Praca po linii zwalczania band
(Lucjan Kołodziejski)
2017-07-16
Praca po linii zwalczania band
17 stycznia 1945 roku Borzęcin został wyzwolony z spod okupacji niemieckiej przez Armię Czerwoną. Przyniesiona na sowieckich bagnetach wolność była właściwie nowym zniewoleniem. Dążąc do wprowadzenia nowego ustroju politycznego, szczególnie krwawo rozprawiano się z żołnierzami walczącymi w szeregach Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych podczas wojny. Część historyków używa w odniesieniu do lat 1945 – 1948 określenia wojna domowa. Na terenie m.in. gminy Borzęcin, Szczurowa, Radłów z nową władzą walczyło kilka grup podziemia niepodległościowego, wywodzących się z okresu okupacji hitlerowskiej. Największą z nich był oddział związany z NSZ, dowodzony pierwotnie przez Romana Horodyńskiego [1] ps. „Jastrząb” (z Radłowa), po którego śmierci dowódcą został Władysław Pudełek ps. „Zbroja” (z Borzęcina). Ostatnim dowódcą był Józef Jachimek, ps. „Stalin” (z Radłowa). Drugim był oddział Narodowej Organizacji Wojskowej dowodzony przez Władysława Zagaię „Kolca”, a po jego wyjeździe na Zachód Władysława Pilcha [2] „Szarego”. Ocena ich działalności budzi często kontrowersje. Kiedyś nazywano ich bandytami, obecnie Żołnierzami Wyklętymi. Kiedyś skazani na zapomnienie, obecnie przypominani i gloryfikowani przez publikacje prasowe i książkowe [3],[4]. W Radłowie odsłonięto pamiątkową tablicę, prowadzi się prace nad odnalezieniem szczątków rozstrzelanych i pochowanych w bezimiennych mogiłach.
Podczas kwerendy źródłowej w archiwum IPN w Wieliczce, archiwista Michał Loranty dotarł do meldunków Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Brzesku, kierowanych w latach 1945 -1946 do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie. Po zapoznaniu się z ich treścią prezentuję fragmenty odnoszące się w pierwszej kolejności do Borzęcina.
W styczniu 2008 r., w nieistniejącym już miesięczniku, powiatowym „Panorama Brzeska" opublikowałem artykuł pt. „Brzeska Biała Plama" (artykuł ten przedrukowałem za zgoda autora na portalu brzesko.ws - przypis Zb. Stós [5]). Zwróciłem się w nim do ówczesnych władz powiatowych z apelem dotyczącym udokumentowania, zbadania i opisania zbrodniczej działalność PUBP w Brzesku. Jak dotychczas „plama” jest nadal biała. Ciągle brakuje rzetelnej informacji na ten temat.
W tekście cytowanych poniżej raportów zachowałem oryginalną pisownię.
Lucjan Kołodziejski
RAPORT OPERATYWNNY.
Brzesko d. 27 maja 1945 r.
Kier. 1 – 7 Sekcji Wolka Jana z Pow. U. B. Publ. w Brzesku za okres od 22 do 27 maja 1945
1. Dnia 27 V. 1945 r. około godz. 6 rano został zastrzelony pracownik Mil. Obyt. z posterunku Borzęcin pow. Brzesko w czasie gdy doprowadzał aresztowanego członka N.S.Z. Władysława Pilcha z Bielczy pow. Brzesko do Pow. Komendy Milicji Ob. Drugi z konwojujących wyżej wym. aresztowanego został ranny w rękę i odesłany do szpitala pow. w Brzesku. Sprawcy powyższego czynu, których było czterech rekrutują się z szajki N.S.Z., która popełnia zamachy na pracowniach U.B. i Milicji.
2. Urz. Bezp. w związku z tym wypadkiem urządził w dniu 27. V. 1945 r. obławę, która zakończyła się wynikiem negatywnym. (…).
Peł. ob. Kier. Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku
Ppor Korga
*
RAPORT OPERATYWNY
Brzesko dnia 17 czerwca 1945 r.
