Jan & Jan Brzeski
(Zb. Stós)
2016-05-30
Jan & Jan Brzeski
Jan Władysław Brzeski, lekarz, wybitny działacz społeczny, komisarz rządowy i burmistrz Brzeska przez trzy kadencje, jest postacią dobrze znaną wszystkim, którzy interesują się historią miasta. Znacznie mniej informacji znaleźć można w dostępnych źródłach historycznych na temat jego syna Jana Wiktora Brzeskiego, który także był lekarzem praktykującym w Brzesku i okolicy.
Ojciec zmarł w Auschwitz, syn pozostał w Brzesku, gdzie leczył także chorych Żydów.
Jan Władysław Brzeski urodził się w Jaśle, gimnazjum ukończył w Cieszynie, studia medyczne w Krakowie, uzyskując w 1914 roku dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Po ślubie z Zofią Redykówną osiadł w Brzesku jako lekarz fabryczny browaru „Okocim” i wolno praktykujący.
W Brzesku cieszył się wielką popularnością nie tylko jako wzięty i ceniony lekarz, lecz także jako autorytet w różnych dziedzinach życia i rozwoju miasta. Przez trzy kadencje był jego burmistrzem, a później jego honorowym obywatelem. Obdarzono go licznymi zaszczytnymi stanowiskami. Był między innymi prezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, członkiem Zarządu Oddziału Towarzystwa Szkół Ludowych i Towarzystwa Opieki nad Opuszczonymi Dziećmi, prowadził amatorski zespół teatralny, a będąc z zamiłowania historykiem i miłośnikiem literatury często sam występował publicznie i wygłaszał wiele prelekcji. Jako dobry organizator dr Brzeski przyczynił się walnie do rozbudowy i modernizacji urządzeń komunalnych i sportowych w Brzesku (między innymi z jego inicjatywy wybudowano łaźnię miejską i ośrodek zdrowia). Inteligentny, dowcipny, w miarę autokratywny, wywierał duży wpływ na środowisko.
We wrześniu 1939 roku dr Brzeski po zbombardowaniu przez Niemców pociągów ewakuacyjnych na stacji Słotwina uruchomił w prymitywnych warunkach szpital polowy oraz transporty furmankami najciężej rannych do szpitali w Bochni i Tarnowie.
W pierwszych miesiącach okupacji dr Brzeski, władający biegle językiem niemieckim, miał jeszcze wyraźny wpływ na administrację miasta. Jako wyróżniający się aktywnością znajdował się pod obserwacją gestapo. Był dwukrotnie aresztowany i wywieziony do więzienia w Tarnowie. Za pierwszym razem ocalał, za drugim przebywał w tarnowskim więzieniu od maja 1941 roku do grudnia tegoż roku, by zostać wywiezionym najpierw do Krakowa, a potem do KL Auschwitz, gdzie otrzymał numer więźnia politycznego P 24516. Tu zapadł na zapalenie płuc i zmarł 11 marca 1942 roku. Zwłoki dra Jana Władysława Brzeskiego spalono w krematorium. [1]
Symboliczny grób Jana Władysława Brzeskiego znajduje się na cmentarzu parafialnym w Brzesku.
Jan Wiktor Brzeski, ur. 17 lipca 1909 r. w Brzesku, był tak jak jego ojciec lekarzem medycyny. W uznaniu za pomoc niesionym rodzinom żydowskim w czasie okupacji niemieckiej został odznaczony w dniu 8 stycznia 1980 r. medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Jan Wiktor Brzeski
(fot. udostępniona przez Zofię Brzeską, bratanicę Jana Wiktora)
Martyna Grądzka tak pisze o jego pomocy dla brzeskich Żydów:
"Praktykę prowadził w rodzinnym Brzesku oraz w najbliższej okolicy. Przed wojną, jak wskazała w liście do Instytutu Yad Vashem jego żona Władysława, był człowiekiem o poglądach nacjonalistycznych, a w młodości działał nawet w antysemickiej organizacji młodzieżowej. Te poglądy nie przeszkodziły mu jednak w niesieniu aktywnej pomocy Żydom podczas okupacji. Za swoją działalność i nocne wyjazdy do potrzebujących pomocy już w 1941 r. został zaaresztowany przez gestapo i spędził w więzieniu w Tarnowie kilka miesięcy. Został zwolniony, gdy w Brzesku wybuchła epidemia tyfusu plamistego. Niemcy nakazali mu wrócić do pracy, ponieważ w mieście brakowało lekarzy.
