Parcelacja części majątku dr. Władysława Lisowskiego w 1906 r.
(Zb. Stós)
2017-09-25
Parcelacja części majątku dr. Władysława Lisowskiego w 1906 r.
Przechodzenie ziemi z rąk wielkich właścicieli w ręce chłopskie dokonywało się głównie poprzez parcelację. Przyczyn tego zjawiska było wiele. Strajki chłopskie oraz miejskiej biedoty, jakie miały miejsce w Galicji i Lodomerii na początku XX w. a także sezonowa emigracja do prac polowych w Niemczech (od 1903 r.), w której uczestniczyło 80 tys. osób, spowodowały pogłębienie się kłopotów części majątków ziemskich i rozpoczęcie parcelacji. (za pl.wikipedia.pl)
"W Galicji "głód ziemi" wpłynął na podniesienie jej cen i doprowadził do parcelacji nawet gorszych jakościowo ziem. W wielu przypadkach na terenie Królestwa i Galicji parcelacja prowadziła do całkowitej likwidacji wielkich majątków. W Galicji w latach 1859 - 89 rozparcelowano 71 tys. ha, a w 1889 - 1902 już 95 tys. ha.
Parcelacja miała początkowo charakter żywiołowy i przynosiła wielkie korzyści jedynie pośrednikom. Praktykowany był zwyczaj oddawania nabywcy ziemi na kredyt, za niewielką zaliczkę. Kiedy okazało się, że nabywca nie jest wypłacalny, ziemia wracała do pośrednika, a zaliczka przepadała.
Stopniowo w poszczególnych zaborach zaczęły powstawać towarzystwa zajmujące się parcelacją. W zaborze austriackim ciężar całej operacji przejął na siebie Bank Parcelacyjny powstały w 1890 roku.
Ziemię parcelowaną nabywali w początkowym okresie drobni rolnicy. Z biegiem czasu w akcję zaangażowali się także bogatsi chłopi. Poza powiększeniem areału gospodarstw chłopskich parcelacja przyniosła także wzrost ogólnej liczby gospodarstw. Wzrost ten spowodowany był także działami rodzinnymi, w wyniku których jedno gospodarstwo dzielono na kilka mniejszych. Rozpoczął się proces rozwarstwienia wsi. W Galicji zjawiskiem charakterystycznym było rozdrobnienie gospodarstw. Pod koniec XX w. gospodarstwa poniżej 5 ha stanowiły tu 79% ogólnej liczby i zajmowały blisko 29% powierzchni upraw." [1]
"Na parcelacji bogacili się także spekulanci. Pośrednik płacił za ziemię z pieniędzy pochodzących z nisko oprocentowanego kredytu a następnie sprzedawał niewielkie kawałki gruntu chłopom z zyskiem 25-50%. Chłopi na zakup ziemi przeznaczali oszczędności uzyskane z pracy za granicą. W 1909 r. Bank Parcelacyjny utracił płynność finansową i uległ likwidacji." [2]
Parcelacja gruntów miała także miejsce w Państwie Brzesko. W roku 1880 r. do hr. Artura Piwnickiego należały: Brzesko, Brzezowiec, Jadowniki Podgórne i Słotwina a od roku 1894 majątek ten przeszedł w ręce jego dzieci. W latach 1895-1903 w posiadanie tych dóbr, drogą kupna, wszedł Władysław Lisowski. W latach kolejnych grunty w tych miejscowościach zostały odsprzedane i przechodziły w różne ręce, w tym dr. St. Wisłockiego, St. Skirmunta, J.A. Goetza, K. Baltazańskigo. Część gruntów w roku 1911 dalej była w posiadaniu rodziny Lisowskich [3, str 246].