Kierownika I – VII Sekcji Wołka Jana z Pow. U. B. P. w Brzesku za okres od 12 do 17 maja 1945
W przeciągu ostatnich 5 dni na podstawie doniesień ludności z gminy Szczurowa, ustalono że na terenie danej gminy w lasach gromady Strzelce Wielkie obozuje większa ilość uzbrojonych ludzi, którzy w dn. 16 b. m. o godz. 8.30 minut, rozbroili posterunek Mil. Obyw. w Borzęcinie pow. Brzesko. W dniu dzisiejszym t. j. 16. 6. b.r. wysłaliśmy jednego z naszych pracowników celem przejżenia i zbadania na miejscu oraz ustalenia miejsca oraz liczebności i uzbrojenia wyżej wymienionych ludzi. (…)
Kierownik Pow. Urz. Bezp. Publ.
Ppor. Korga
*
Napad na posterunek w Bożęcinie
Brzesko, dnia 18.06.1945 r.
Do Woj. Urz. Bezp. Publ. w Krakowie
Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku melduje, że dnia 16.06.1945 r. o godz. 8.30. czterech osobników w ubraniach cywilnych, uzbrojonych w krótką broń palną wtargnęło do lokalu M.O. w Bożęcinie w ten sposób, że jeden z tych osobników wtargnął do kancelarii Posterunku, w której znajdował się milicjant Malinowski Józef i od niego zażądał podpisania przepustki, w tym momencie szybko skierował do Malinowskiego pistolet wezwał go do zachowania spokoju, zaś trzech pozostałych osobników wkroczyło do sypialni posterunku w której znajdowali się milicjanci: Józef Stawara, Franciszek Mytnik, Stanisław Znikły i Tadeusz Ciupał tam wszystkich zterroryzowali. Wyciągnięto krótką broń palną, poczem zabrali jeden automat M.P. Nr. 3016 i pięć karabinów systemu Mauzer Nr. 4941, 9140, 4358, 5556, 10472, oraz 42 naboi do automatu M.P. 400 naboi niemieckich i 60 naboi rosyjskich. Osobnik który był w kancelarji zabrał tajne akta, poczem wszyscy zdemolowali lokal kancelarji i świetlice Posterunku. W tym czasie na czatach przed posterunkiem stało czterech dalszych osobników ubranych w cywilne ubrania z krótką bronią palną w rękach nie dopuszczając nikogo do Posterunku. Ponad to osobnicy ci odchodząc z posterunku przerwali druty telefoniczne i zabrali ze sobą aparat telefoniczny. Przy odejściu osobnicy ci oświadczyli rozbrojonym milicjantom by szli spokojnie do swych domów, poczem odeszli w kierunku zachodnim kierując się w lasy strzelecko – bratucickie w których to lasach obozuje większa ilość dywersantów.
Dochodzenie trwa.
Kier. Pow. Urz. Bezp. w Brzesku
Ppor . Korga M.
Posterunek Milicji Obywatelskiej w Borzęcinie. Zdjęcie z 1938 r.
(z arch. L. Kołodziejskiego)
*
Do Kierownika Wydziału W. B. w Krakowie
Brzesko, 28 XII 1945
Raport 5 – dniowy Kier. Sekcji Walki z Band. Pytlika Jana z P.U.B.P. z Brzeska, od dnia 23. XII. do 28. XII. 1945 r.
1. W przeciągu ostatnich 5 dni do pracy po linii sekcji WB zwerbowano 3 informatorów. Ps. „Rzeka” i ps. „Adam”, który to jeden z nich przebywa w środowisku wsi północnej części powiatu, drugi z południowej części powiatu. Został zwerbowany i śledzenia band dywersyjnych.