W Brzesku przed wybuchem wojny mieszkała liczna społeczność żydowska, stanowiąca blisko 60% populacji miasta. Wiosną 1941 r. Niemcy utworzyli tam getto, w którym zamknięto ok. 6 tys. osób. 17 i 18 września 1942 r. nastąpiła jego likwidacja – ludzi chorych, starych oraz niezdolnych do pracy zamordowano na miejscu, pozostałych zaś deportowano do obozu zagłady w Bełżcu.
Przez te dni, w trakcie akcji przeprowadzanej przez Niemców w brzeskim getcie, Jan Brzeski ukrywał w piwnicy swojego domu Naftalego Schiffa oraz Żyda z Bochni. Udzielał również pomocy lekarskiej Żydom, którzy zdołali zbiec po likwidacji getta w Brzesku i ukrywali się w mieście oraz okolicach. Wśród osób, które leczył, znalazła się Regina Sperber, żona Hermana Sperbera. Małżeństwo mieszkało przed wojną na pograniczu wsi Dębno i Porąbka Uszewska. Brzeski asystował przy trudnym porodzie Reginy. W późniejszym okresie bunkier, w którym ukrywali się Sperberowie został zdekonspirowany, a z przebywających tam ok. 12 osób ocalał tylko Herman Sperber.
Brzeski leczył także Lili Matzner, która w trakcie okupacji przebywała w kryjówce u gospodarza o nazwisku Topolski we wsi Jadowniki. „Zaświadczam, że w latach 1942-45 ukrywałam się w bunkrach na wsi pod Brzeskiem będąc trzykrotnie ciężko chora [zapalenie płuc, krwotok spowodowany poronieniem] [...], wzywałam dr. Brzeskiego z Brzeska, który zgodził się przyjechać do mnie. I rzeczywiście trzykrotnie w nocy wioząc bocznymi drogami został do mnie przez ludzi zaufanych w tajemnicy przywieziony, czemu zawdzięczam życie zwłaszcza w wypadku krwotoku. Przy czym zaznaczam, że dr Brzeski nie wziął ode mnie żadną razą honorarium”. Lili Matzner przeżyła wojnę.
Doktor Brzeski udzielał pomocy lekarskiej również Stefanii Liban i jej siostrze oraz siostrzenicy, ukrywającym się na tzw. aryjskich papierach we wsi Jasień. Brzeski płacił także za lekarstwa dla żydowskiego chłopca, który ukrywał się z matką we wsi Pomianowa. Ponadto podczas okupacji przechowywał odzież i kosztowności Heleny Taub-Jachcel, które to rzeczy zwrócił jej po zakończeniu wojny. Brzeski pomógł jej także w zorganizowaniu tzw. aryjskiej kenkarty na nazwisko Helena Janicka oraz zaopatrzył ją w metrykę chrztu. Kobieta przeżyła okupację.
Nie są znane dokładne przedwojenne kontakty Jana Brzeskiego z Żydami, którym udzielał pomocy. Nie jest zatem wykluczone, że część z nich była jego przedwojennymi pacjentami. Po wojnie ocaleni Żydzi złożyli zeznania w jego sprawie: „Niżej podpisani Żydzi z Brzeska zaświadczają, że dr Jan Brzeski z Brzeska w okresie okupacji szedł z pomocą lekarską ludności żydowskiej z całą gotowością i to tak w pierwszym okresie jak i w najcięższych czasach ukrywania się i pogromu”. [2]
Jan Wiktor Brzeski zmarł w dniu 12 stycznia 1994 r.
Opracował Zbigniew Stós
[1] Komentarz Jacka Filipa w prezentacji o brzeskim cmentarzu parafialnym , zobacz » , oparty głównie na informacjach zamieszczonych w "Kronikach miasta Brzeska 1385-1944" Jana Burlikowskiego.
[2] Martyna Grądzka "Jan Brzeski", www.sprawiedliwi.org.pl [dostęp 29.05.2016]
|