który jest jedną z największych turystycznych atrakcji naszego regionu. Na terenie powiatu brzeskiego zostały do niego wpisane niektóre obiekty architektury sakralnej oraz: zabytkowe, drewniane domy w Biesiadkach z początku XX w., zespół zabudowy stodolnej w Uściu Solnym z 2 poł. XIX w., a także zespół charakterystycznych dla regionu Małopolski chałup budowanych w stylu krakowskim w Mokrzysce.
Gmina Brzesko posiada zabytki reprezentujące różne style i epoki. Należą do nich pałace, ruiny zamków, dworki. Do najcenniejszych zabytków architektonicznych, wpisanych do Krajowego Rejestr Zabytków można zaliczyć:
Brzesko
1. Kościół parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła – wzniesiony w 1447 r. Obecna bryła neogotycka to efekt przebudowań dokonanych w 1863r. i 1904r. Wnętrze starej części kościoła zdobią neogotyckie ołtarze i ambona wykonane
w Tyrolu przez Ferdynanda Stuflesera.
2. Rynek – kamieniczki wokół Rynku zostały wzniesione po pożarze miasta w 1904r. Utrzymane są w stylu eklektycznym z domieszką secesji.
3. Ratusz – neogotycki wzniesiony w latach 1909-1910 według projektu Gabriela Niewiadomskiego. Elewację zdobi mozaika przedstawiająca herb miasta natomiast okno klatki schodowej - secesyjny witraż kwiatowy.
4. Cmentarz parafialny tzw. „stary” – założony pomiędzy 1785r. a 1813r. Kryje prochy wielu znanych obywateli miasta m.in. Stanisławy Sosnowskiej – poetki z czasów Powstania Styczniowego, matki Ludwika Solskiego. W neogotyckiej kaplicy hr. Sumińskich (ob. Ożegalskich) spoczywają właściciele pobliskiej Słotwiny.
5. Cmentarz żydowski – jedyna zachowana nekropolia tego wyzwania na ziemi brzeskiej. Został założony około 1824r. Pochowani są tutaj znani rabini m.in. Ari Leibusz (zm. 1846r.), Tow Lipszyc (zm. 1912r.) którzy wywodzili swój ród od najsławniejszych cadyków galicyjskich. Znajduje się tu również grób zamordowanych przez Niemców 18 czerwca 1942r. dwustu Żydów.
6. Cmentarz wojenny – był cmentarzem zbiorczym dla szpitali i lazaretów wojskowych, które funkcjonowały w mieście na przełomie 1914 i 1915r., projektantem tej nekropolii był Robert Motke.
7. Browar Okocim – jeden z najbardziej interesujących obiektów architektury przemysłowej w Małopolsce. Budowany przez rodzinę Goetzów od 1845r., rozbudowywany aż do lat 30-tych XX wieku.
8. Pałac Goetzów Okocimskich – wzniesiony w latach 1898-1900 przez wiedeńskich architektów Fellnera i Helmera dla Jana Albina Goetza, właściciela browaru, filantropa i polityka.
Pałac składa się z zespołu budynków o wielu traktach i poziomach. Jego zewnętrzny kostium to mieszanina rozmaitych inspiracji od baroku po modernizm. W pałacu zachowane są resztki dawnego wyposażenia: obrazy, meble, kominki, itp. Wokół pałacu znajduje się zespół ogrodowo-parkowy z ponad 55 gatunkami krzewów i drzew.
9. Figury i pomniki – na środku Rynku stoi barokowa figura św. Floriana wzniesiona w 1731r. Obok wejścia na cmentarz parafialny - Grób Nieznanego Żołnierza z 1925r. projektu Ignacego Patolskiego. Na skwerku przed Browarem Okocim - pomnik Jana Albina Goetza autorstwa Antoniego Madeyskiego, twórcy m.in. nagrobków królów w Katedrze Wawelskiej. Przy ul. Składowej na Słotwinie obok kościoła parafialnego znajduje się pomnik upamiętniający ofiary bombardowania z dnia 5 września 1939r.
Sołectwa:
1. Gotycki Kościół św. Marii Magdaleny z herbami Polski, Litwy ufundowany przez Jana Długosza w Szczepanowie. Od 2003 r. pełni rolę Bazyliki Mniejszej.
2. Klasycystyczny kościół św. Stanisława Biskupa, włoskiego architekta Vincenza Brenne w Szczepanowie, gdzie urodził się Św. Stanisław.