W dniu 27 stycznia 1906 roku, C.K. Sąd Powiatowy w Brzesku zatwierdził 27 kontraktów "kupna i sprzedaży z klauzurą hipoteczną zaopatrzonych" gruntów w Jadownikach (prawdopodobnie także w Brzesku i Słotwinie), zawartych za pośrednictwem Banku Parcelacyjnego we Lwowie przez pośredników dr. Władysława Lisowskiego z 34 mieszkańcami Jadownik, 4 mieszkańcami Sufczyna, 3 mieszkańcami Słotwiny oraz 2 mieszkańcami Brzeska.
Kontrakty podpisano z:
1. Wiktorem Dadejem i Magdaleną Dadejową z Jadownik
2. Jendrzejem Chronowskim i Anną Chronowską z Jadownik
3. Stanisławem i Józefą małżonkami Kusiakami z Jadownik
4. Andrzejem Kostrzewą i Katarzyną Kostrzewa z Jadownik
5. Jakóbem i Magdaleną Gala, ze Sufczyna z Jadownik
6. Józefem i Marynną małżonkami Przybylskich ze Sufczyna
7. Janem Boczkiem i Marynną Boczkową ze Słotwiny
8. Antonim Korczyńskim i Marynną Korczyńską, z Brzeska
9. Maryą Chudą i Józefem Chudym z Jadownik
10. Janem Japą i Annaą Japą z Jadownik
11. Marynną z Krzeniowskich zamężną Sułek z Jadownik
12. Adamem Marcem z Jadownik
13. Jędrzejem Wawryką z pod Nr domu 418 z Jadownik
14. Antonim Okazem i Anna Okaz z Jadownik
15. Wojciechem i Katarzyną małżonkami Chróścielami z Jadownik
16. Józefem i Małgorzatą małżonkami Potoczkami z Jadownik
17. Stanisławem Owsiakiem z Jadownik
18. Rozalią z Kawów zamężną Okaz z Jadownik
19. Stanisławem Chudym i Marynną Chudą z Jadownik
20. Józefem Topolskim i Barbarą Topolską z Jadownik
21. Katarzyną Lutkowską z Jadownik
22. Janem Salaterskim i Albiną z Mleczków Salaterską z Jadownik
23. Maryą Marzec z Jadownik
24. Maryą Krupską, ze Słotwiny
25. Michałem Merakiem starszym z Jadownik
26. Janem Japą z Jadownik
27. Stanisławem Opoką z Jadownik
Z dokumentu tego wynika, że Bank Parcelacyjny we Lwowie udzielał kupującym pożyczek oprocentowanych na 6-8% .
Władysław Lisowski w roku 1905 posiadał [3, str.262]: - w Brzesku 1 ha 23 ar i 13 m2 (połowa to ogrody a reszta po połowie pastwiska i lasy),
- w Brzezowcu 28 ha, 21 ar i 89 m2 (99% to grunty rolne),
- w Jadownikach 402 ha 85 ar i 90 m2 gruntów z czego ponad 160 ha to były role, ok. 234 ha lasy, a reszta to pastwiska (ok. 5 ha) i łąki (ok. 2 ha),
- w Słotwinie 198 ha 56 ar i 95 m2 w tym ok. 35 ha to grunty rolne, ok. 40 ha łąki, ok. 17 ha pastwisk, ok. 94 ha lasów i 26 ar. ogrodów.
Na podstawie podanych w poniżej zamieszczonym dokumencie tylko numerów działek, bez podania ich powierzchni oraz lokalizacji, trudno powiedzieć, ile z tego majątku zostało na podstawie tych kontraktów rozparcelowane.
Zachęcamy do zapoznania się z całym dokumentem, pochodzącym z archiwum rodzinnego Jarosława Piekarza, któremu bardzo dziękuję za podzielenie się nim z czytelnikami portalu.
Opracował: Zbigniew Stós
Piśmiennictwo:
[1] Zmiany w strukturze gospodarstw rolnych po parcelacji [dostęp 24.09.2017] (za "Wielka Historia Polski", Kraków 2000)
[2] Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Warszawa 2003
[3] "Brzesko. Dzieje miasta i regionu". Opracowanie zbiorowe pod redakcją Feliksa Kirka i Jana Lacha, Brzesko, 2006
|