Stanisław Kostka-Czapkiewicz  (bap)  2015-02-28

Czapkiewicz – Kostka Stanisław [1893-1961], legionista, urzędnik sądowy, działacz społeczny, żołnierz ZWZ/AK, ps. „Sprężyna”, vel Józef Gołda, vel Józef Leszczyński, vel Józef Przybylski.

Ur. 31 X 1893 w Skawinie, syn Czesława /urzędnika/ i Melanii z d. Hoessel. Po ukończeniu szkoły ludowej w Skawinie uczęszczał do gimnazjum realnego w Krakowie, a następnie studiował na Wydziale Prawa UJ w Krakowie. Jednocześnie członek Związku Strzeleckiego. Od VIII 1914 w Legionach Polskich. Uczestniczył w walkach na Kielecczyźnie potem w szeregach 1 pp Leg. brał udział w walkach na szlaku bojowym I Brygady Legionów. Uczestniczy w walkach na froncie wołyńskim. W LP był awansowany do stopnia plut. Po kryzysie legionowym w VII 1917 powraca do Krakowa.

Od 1918 pracuje w sądownictwie, początkowo jako asesor, potem komornik Sądu Grodzkiego w Wadowicach, potem od 1937 przeniósł się do Brzeska, gdzie pracuje jako komornik miejscowego Sądu Grodzkiego. Aktywny członek Związku Legionistów Polskich, Związku Strzeleckiego, działa społecznie w Straży Pożarnej i „Sokole”. W organizacjach tych piastował różne funkcje. Organizował obozy letniskowe nad morzem dla młodzieży zwłaszcza biednej.

Przed wojna miał przydział mobilizacyjny do 75 pp, ale nie został we IX 1939 zmobilizowany do WP.

W drugiej połowie X 1939 otworzył w Brzesku biuro prawne. Zorganizował w końcu X 1939 spotkanie dla kilku znajomych, na którym zapadła decyzja o rozpoczęciu pracy konspiracyjnej. Początkowo miano wydawać i kolportować biuletyn informacyjny. Ponieważ posiadał radioodbiornik podjął się redagowania komunikatów z audycji radiowych nadawanych z Angers i powielania ich w swoim biurze. Pierwszy numer rozprowadzono wśród zaufanych osób. W XI 1939 spotkał się z W. Kapustką, który pełnił funkcję d-cy powiatu SZP Brzesko i z ramienia SZP/ZWZ na terenie Brzeska i okolic organizował zręby konspiracyjne SZP. Zaprzysiężony przez W. Kapustkę do SZP/ZWZ, który mianował go swoim zastępcą. Prowadził aktywną działalność organizacyjną mającą na celu zorganizowanie siatki konspiracyjnej na terenie Brzeska i powiatu. Do organizacji werbował przede wszystkim znanych mu sprzed wojny działaczy organizacji młodzieżowych, pracowników sądownictwa, administracji i nauczycieli. W efekcie aktywnej i trudnej pracy na początku 1940 powstaje zalążek przyszłego sztabu Komendy Obwodu ZWZ Brzesko oraz placówki terenowe.
W IV 1941 na skutek denucjacji konfidenta, gestapo przeprowadziło liczne aresztowania wśród żołnierzy konspiracji brzeskiej ZWZ wywodzących się z środowisk nauczycielskich i administracji, co spowodowało zawieszenie pracy konspiracyjnej. Ostrzeżony o mającym nastąpić jego aresztowaniu wyjechał z terenu Brzeska do Warszawy, gdzie ukrywał się u znajomych. Gestapo aresztowało jego ciężarną żonę, którą zwolniono po urodzeniu córki.

W czasie pobytu w Warszawie nawiązał kontakty z kolegami z Legionów działającymi w konspiracji. W V 1942 zaopatrzony w fałszywe dokumenty na nazwisko Józef Golda przyjechał do Krakowa, dgzie nawiązał kontakt z W. Wichmanem „Władysław”, który zaproponował mu kolportowanie konspiracyjnych pism m. in. „Dziennika Polskiego”, organu konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego. Poznał wówczas redaktora Edwarda Marszałka „Feliksa”, a przez niego działacza SD Jana Droździkowskiego „Antoniego”, który zaproponował mu zorganizowanie w ramach Stronnictwa Demokratycznego na terenie Krakowa sieci kontrwywiadu i objęcia jej kierownictwa. Po przyjęciu propozycji przystąpił do wykonania powierzonego zadania. Do jesieni 1942 utworzył działającą sprawnie sieć informacyjną. Miął współpracowników w kripo, policji granatowej w urzędach pocztowych. Już we IX 1942 nawiązał za pośrednictwem W. Wichmana kontakt z k-dtem II Odcinka Obwodu AK Kraków-Miasto kpt. sł. st. K. Piskorzem „Kornelem”, od którego otrzymał propozycję zorganizowania komórki wywiadu i kontrwywiadu na terenie II odcinka i objęcie funkcji jej szefa, na co wyraził zgodę. Zorganizowana przez niego komórka otrzymała krypt. „Szerszeń”. Wkrótce przeprowadził połączenie kierowanych przez siebie komórek wywiadu i kontrwywiadu w jeden sprawnie działający organizm. Awansowany w uznaniu zasług w 1943 do stopnia sierż. podch. rez.