2. W dniu 23. XII. na 24. Sekcja W.B. w składzie sześciu ludzi urządziła akcję i śledzenie za bandytami w gminie Borzęcin pw. Brzesko. Tak że został chwycony jeden bandyta Cnota Jan z Borzęcina który to dokonywał rabunków i napadów na terenie północnym, zarazem także brał udział w rabunku kasy w Szczurowy, gdzie zostało zrabowane 100 000 zł. dnia 11.09.45, a zaś w dniu 27–ego na 28 XII urządziliśmy akcje na dalszych członków tej bandy w gminie Borzęcin. W wynik tym zaaresztowaliśmy trzech osobników, którzy też brali udział w rabunku na kase w Szczurowej, Rogoża Franciszka, Tyrchę Jana, Gaczoła Andrzeja, przy tem została przeprowadzona rewizja, gdzie znaleziono u Rogoża Franciszka karabin polski, u Tyrchy Jana karabin niemiecki, u Cnoty Jana zabrano automat M. Pi. znaleziono także amunicje 10 sztuk do 9 mm u Gaczoła Andrzeja.
Kier. Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku
Ppor. Korga
*
Do Woj. Urz. Bez. Publ. w Krakowie. Wydział W B
Brzesko dnia 25 I 1946 r.
Raport 5 – cio dniowy Kier. Wydziału W.B. Kaczmarskiego Stanisława z P.U.B.P. w Brzesku, od dnia 20.I. do 25. I. 1946 r.
1. W przeciągu ostatnich 5 dniach pracy po linii Wydz. W. B. nie zwerbowano żadnego agenta ani informatora [6]. Dnia 23. I. i 24. I. trzech naszych pracowników to jest ref. Szurmański Józef, Obwiosło Józef i Fajt Józef przeprowadzili wywiad na terenie północnym naszego powiatu gm. Szczurowa, gr. Kopacze, w celu odkrycia gdzie przechodzi Pudełek Władysław ps. „Skiba” i gdzie się ukrywa ze swemi spólnikami. W tym celu trzech naszych pracowników urządziło zasadzkę nad Wisłą, bo jak wiadomo od informatora, że Pudełek przechodzi przez Wisłę, do pow. Miechowskiego. Dużych rezultatów jednak zasadzka nie dała, lecz na zadanie informatora jest opracowanie, którędy dokładnie przechodzi, o jakim czasie i gdzie się zatrzymuje.
Pudełek Władysław i jego łączniczka Maria Stolarz. (…). Obecnie prowadzi się pracę operacyjną zwróconą w kierunku band rabunkowych, aby potoczyć (powinno być: położyć prz. L. K.) kres ich faktycznie szkodliwej działalności. Zdajemy sobie sprawę z tego, że obecnie jest czas zimowy w tym okresie musimy dokonać i zlikwidować te resztki, gdyż w przeciwnym razie jeżeli przetrwają zimę nie będzie tak łatwo ich wykończyć. Tak samo nasze oczy są zwrócone w kierunku masowego werbowania abyśmy tem mogli ulepszyć i przyspieszyć pracę, gdyż jest najwyższy czas do zlikwidowania reszty pachołków i rabusiów grasujących jeszcze na naszym terenie.
p. o. Kier. Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku
st. sierż. Lach W.
*
Do wojewódz. Urz. Bezp. Publ. Wydział VIII w Krakowie
Brzesko, dnia 28. III. 46 r.
Raport 10 – cio dniowy po linii wydziału VII PUBP w Brzesku.
W naszym opracowaniu jest obecnie banda N.S.Z., która koncentruje się na terenie gm. Szczurowa, Borzęcin. Banda ta składa się z 8-iu ludzi, a dowódcą jej jest Pudełek Władysław z Borzęcina. Zwerbowany informator, któremu dano zadanie obserwowanie i śledzenie posunięcia tej bandy ze względu tego, że banda ta przedostaje się na drugą stronę Wisły do pow. Pińczów, w tem miejscu gdzie mieszka wyżej wspomniany informator „Łódź”. Jednak do obecnej chwili nie otrzymaliśmy doniesienia dotyczącej tej bandy.
