Parę słów na temat powojennych losów wyposażenia pałacu Goetzów.
Wkrótce po wyzwoleniu Brzeska, decyzją Kuratorium Szkolnego w Krakowie z dniem 2 lutego 1945 r. reaktywowano działalność Państwowego Gimnazjum i Liceum. Pierwszy rok szkolny rozpoczął się 10 lutego 1945 r. w dawnym przedwojennym budynku, który był pozbawiony sprzętu i wyposażenia zniszczonego przez hitlerowców. Niedługo potem szkołę przeniesiono do opuszczonego przez Niemców pałacu Goetza. Tam też młodzież rozpoczęła naukę 12 kwietnia 1945 r. [1].
Pomimo dokonanych przez Niemców w czasie wojny licznych grabieży pałacowego mienia, wyposażenie Nowego Pałacu – pałacu Goetza użytkowanego już przez Gimnazjum i Liceum stanowiły nadal liczne zabytki i dzieła sztuki. Przeprowadzona inwentaryzacja w dniach 22 i 23 kwietnia 1947 r. zarejestrowała 71 sztuk [2] różnych zabytkowych przedmiotów, głównie obrazów o różnej wartości historycznej. Lista ta była niepełna, jak pisze autorka rozdziału [2] poświęconego zabytkom sztuki, opracowana pobieżnie i chaotycznie
Dzieła sztuki przechodziły na przestrzeni lat różne dzieje. Niektóre z nich przetrwały do dzisiaj i stanowią nadal wyposażenie odrestaurowanego pałacu, będącego obecnie własnością prywatną. Można tu wymienić np. obrazy: Biwak – T. Popiela (oryginał) czy Chłopców - J. E. Murillo (kopie).
Będąc uczniem brzeskiego Liceum w latach 1962-1966 zapamiętałem kilka zdarzeń związanych z dziełami sztuki będącymi na wyposażeniu gmachu szkoły. Dotyczy to przekazania dywanu lub gobelinu leżącego przez wiele lat zwiniętego w sali gimnastycznej oraz rzeźby ( odlew w brązie) rzymskiego wojownika /gladiatora/ stojącego na postumencie w holu drewnianym, po prawej stronie wejścia głównego. Jest to związane z zabawnym incydentem, które zaszło podczas trwania występów artystów z Filharmonii Krakowskiej. Jedna z artystek (był to rok 1965) wychodząc z sali gimnastycznej, która pełniła funkcję garderoby w czasie występów, potknęła się o zwój materiału. Okazał się nim leżący na podłodze przez wiele lat zwinięty perski dywan lub też gobelin. Po interwencji pracowników filharmonii w Muzeum Narodowym w Krakowie, po kilkunastu dniach pojawili się muzealnicy, którzy zabrali wymienione dzieła sztuki z naszej szkoły.
Nawet po latach ciekawe mogą być dalsze ich losy. Rzeźbę spotkałem w Muzeum Narodowym Sukiennice w Krakowie. Był to Gladiator – rzeźba w brązie dłuta Piusa Welońskiego.
(źródło: muzea.małopolska.pl)
Czy była to rzeźba z naszego Liceum stanowi dla mnie zagadkę. Pewnym utrudnieniem w identyfikacji jest fakt wymienienia w protokole inwentaryzacyjnym zabytków w Państwowym Liceum i Gimnazjum w Brzesku, sporządzonym w dniach 22-23 kwietnia 1947 r. (patrz [2] str. 976) - Figura brązowa - 1887 rok, wymienia się jako autora rzeźby Wójtowicza. Dostępne dane jednak nie potwierdzają, że P. Wójtowicz był autorem gladiatora.
Z tego, co mogłem dowiedzieć się z Internetu, nie był to jedyny pomnik Gladiatora wykonany przez P. Woleńskiego. Pierwszy model powstał w 1880 roku w Rzymie. Następnie rzeźby wykonywano w różnych skalach i z różnych materiałów. Poza rzeźbą w Sukiennicach można ją oglądać także w Parku Ujazdowskim w Warszawie. Rzeźba ta została wykonana w brązie w 1892 roku, a odsłonięta w 1932 r.
Marmurowa replika rzeźby eksponowana jest obecnie w sali kinowej w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie.
(źródło: wikipedia.org)
Pomnik Gladiatora stał także w parku przy pałacu w Krzeszowicach. W drugiej połowie XIX-wieku ufundowali go Potoccy. Ten gladiator dłuta Piusa Welońskiego zaginął w latach 90. Niedawno na Rynku w Krzeszowicach postawiono kopię tego pomnika.
Piszę o tym, bo być może są wśród czytelników portalu brzesko.ws osoby, którzy posiadają wiedzę na temat dalszych losów wspomnianych przeze mnie przedmiotów. Być może zachowały się jakieś dokumenty przekazania dzieł sztuki ze stanu liceum na stan Muzeum Narodowego lub Muzeum na Wawelu w Krakowie?
Kolejne zdarzenie z okresu lat 60. dotyczące dzieł sztuki będących na stanie Liceum dotyczy obrazu Ułan chyba autorstwa W. Kossaka wiszącego w holu na piętrze, po prawej stronie idąc do gabinetu chemicznego. Nie znalazłem tego obrazu na wykazie dzieł [2] z roku 1947.