Na przełomie 1943-1944 pełnił jako p. o funkcję szefa kontrwywiadu Inspektoratu Rejonowego AK Kraków. Współpracował z szefem wywiadu Inspektoratu Rejonowego AK Kraków kpt./mjr sł. st. Olgierdem Wojdattem „Andrzejem”, a po jego aresztowaniu w VIII 1944 kpt. Andrzejem Kuczalskim „Rabatinem”. Następnie od lata 1944 oficer kontrwywiadu Zgrupowania „Żelbet” dowodzonego przez kpt. Dominika Ździebło „Kordiana”. Dzięki jego zaangażowaniu w pracy konspiracyjnej udało wykryć się wielu konfidentów gestapo i policji niemieckiej. Prowadził przeciwko nim dochodzenia, które dostarczały materiału dowodowego umożliwiającego ich skazanie przez Wojskowy Sad Specjalny przy Komendzie Okręgu AK Kraków i ich likwidację. Do najważniejszych jego sukcesów należy rozpracowanie obsady krakowskiego gestapo i kripo i sporządzenie albumu ze zdjęciami gestapowców i opisami ich funkcji oraz personaliami. Dzięki uzyskanym przez jego siatkę informacjom zdołano w porę ostrzec przed aresztowaniem wieli żołnierzy konspiracji, a także ludzi niezwiązanych z organizacją. Był tropiony i poszukiwany przez gestapo. Dzięki konsekwentnie przestrzeganym zasadom konspiracji przetrwał na wolności do końca okupacji. Na wniosek k-dta Okręgu AK Kraków płk P. Nakoniecznikoffa-Klukowskiego „Kruka” został awansowany do stopnia ppor. cz. w. z starszeństwem od 1 I 1945.

Po wejściu do Krakowa A. Cz. w I 1945 zaprzestał prowadzenia działalności konspiracyjnej i pod własnym nazwiskiem zamieszkał z rodziną przy ul. Starowiślnej 52 w Krakowie. Zamierzał powrócić do normalnego życia cywilnego.

W dniu 05 II 1945 rano do jego mieszkania wkroczyli funkcj. UB. Po przeszukaniu mieszkania zabrano kilka paczek dokumentów konspiracyjnych, w tym album z zdjęciami gestapowców i konfidentów, przeciwko, którym prowadził dochodzenia. Żądano także wydania broni. Zatrzymany przez UB przewieziony do siedziby WUBP Kraków przy pl. Inwalidów, gdzie poddano go wielogodzinnym przesłuchaniom dot. jego pracy w wywiadzie i kontrwywiadzie AK. Zaproponowano mu wówczas współpracę z UB. Po odmowie podjęcia współpracy był bity i maltretowany, złamano mu palec i ukradziono złotą obrączkę. Po kilku dniach został jednak zwolniony. Podejmuje pracę jako komornik Sądu grodzkiego w Krakowie.

27 IX 1945 ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną ds. b. AK w Krakowie razem z płk dypl. Wojciechem Waydą „Odwetem” – k-dtem Inspektoratu Rejonowego AK Kraków i d-cą odtwarzanej w ramach AK 6 DP. Podejmuje działalność w Stronnictwie Demokratycznym w ramach swej działalności zorganizował koło SD „Kazimierz”. Brał udział w uroczystościach organizowanych przez związki kombatanckie. Mieszkał w tym okresie czasu przy ul. Paulińskiej 2 w Krakowie. Jednak funkcj. WUBP w Krakowie, wśród których byli dawni konfidenci gestapo nie zapomnieli o jego istnieniu. Wzywano go często na przesłuchania, zatrzymywany w godzinach nocnych i nakłaniany do współpracy z UB. Otrzymywał też listowne pogróżki oraz grożono jego rodzinie. Utrudniając mu normalne życie ubowcy powodowali także częste delegowanie go do pracy w innych miejscowościach. W celu zakończenia szykan podejmował różne, bezskuteczne starania u władz w Warszawie.