Co do band przebywających w powiecie Brzesko w gm. Radłów, gdzie znajdują się wielkie przestrzenie lasów Radłowskich, ilość tej bandy jeszcze nie ustalono, tylko słyszy się z przeprowadzonych wywiadów, że w lesie tem znajduje się banda składająca się z 7-iu ludzi, komendantem tej bandy jest Horodyński Roman ps. „Jastrząb”, z gminy Radłów. Banda ta dokonuje morderstwa i rabunki, oraz uprowadza ludzi, nie zostawiając śladów po nich co miało miejsce w gm. Borzęcin pow. Brzesko, gdzie został uprowadzony Czerniak Władysław (patrz Meldunek Specjalny z dn. 25 III 1946 r.) do obecnej chwili nie ma żadnej wiadomości o uprowadzonym. Często słyszy się od pracowników i ludzi, że w wyżej wspomnianym lesie często słychać strzały automatyczne i pojedyncze. Jak wiadomo nam ze śledztwa członków tej bandy, którzy byli poprzednio aresztowani, że banda ta posiada broń automatyczną, karabiny i pistolety oraz R.K.M. Staramy się jak najszybciej zwerbować agenta i wprowadzić do tej bandy. (…).
Kier. Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku
/-/ Puła J.
*
Brzesko, dn. 9. IV. 46 r.
RAPORT DZIESIĘCIODNIOWY PO LINII WYDZIAŁU III - ego
W Naszym opracowaniu jest nadal banda N.S.Z. która koncentruje się w lasach Radłowskich, komendantem tej bandy jest Pudełek Władysław, w skład bandy wchodzą:
| Nazwisko | Imię | Pseudo | Miejsce zamieszkania | | Horodyński | Roman | „Jastrząb” | Radłów | | Kopacz | Władysław | „Bicz” | Borzęcin | | Ciernik | Roman | „Liban” | Dąbrówka Morska | | Jarosz | Władysław | --- | Borzęcin | | Pilch | Władysław | „Szary” | Bielcza | | Tyrcha | Jan | --- | Borzęcin | | Siudut | Józef | „Kostek” | Bielcza | | Wójtowicz | Bronisław | --- | Łopoń |
Banda ta dokonuje napadów rabunkowych i morderstw, jak również kolportaży ulotek na terenie gmin: Radłów, Borzęcin, Szczurowa. Ostatnio dokonali napadu rabunkowego na stację kolejową w Biadolinach Szlacheckich. (…) . Ta sama banda wraz z bandą która miała przybyć do Lasów Radłowskich, a której dokładnie nie ustalono, w dniu 31. III. 46 r. dokonała strzałów w lesie. (…). Na podstawie doniesienia otrzymanego od kandydata na informatora, przeprowadzono wywiad, w którym ustalono, że mordu na Janik Marię dokonała wyżej wymieniona banda. (…). Jak wynika z wywiadu przeprowadzonego w związku z napadem na wyjeżdżającą z aresztowanem przez las Radłowski ustalono że ta sama banda dokonała napadu, (...) .
*
Brzesko, dn. 18. IV. 46 r.
Do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wydział III w Krakowie.
Raport dziesięciodniowy po linii wydziału III –go.
W naszym opracowaniu jest banda N.S.Z. która koncentruje się w lasach Radłowskich. Dowódcą tej bandy jest Horodyński Roman ps. ”Jastrząb”. Banda ta liczy 11-tu ludzi, a między nich wchodzą dwaj byli pracownicy P.U.B.P. z Brzeska, a to Pęcak Paweł i Kimstacz Roman. Uzbrojenie ich jest w ręczną broń maszynową i automatyczna, jak też pistolety. Banda ta dokonuje bardzo często morderstw i rabunków, jak postrzelanie milicjanta gm. Szczurowa (…). Są tagże wielokrotne wypadki uprowadzenia funkcjonariuszy M.O. i Bezp. jak też i ludności cywilnej, że zostaną uprowadzeni i nie ma śladu po nich, jak miało miejsce w gm. Borzęcin i nie ma śladu po nich, gdzie został uprowadzony jeden z milicjantów z gm. Borzęcin (…). Banda ta grasuje po terenie gminy Radłów, Borzęcin, Szczurowa. W tych gminach bardzo często pojawiają się wypadki morderstw. W gr. Szczurowa banda ta zamordowała dwie kobiety oraz dokonała rabunku w dn. 14.IV.46 r. szczegóły podamy raportem specjalnym. Banda ta jest przelotna i codziennie zmienia swój pobyt. Głównym miejscem koncentracji jest las Radłowski do którego zostali uprowadzeni dwaj nasi pracownicy, którzy pełnili służbę na placówce Radłów. Który jeden z nich został zamordowany, a o drugim do obecnej chwili nie ma żadnych wiadomości. (…)
*
Do Woj. Urz. Bezp. Pub. Wydział III w Krakowie
Brzesko , dnia 8. VII. 46 r.