Obraz ten na wniosek czy też prośbę lokalnych władz – miejskich lub powiatowych został przekazany przez Dyrekcję liceum jako element wystroju gabinetu lokalnych władz. Również interesujące są dalsze jego losy, jak też dokumenty przekazania czy wypożyczenia lub użyczenia obrazu.
Literatura.
[1] 100 lat Gimnazjum i Liceum w Brzesku. Wydawnictwo : Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Brzesku. Brzesko 2011.
[2] BRZESKO. Dzieje miasta i regionu. Opracowanie zbiorowe pod redakcją Feliksa Kiryka i Jana Lacha. Brzesko 2006.
Marek Ł. Grabania
26 maja 2015 r.
Od admina: Zamieszczam dopiero dzisiaj ten list czytelnika, ponieważ starałem się przez ten czas sam ustalić w miarę swoich możliwości, co stało się z tymi przedmiotami. Co nieco udało mi się ustalić, ale dalsza pomoc czytelników wydaje się być niezbędna do wyjaśnienia tej sprawy do końca. O ile jest t o jeszcze możliwe.
Zacznijmy od obrazu. Z tego co pamiętam, to w drugiej połowie lat 60. w części Pałacu zajmowanej przez LO nie było obrazu Wojciecha Kossaka. Obraz tego autora, zatytułowany "Szarża w wąwozie Somosierry”, wisiał we wschodniej części, zajmowanej przez Technikum Ekonomiczne. Obraz został skradziony w drugiej połowie lat 70. i do dzisiaj nie wiadomo, kto go ukradł i w czyich jest rękach.
Wojciech Kossak (31.XII.1857-29.VII.1942)
Szarża w wąwozie Somosierry. 1907
Olej na płótnie. 96 x 141 cm
(źródło: www.pinakoteka.zascianek.pl)
Jeżeli chodzi o obraz „Ułan”, o którym pisze Marek Grabania, to wg Jerzego Wyczesanego, historyka sztuki, zawodowo zajmującego się historią Brzeska, jest on autorstwa Zygmunta Rozwadowskiego, malarza batalistycznego, współautora Panoramy Racławickiej. Na „liście inwentaryzacyjnej z 1947 r.”, na którą powołuje się Marek Grabania, obraz ten figuruje pod pozycją „Nr 71, Walka, obraz sygnowany Z.R.”
Zygmunt Rozwadowski "Walka"
(fot. Marek Kotfis)
Obraz ten, wraz z drugim obrazem „Eros i Psyche” (nie ma go na w/w spisie), mało znanego modernistycznego malarza Aleksandra Augustynowicza, został wypożyczony kilkanaście lat temu przez dyrekcję Liceum Ogólnokształcącego do Urzędu Miasta.
Aleksander Augustynowicz "Eros i Psyche"
(fot. Marek Kotfis)
Rozmawiając z kolejnymi osobami, udało mi się ustalić, że oba obrazy do dzisiaj znajdują się w Urzędzie Miasta. Obraz Zygmunta Rozwadowskiego „Walka” znajduje się obecnie w gabinecie burmistrza Grzegorza Wawryki, który wyraził zgodę na ich sfotografowanie i udostępnienie zdjęć na portalu.
Jeżeli chodzi o perski dywan lub gobelin i rzeźbę Gladiatora, o których napisał Marek Grabania, to wg. Jerzego Wyczesanego znajdują się one w Pałacu w Baranowie. Nie udało mi się potwierdzić tej informacji.
Nieoficjalnie dowiedziałem się, że nie ma tych zabytków w Muzeum Narodowym w Krakowie. Rzeźba Gladiator, o której napisał Marek Grabania, że oglądał ją w Muzeum Narodowym w Sukiennicach, rzeczywiście jest na stanie Muzeum, ale została zakupiona w roku 1883. Odlewów tej rzeźby było kilka i jedna z nich stała w Pałacu Goetzów.
Pałac Goetzów został splądrowany najbardziej przez Niemców. Część mienia wywieźli także Rosjanie. Swój udział w rozkradaniu pozostawionych przez rodzinę barona Goetza mebli, obrazów i książek mieli też mieszkańcy miasta Brzeska i okolicznych miejscowości. To co pozostało, nieprofesjonalnie zinwentaryzowano w 1947 roku. Zgodnie z zachowanymi dokumentami zabytki miały być zabrane z Pałacu, ale część z nich zostawiono, czego przykładem są między innymi wspomniane wyżej obrazy i rzeźba Gladiatora.
Zbigniew Stós
P.S. Masz jakieś dodatkowe informacje związane z poruszanym tematem, napisz proszę na adres <portal.brzesko.ws@gmail.com>
Aktualizacja: 23 lipca 2015 r.
Marek Ł. Grabania Nieoficjalnej historii obrazów z Pałacu Goetzów ciąg dalszy
Aktualizacja: 26 październik 2015 r.
Marek Ł. Grabania O przedmiotach z pałacu Goetza raz jeszcze
Aktualizacja: 17 stycznia 2016 r.
Marek Ł Grabania "Losy wyposażenia pałacu Goetzów Okocimskich – posłowie."