16 X 1950 zostaje zatrzymany przez funkcj. UB w swoim biurze przy ul. Paulińskiej w Krakowie i uwięziony w lochach WUBP Kraków przy pl. Inwalidów. Aresztowany przez Prokuraturę Wojewódzką w Krakowie pod fałszywym zarzutem współpracy z Niemcami. Przeszedł bestialskie śledztwo. W czasie przesłuchań bity, torturowany, wybito mu zęby, połamano żebra. W końcu X 1950 przewieziony do więzienia mokotowskiego w Warszawie, gdzie kontynuowano śledztwo. Jego gehenna więzienna trwała nadal. W czasie przesłuchań w celu wymuszenia zeznań go obciążających wyrywano mu włosy z głowy, bito kluczami po kręgosłupie. Śledztwo prowadzono do X 1951.

Wyrokiem Sadu Wojewódzkiego dla m. Warszawy w składzie: przewodniczący T. Gdowski, ławnicy: L. Żeleszkiewicz i A. Sołdatów przy udziale protokolanta H. Grodzkiej w obecności wiceprokuratora Prokuratury Generalnej B. Wejschblecha skazał go na karę 10 lat wiezienia z art. 2 Dekretu z 31 VIII 1944 / o wymiarze kary dla faszystowskich zbrodniarzy/ oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres lat 5 i przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa. Jego obrońcą był M. Maślanko. Rodziny na rozprawę nie wpuszczono.

Postanowieniem Sądu Najwyższego w Warszawie, sygn. akt III. K. 97/51 z dnia 11 VI 1952 wyrok wydany przez SW został utrzymany w mocy. Po procesie więziony w ZK Warszawa I, skąd został przewieziony do Centralnego Więzienia Karnego we Wronkach i tu osadzony 22 VI 1952. W więzieniu we Wronkach szykanowany przez personel więzienny. W 1953 wywieziony z CWK Wronki do ZK Sztum, potem do CWK W Rawiczu. W wyniku odniesionych obrażeń w śledztwie ciężko chorował. Ze względu na stan zdrowia udzielono mu przerwy w odbywaniu kary od 05 IV 1955 do 05 X 1955. Zwolniony z CWK Rawicz na przerwę 05 IV 1955. Wobec braku poprawy zdrowia przedłużono mu przerwę do 05 IV 1956. Dwukrotnie /6 VI 1955 i 20 VII 1955/ wnosił za pośrednictwem Sądu Wojewódzkiego dla m. Warszawy do Prokuratora Generalnego prośby o darowanie mu reszty kary. Prośby jego zostały odrzucone. Wniósł także prośbę o darowanie reszty kary do Rady Państwa. Do więzienia już nie powrócił. Rada Państwa na podstawie amnestii z 27 IV 1956 wydała decyzję o darowaniu reszty do odbycia kary.

Po zwolnieniu z więzienia powrócił do Krakowa, gdzie podjął leczenie. Zdrowia jednak utraconego w lochach UB i więzieniach komunistycznych nie odzyskał.
Zmarł 19 III 1961 w Krakowie. Pochowany na cmentarzu Podgórskim w Krakowie.
Żonaty z Genowefą  Byrską /1917-1986/, żołnierzem AK ps. „Juna” z którą miał córkę.
Odznaczony: KW, SKZ z M, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i Wolności.

źródło: Wniosek awansowy K. O. Kraków, zatwierdzony przez KG AK; Księga ewidencyjna więźniów CWK Wronki z 1952; Księga ewidencyjna CWK Rawicz z 1955; Informacja USC Krowa z IV 2004; J. Bratko. Gestapowcy. Kraków 1985; D. Byrski. Por. „Sprężyna” z krakowskiego wywiadu i kontrwywiadu [w:] Biuletyn „Okruchy Wspomnień z lat walki i martyrologii AK, cz. 1, nr 30/1999, cz. 2 nr 31/1999, cz. 3 nr 32/1999; S. Dąbrowa Kostka. W okupowanym Krakowie. W-wa 1972;tenże Hitlerowskie afisze śmierci. Kraków 1983; R. Nuszkiewicz. Uparci. W-wa 1983; A. Pietrzykowa. Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. W-wa-Kraków 1984; W. Wichman. Wspomnienia z krakowskiej konspiracji [w:]Biuletyn „Okruchy Wspomnień” z lat walki martyrologii, nr 35/2000; T. Łaszczewski. Biogram S. Cz. [w:]MSUDN 1939-1956, t. 10/2004.

za  www.stankiewicze.com

zdjęcie ze strony Huzeum Historyczznego Miasta Krakowa
Przeczytaj ponadto: Walka z donosicielami

Nadesłał: Mariusz Gałek