Raport 10-cio dniowy po linii Wydz. III –ego.
Dalszym opracowaniem naszym jest banda N.S.Z.- tu grasójąca na terenie gm. Radłów, Borzęcin, i Wojnicz. Banda ta nie zmieniła swojej wrogiej działalności i napadów rabónkowych jak miało miejsce 5.7.46 r., gdzie banda ta napadła na kasę kolejową w Biadolinach gmina Dębno rabójąc pieniądze w sumie 7895 zł. Pod bandę tę zwerbowano ostatnio w ostatniej dekadzie informatora pseudo „Pudełko”. Który ma łączność z członkami bandy. (…) W dniu 29. VI. 46 r. i 30. VI. 46 r. były rozlepiane ulotki pod tytułem Polacy, w gm. Radłów, Borzęcin, Szczurowa i Zakliczyn. Pracownicy P.U.B.P. znajdójąc się w terenie pozrywali, jedna w załączniku przesyłam.
Szef Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku
/=/ Puła J.
*
Do Woj. Urz. Bezp. Pub. Wydział III w Krakowie
Brzesko , dn. 8 IX 46 r.
Raport dekadowy po linii wydz. III – go od 28. VIII. do 8. IX. 46 r.
(…) Nadal w opracowaniu naszym jest banda N.S.Z.-tu pod dowództwem Pudełka pseudonim „Zbroja” która grazuje na terenie gminy Radłów, Borzęcin i Bielcza. Banda ta nadal dokonuje napady mordercz – rabunkowe, jak dn. 2. IX. 46 r. banda N.S.Z.-tu gm. Borzęcin napadła na trzech pracowników P.U.B.P. gdyż nie zdołała ich ująć, gdyż pracownicy odstrzeliwując się wycofali się na posterunek M.O. w Borzęcinie. Po czem banda obtoczyła posterunek również strzelając do pracowników. Po dłuższym strzelaniu został ranny pracownik P.U.B.P. a banda wycofała się do lasu. W tym samym dniu zorganizowano akcję w spółdziałem wojska w sile 30 żołnierzy i 10 pracowników. P.U.B.P. Pościg nie dał żadnych rezultatów gdyż bandyci zbiegli do lasu.
Szef Pow. Urz. Bezp. Publ. w Brzesku.
/=/ Brancewicz St.
*
Brzesko, dn. 28 X 46 r.
Jest również w naszym opracowaniu banda N.S.Z. pod nazwą „Dywersja Krajowa” pod d-cą Pudełka Władysława, ps. „Zbroja”. Banda ta grasująca na terenie północnym naszego powiatu jest bandą pochodzenia „Endeckiego” N.S.Z. licząca do tej pory 36 członków, rekrutujących się z tamt. wiosek. Owa banda prowadzi terror na północnych terenach i dokonuje rabunki, chociaż w tym okresie sprawozdawczym nie dokonała głośniejszego rabunku.
*
Praca po linii zwalczania band
Brzesko dn. 18 XII 46 r.