3. Kościół parafialny z początków XVI wieku w Porębie Spytkowskiej, w którym godnym obejrzenia jest kamienna chrzcielnica z 1620r. oraz gotycki krucyfiks z II połowy XV wieku. Przy kościele stoi drewniana dzwonnica z XVII wieku.
4. Neogotycki kościół parafialny fundacji Jana Ewangelisty Goetza w Okocimiu który został wzniesiony latach 1884-1885 przez Maxa Schwedę z Wiednia.
5. Dworek ziemiański w Okocimiu z przełomu XVIII i XIX w. oraz eklektyczna szkoła z końca XIX wieku wg projektu T. Talowskiego.
6. Gotycki kościół z 1436 r., ufundowany przez Spytka z Melsztyna w Jasieniu.
7. Kilkuobiektowy zespół dworsko-folwarczny z reliktami założenia parkowego z przełomu XVIII, XIX w Jasieniu.
8. Wgórze Bocheniec, gdzie znajduję się pozostałości grodu Wislan w Jadownikach.
9. Kościółek św. Anny z XVI wieku w Jadownikach.
10. Neogotycki kościół parafialny wzniesiony w latach 1908-1910 wg projektu Jana Sas-Zubrzyckiego w Jadownikach.
11. Dwór z zespołem parkowym w Wokowicach. Według miejscowej tradycji zbudował go w końcu XIX w. Stanisław Gniwiński.
Ponadto w Gminie mieści się Izba Regionalna powstała z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Jadownickiej oraz miejscowej Rady Sołeckiej. Znajdują się w niej pochodzące z I połowy XX wieku sprzęty rolnicze oraz gospodarstwa domowego. Obok Izby regionalnej funkcjonuje stała ekspozycja prac artysty - rzeźbiarza Tadeusza Świerczka. W Jadownickiej galeryjce można obejrzeć nie tylko rzeźby ludzi, którzy są symbolami polskiego narodu, takich jak m.in. Jan Paweł II, Józef Piłsudski czy Czesław Miłosz, lecz także figurki Janosika, czy Freda Astaire.
Prawidłowemu zagospodarowaniu czasu wolnego mieszkańców Gminy Brzesko sprzyjają inwestycje w dziedzinie sportu i rekreacji. Należy do nich wspieranie przez Gminę lokalnych klubów i stowarzyszeń sportowych oraz budowa nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej, a także powstawanie prywatnych podmiotów świadczących usługi w dziedzinie turystyki i rekreacji.
Ośrodki rekreacji i sportu:
· Kryta Pływalnia w Brzesku (Na terenie Pływalni znajdują się siłownia i fitness klub, solarium, gabinet odnowy biologicznej.
· Cztery boiska o nawierzchni piaszczystej do piłki plażowej oraz boisko treningowe do piłki nożnej obok krytej pływalni.
· Ośrodki jazdy konnej, m.in.: Ośrodek Jazdy Konnej i Hipoterapii w Brzesku, stadnina koni „Rancho Pasja” w Brzesku.
· Hala sportowa przy ZSP nr 1 w Brzesku.
· Hala sportowa przy Gimnazjum w Jadownikach.
· Korty tenisowe TKKF Sokół oraz OKS.
· Kręgielnia i siłownie TKKF Sokół.
· Boiska sportowe osiedlowe i przyszkolne.
Miejsca noclegowe w Gminie Brzesko
|
LP. |
NAZWA |
LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH |
|
1 |
Restauracja August w Brzesku |
41 |
|
2 |
MARK 1 Brzesko |
36 |
|
3 |
Gospodarstwo agroturystyczne w Porębie Spytkowskiej |
3 |
|
4 |
Gospodarstwo agroturystyczne w Jadownikach |
3 |
|
5 |
Zacisze-Brzesko |
8 |
|
6 |
Dom Nauczyciela w Brzesku |
16 |
|
7 |
Szkolne Schronisko Młodzieżowe w Brzesku |
140 |
|
8 |
Gospodarstwo agroturystyczne „Zacisze” M.Gładysz, Brzesko |
3 |
|
9 |
Gospodarstwo agroturystyczne J. Ciężak, Jadowniki |
2 |
|
10 |
Gospodarstwo agroturystyczne „Na górce” E.Loranty |
4 |
|
RAZEM |
256 |
Źródło: strona internetowa Gminy Brzesko (folder turystyczny) i Katalog agroturystyczny GGG
OCHRONA ŚRODOWISKA
Gmina Brzesko położona jest w dorzeczu rzeki Uszwicy, która w 1997r. w okresie intensywnych opadów wylała. Budynki mieszkalne i gospodarcze usytuowane w pobliżu w/w rzeki uległy częściowemu zniszczeniu. Mieszkańcy doświadczyli bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia.
