Wszyscy wiemy kto to był Jan Chryzostom Pasek, ale .... 

No, może trochę przesadziłem. Może nie wszyscy, bo jak się dowiedziałem, w dzisiejszej szkole średniej  J. Ch. Pasek jest ujęty w zakresie podstawowym programu nauczania, ale omawianie jego twórczości zależy od woli nauczyciela. Jeśli nauczyciel  "wyrabia" czasowo, może omówić, "nie wyrabia" to opuszcza.

Zapewne niewielu z nas, którzy na lekcjach polskiego mieli okazję zapoznać się z jego "Pamiętnikami", spisanymi w latach 1690-1695 i odnalezionymi dopiero prawie 150 lat później, wie, że pod koniec swojego życia Jan Chryzostom Pasek osiedlił się w Niedzieliskach k. Szczurowej, gdzie dzierżawił kawałek ziemi i gdzie pracował także jako komornik. Tam też prawdopodobnie umarł w dniu 1 sierpnia 1701 r. (data śmierci jest przybliżona, jako że nie zachowały się żadne wpisy w księgach parafialnych).

Źródła bibliograficzne nie są zgodne zarówno co do miejsca Jego śmierci, jak i pochówku. Na portalu Muzeum Historii Polski (patrz biografia Paska na końcu tego artykułu) i w innych współczesnych publikacjach piszą, że zmarł w Niedzieliskach i pochowano go w grobowcu rodzinnym w kościele zakonu Sercanów w Stopnicy, gdzie spoczął obok prochów swojej matki. (patrz notka biograficzna poniżej).

Natomiast w obszernej biografii Paska wydanej w 1898 r. i zatytułowanej "Jan Chryzostom z Gosławic Pasek w Oświetleniu Archiwalnym (1667-1791)", jej autor - Jan Czubek pisał tak:

Skądinąd [1] wiemy, że w tymże roku jeszcze trzymał od p. Stanisława Wereszczńskiego Niedzieliska; tam się więc wyniósł nie z obawy przed "ramieniem władz starościńskich" (oby tak było l), jak to autor "Epizodów" utrzymuje, ale poprostu dlatego, że mu dzierźawca Górnej Woli już dawno "ekspirowała". Prawda, że i tu trafił za nim Urząd grodzki, pragnąc 2 sierpnia t.r.. wyegzekwować nowy wyrok trybunału lubelskiego, zapadły nań w d. 23 Czerwca t. r. i muisimy podziwiać niewyczerpaną fantazyą naszego pieniacza, któremu nigdy brakło konceptu, byle się tylko od sądowej egzekucyi wymigać; w tym wypadku np. pozbywa się świetnego urzęd nowomiejskiego wybiegiem, jakoby zakontraktowawszy istotnie Niedzieliska, jeszcze ich dotąd w posiadanie nie objął. Tu się jednak ucho nareszcie urywa i dzban Pasków juz wodę nosić przestał: była to jego ostatnia znana nam sprawa czy sprawka na zimni. Legat pasierba za jego duszę, uczyniony w r. 1701 [2], stanowi niezbity dowód, że nasz pamiętnikarz w r. 1700 albo w r. 1701 przeniósł się du lepszego świata, gdzie mu już żaden gród czy trybunał ani pozwów ani egzekucyi nasyłać nie mógł. Umarł nasz Pasek według wszelkiego podobieństwa do prawdy w 1701 w lecie, jak to wypada z następnego aktu [3], (...) 

Gdzie spoczywają śmiertelne szczątki tego, bądź co bądź, niepowszedniego człowieka, jak dotąd przynajmniej, odkryć się nie udało. Zdawałoby się, że w Szczurowej, do której, jako do parafii, Niedzieliska należały; stwierdzić jednak tego domysłu niepodobna, gdyż z tych lat właśnie w tamtejszych libri mortuorum zapisków brak zupełny. Przypuszczenie Dra Czermaka ma również za sobą wiele prawdopodobieństwa: kiedy bowiem rok i dzień śmierci Paskowej jest dokładnie w owym legacie podany, brak tychże szczegółów ze względu na Paska wskazywałby, zdaniem Dra Czermalm, ze śmierć nastąpiła może u pasierba w parafii pilczyckiej, więc o dniu zgonu Paska, jako o rzeczy zbytecznej, nie uważano za rzecz potrzebną wspomnieć. (...)

Zdaniem naszem zakończył Pasek swój burzliwy żywot najprozaiczniej, możeby rzec należało, najprzytomniej i najprzykładniej albo w Niedzieliskach, albo w którymś dworze pasierba, Krzysztofa Łąckiego, w dobrach pilczyckich.

Cała 80 stronicowa praca dostępna jest w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.

A oto krótka biografia "sarmackiego kronikarza".

"Postać Jana Chryzostoma Paska herbu Doliwa znana jest nam właściwie jedynie dzięki słynnym Pamiętnikom, w których ten średniozamożny małopolski szlachcic opisał swoje pełne przygód losy, stanowiące dla nas dzisiaj jedno z najbardziej barwnych i popularnych wizji życia siedemnastowiecznego sarmaty. Ich autor przyszedł na świat około 1636 r. w Węgrzynowicach pod Rawą Mazowiecką. W wieku 19 lat, nie mając własnego majątku, zaciągnął się do chorągwi pancernej i już kilka miesięcy później odbył swój chrzest bojowy w bitwie ze Szwedami pod Gołębiem (1656). Będąc podkomendnym Stefana Czarnieckiego udał się z nim do Danii - rozmaite różnice między tym skandynawskim krajem a jego ojczyzną skrupulatnie opisał. Po powrocie czekały go nowe wojenne wyzwania, bił się pod Połonką i nad rzeką Basią (1660) z moskiewskim najeźdźcą. Potem jeszcze do 1667 r. służył w armii, walcząc w kampanii moskiewskiej oraz po stronie króla Jana Kazimierza z rokoszanami dowodzonymi przez Jerzego Lubomirskiego (sam do tego sporu miał stosunek ambiwalentny, potępiał jego bratobójczy chatakter).

Kiedy w końcu opuścił szeregi wojska, postanowił osiąść na wsi, aby wieść spokojne życie ziemianina. Teraz mógł się również ożenić, a jego wybranką została wdowa Anna z Remiszewskich Łącka. Mimo że początkowo zamieszkał w dzierżawionych dobrach w Sandomierskiem, następne lata życia spędził przede wszystkim na rozlicznych sporach i procesach, tak jak wielu innych, znanych wówczas szlacheckich pieniaczy. Dopuścił się wielu mniej lub bardziej poważnych wykroczeń, co pociągnęło za sobą pięciokrotne skazywanie go na banicję. Lecz niewiele się tym przejmował i pozostał w swoim domu, poświęcając się pisaniu pamiętników, które powstały najprawdopodobniej między 1690 a 1695 r. Zmarł w majątku Niedzieliska, a pochowano go w grobowcu rodzinnym w kościele zakonu Sercanów w Stopnicy, gdzie spoczął obok prochów swojej matki.

Jego wspomnienia, przez całe lata w ogóle nieznane, zostały opublikowane dopiero w 1836 r. z inicjatywy znanego historyka amatora Edwarda hrabiego Raczyńskiego. Od tej pory stanowią jedno z podstawowych źródeł do dziejów życia codziennego tamtych czasów i inspirację dla wielu dzieł literackich. M. G.-K."

źródło: Muzeum Historii Polski

wtorek stycznia 28 2014 07:19