(…) W naszym opracowaniu jest również banda N.S.Z. pod dow. Pudełka Władysława ps. „Zbroja” banda ta grasuje na północnym terenie naszego pow. jest to banda pochodzenia endeckiego N.S.Z – towskiego licząca ponad 38 członków. Członkowie tej bandy rekrutują się z tam. wiosek i ludność tam ułatwia dla tej bandy ucieczkę. W tej dekadzie nie ustalono nowo przybyłych członków do tej bandy, banda ta w tej dekadzie nie dokonała rabunków ani też napadów. (…). W tej dekadzie przeprowadzono (…) również akcje w Borzęcinie na której aresztowano członka bandy N.S.Z. Rogoża Jana ur. 1915 zam. w Borzęcinie, który był również poszukiwany przez P.U.B.P. w Brzesku. Są aresztowani którzy pracowali z bandą N.S.Z. To niżej wymienieni: Wesołowski Franciszek ur. 1903 w Borzęcinie zam. Borzęcin, Kijak Andrzej ur. 1914 i zam. w Borzęcinie.
Oddział Józefa Jachimka ps. „Stalin” ( w środku),
od prawej Mieczysław Pudełek ps. „Skiba”, od lewej Tadeusz Ziejka.
Zdjęcie: M. Żychowska [3]
Postscriptum
Tablica na ogrodzeniu brzeskiego cmentarza, wśród wielu nazwisk:
Pudełek Mieczysław, Pudełek Władysław i Sikora Józef pochodzący z Borzęcina, a także Pilch Władysław z Bielczy.
(fot. L. Kołodziejski)
Odnośniki:
[1] W jego skład z Borzęcina wchodzili: Władysław Pudełek ps. „Zbroja”, Władysław Bąk ps. „Wicher”, Józef Kopacz ps. „Bicz”, Mieczysław Pudełek ps. „Skiba”, Franciszek Rogóż, Józef Sikora. Patrz: A. Kwaśniak, Niezłomni Ziemi Brzeskiej, „Brzeski Magazyn Informacyjny” 2012, nr 4, s. 32.
[2] W jego skład z Borzęcina wchodzili: Władysław Zagaja ps. „Kolec”, Jan Cnota ps. „Suchy”, Julian Kwaśniak ps. Zbyszek”, Ludwik Kwaśniak ps. „Ficuś”, Aleksander Mika, Bronisław Siudut, Stanisław Stolarz ps. „Wilga”. Patrz: A. Kwaśniak, Niezłomni Ziemi Brzeskiej…, s. 33.
[3] M. Żychowska, Represje komunistyczne w Tarnowskiem 1945 – 1956, t. II, Miasto i powiat Brzesko, Kraków 2015;
[4] I. Dojka, M. Latasiewicz, Znani i zasłużenie z gminy Borzęcin, Borzęcin 2012.
[5] Lucjan Kołodziejski "Brzeska Biała Plama" (www.brzesko.ws- 25.08.2011)
[6] "Lista osób z katalogów IPN urodzonych w "starym" powiecie brzeskim" (www.brzesko.ws - 2.28.2017), w tym lista osób pochodzących z Borzęcina, co do których istnieją zapisy dotyczące informacji o pracy lub służbie w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami. Są to: Tadeusz Art., urodzony 11-01-1924 Borzęcin, Józef Bratko, ur. 21-05-1931 Borzęcin, Franciszek Cnota, ur. 31-12-1927 Borzęcin, Władysław Daniel, ur. 20-05-1924 Borzęcin, Maria Górka ur. 09-07-1936 Borzęcin, Michał Kijak, ur. 26-09-1913 Borzęcin, Michał Panek, ur. 21-09-1900 Borzęcin, Leszek Rodziński, ur. 13-10-1918 Borzęcin, Władysław Rogoziński, ur. 15-06-1906 Borzęcin, Wojciech Rogóż, ur. 24-01-1904 Borzęcin, Władysław Siudut, ur. 28-09-1903 Borzęcin, Irena Winek, ur. 06-04-1948 Borzęcin.
Od admina: Mieczysław Pudełek, Józef Jachimek i Józef Sikora zostali zastrzeleni w dniu 28 grudnia 1948 r. Zostali pogrzebani w nieoznaczonym grobie na cmentarzu parafialnym w Brzesku. Miejsce to do dzisiaj nie zostało zidentyfikowane. Zapowiadane od kilku lat przez IPN prace poszukiwawcze miejsca pochówku do dzisiaj nie zostały zrealizowane.Pisałem o tym kilka razy na portalu.
|