Aby temu skutecznie przeciwdziałać Gmina zrealizowała następujące projekty:
o Przełożenie koryta rzeki Uszwicy,
o Wprowadzenie monitoringu rzeki i systemu wczesnego ostrzegania,
o wzmocnienie wałów przeciwpowodziowych.
Na system monitoringu rzeki Uszwicy składają się urządzenia pomiarowo-kontrolno- rejestrujące oraz przetwarzające dane tj:
o czujniki ciśnieniowe mierzące poziom wody w rzece (telelimnigrafy),
o czujniki mierzące ilość opadów atmosferycznych (telepluwiografy),
o urządzenia do przesyłu i odbioru danych – (radiostacje UKF zainstalowane w punktach telemetrycznych i Powiatowym Centrum Zarządzania Kryzysowego - PCZK),
o drukarki i komputery wraz z oprogramowaniem do rejestru i przetwarzania i analizy danych,
o 2 przekaźniki i system antenowy do obsługi radiostacji w punktach telemetrycznych, PCZK i Urzędzie Miasta,
o 3 baterie słoneczne do zasilania urządzeń telemetrycznych tam, gdzie nie było możliwości zasilania z sieci,
o 5 akumulatorów do awaryjnego zasilania urządzeń w punktach telemetrycznych.
Urządzenia telemetryczne czyli telelimnigrafy i telepluwiografy zamontowane są w pięciu posterunkach telemetrycznych zlokalizowanych w dorzeczu Uszwicy na terenie gminy Brzesko oraz gminy Gnojnik i w dwóch miejscowościach leżących na terenie powiatu bocheńskiego – ale również w zlewni Uszwicy w górnym jej biegu.
Dokładna lokalizacja w/w punktów to:
o Brzesko – urządzenia do pomiaru poziomu wody w rzece
o Okocim – urządzenia do pomiaru poziomu wody w rzece
o Gnojnik – urządzenia do pomiaru opadów atmosferycznych
o Lipnica Murowana – urządzenia do pomiaru opadów i poziomu wody
o Wiśnicz Stary – urządzenia do pomiaru opadów atmosferycznych
Wszystkie wymienione punkty wyposażone są w urządzenia do przesyłu danych wymienione wcześniej. W skład systemu wejdzie również przygotowywana w IMGW mapa cyfrowa terenów zalewowych gminy, która pozwoli w razie zagrożenia prognozować przypuszczalnie zalany obszar w zależności od wielkości opadów.
INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA
Niewątpliwym atutem Gminy Brzesko jest połączenie komunikacyjne z resztą kraju. Przez Gminę Brzesko przebiega międzynarodowa droga nr 4 (E40) Zgorzelec-Medyka oraz ważne szlaki krajowe – droga nr 75 Brzesko- Nowy Sącz-Krynica oraz droga nr 768 Brzesko-Szczurowa-Kielce. Brzesko jest punktem tranzytowym ze wschodu na zachód i południe Polski. Na przełomie lat 2006/2007 planowane jest zakończenie budowy odcinka autostrady A4 łączącej Brzesko z polsko – niemieckim punktem granicznym w Zgorzelcu. Autostrada będzie przebiegać 5 kilometrów na północ od granic miasta. Obecność autostrady usprawni komunikację Gminy nie tylko w kierunku wschód – zachód, ale również na północ Polski. Oprócz zjazdu do Brzeska w kierunku południowym, planowane jest jednocześnie zbudowanie północnego połączenia autostrady z drogą nr 768 do Warszawy.
Przez teren Gminy przebiegają następujące rodzaje dróg:
- drogi krajowe,
- drogi wojewódzkie,
- drogi powiatowe,
- drogi gminne.
Na terenie powiatu brzeskiego znajduje się 248,3km dróg powiatowych, co oznacza ich średnią gęstość rzędu 42,1km/100km2 powierzchni powiatu. W porównaniu ze średnią regionu małopolskiego, wynoszącą 44,3km/100km2, wynik ten należy uznać za niewystarczający.
Najbliższy Brzeska międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Krakowie-Balicach. Powiat brzeski posiada korzystną lokalizację w odległości ok. 50km od tego portu, a dzięki oddaniu do użytkowania południowej obwodnicy Krakowa jest on dostępny samochodem z Brzeska w ciągu kilkudziesięciu minut.