| Po odzyskaniu niepodległości w 1918, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946, kiedy w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy. Dopiero w roku 1981 ponownie władze świętowały to historyczne wydarzenie. (wikipedia.pl) W latach I wojny Światowej i później w II RP, w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, Komitety Obywatelskie organizowały pochody, w których brali udział mieszkańcy miasta oraz młodzież szkolna i przedstawiciele różnych organizacji społecznych. W Kronikach Miasta Brzeska 1385-1944, autorstwa Jana Burlikowskiego, znaleźć można krótkie akapity związane z obchodami rocznicy Konstytucji 3 maja w Brzesku. Rok1915 Z kolejnego zapisu w księdze protokołów (Towarzystwa Szkoły Ludowej - przypis Zb.S.) wynika, że uroczysty obchód dla uczczenia rocznicy Konstytucji 3 Maja odbył się w dniu 14 maja 1915 roku, a na program złożyły się: nabożeństwo z kazaniem, kwesta na "Dar narodowy", wieczór w "Sokole" z deklamacjami, śpiewem, recytacją Spowiedzi ks. Robaka, odczytem pro£ Wichera. (t.III) Rok 1916 Innym zadaniem TSL-u (Towarzystwa Szkoły Ludowej - przypis Zb.S.) była organizacja patriotycznych uroczystości. Dotyczyło to przede wszystkim tradycyjnych obchodów rocznicy Konstytucji 3 Maja. Organizowane one były już w okresie zaborów. Oto na posiedzeniu Zarządu TSL w dniu 7 kwietna 1916 roku postanowiono urządzić obchód narodowy 3 Maja, a ułożenia i wykonania programu podjęli się pp. Henryk Bukowski, Feliks Kica i Ludwik Wicher. (t.III) Na zakończenie przewodniczący w gorących słowach złożył podziękowanie ks. Romanowi Mazurowi za wygłoszenie patriotycznego kazania w dniu 3 maja i za kwestę kościelną. (...) Dokonano rozliczenia kasowego z obchodów 3 Maja: kwesta w kościele urządzona przez ks. prob. Mazura przyniosła 207 koron, 80 halerzy, 1/2 rubla i 25 fenigów; kwesta w mieście - 32 korony i 12 halerzy, czyli razem 240 koron, 2 halerze, 1/2 rubla, 25 fenigów. Suma ta miała być przekazana w połowie do Zarządu Głównego TSL, a w połowie do Departamentu NKW. Dochód z wieczorku wyniósł 231,80 koron za bilety i naddatki. Ogólna suma wydatków wieczorkowych wyniosła 124,76 koron, czysty więc dochód wyniósł 107,04 koron, z czego jeszcze miano pokryć oświetlenie. Podniesiono następnie, że jeżeli wieczorek udał się, to wielka w tym zasługa młodzieży gimnazjalnej (dała część artystyczną - przyp. kronikarza). (t.III) ( Rok 1917 Dnia 6 maja 1917 roku staraniem Koła TSL odbył się doroczny obchód ku czci Konstytucji 3 Maja, na który złożyło się uroczyste nabożeństwo i kazanie wygłoszone przez ks. proboszcza Mazura. W kościele i na ulicach urządzono kwestę na "Dar narodowy" oraz sprzedaż wydawnictw. Wieczorem wygłosił odczyt o Konstytucji dyrektor gimnazjum Kazimierz Missona. Na posiedzeniu w dniu 5 czerwca 1917 roku dokonano rozliczenia ze zbiórki w czasie obchodów 3 Maja. Przychód - 863,80 koron, wydatki - 620,16 koron, dochód zatem dla Koła TSL w Brzesku - 243,64 koron. Postanowiono przekazać Zarządowi Naczelnemu kwotę 250 koron na "Dar narodowy", za nalepki 128,94 koron, na kokardki po 1 koronie - 71 kor., za znaczki po koronie - 76.40 koron - razem 526.34 koron. Wniesiono prośbę do Centrali Odbudowy Kraju o odszkodowanie za zniszczoną w czasie inwazji rosyjskiej bibliotekę, która przedstawiała wartość 2.500 koron. (t.III) Rok 1918 Piękną uroczystością uczciło gimnazjum w tym roku tradycyjne święto 3 Maja, które obchodzono ze względów miejscowych w niedzielę 5 maja 1918 r. W tym dniu odbyło się poświęcenie sztandaru gimnazjalnego. Tłumy młodzieży i publiczności zgromadziły się na boisku gimnazjalnym, gdzie przemawiali: ks. dr Czuj i dyrektor, krzewiąc u zebranych wiarę w bliską niepodległość. Wieczorem odbyło się w pawilonie okocimskim uroczyste przedstawienie, na które złożyły się deklamacje, śpiew chóru gimnazjalnego i odegranie sceny spisku z Kordiana Słowackiego. (t.II) Rok 1920 Uroczystość 3 Maja świętowano w roku 1920 bardzo okazale. W południe - zebraniem i gorącym przemówieniem na rynku, wieczorem- uroczystym obchodem w "Sokole". Przemawiali dr Władysław Brzeski, dr Cyga, przed południem prezes Missona. Sala "Sokoła" była zapełniona. Część koncertową przygotowali profesorowie Gardziel i Nowicki, wypełniła młodzież gimnazjalna. (t.II) Rok 1921 Z chwilą odzyskania niepodległości obchody 3 Maja nabrały jeszcze większego znaczenia. W odezwie wydanej przez Zarząd Koła TSL w Brzesku z dnia 21 kwietnia 1921 roku, a skierowanej do Magistratu na ręce komisarza rządowego dra Jana Brzeskiego, czytamy m.in.: Z chwilą Zmartwychwstania Polski jest dzień 3 maja nie tylko uroczystością narodową, ale w myśl uchwały Sejmu także świętem ogólnopaństwowym. Wydział Koła TSL w Brzesku w porozumieniu z Zarządem Głównym w Krakowie i tutejszym Starostwem, uchwalił dzień 3 maja 1921 roku uświetnić uroczystością według programu podanego na odwrotnej stronie. Ninięjszym zapraszamy gorąco Świetny Magistrat do jak najrychlejszego wzięcia udziału w uroczystym nabożeństwie, w pochodzie do "Sokoła" i poranku... Program tej uroczystości przedstawiał się następująco: Nabożeństwo w kościele parafialnym o godz. 10 - tej rano. Po nabożeństwie pochód do "Sokoła" w na stępującym porządku: 1. Straż ochotnicza 2. Uczniowie i uczennice szkół powszechnych 3. Uczniowie i uczennice Państwowego Gimnazjum 4. Delegaci poszczególnych gmin powiatu 5. Robotnicy browaru w Okocimiu 6. Urzędnicy browaru w Okocimiu 7. Wszystkie urzędy z Brzeska 8. Duchowieństwo z Brzeska i powiatu 9. Publiczność Poranek w "Sokole" 1. Powitanie zgromadzonych przez Koło TSL 2. Chór męski 3. Wykład o doniosłości Konstytucji 3 Maja 4. Chór męski - 3 pieśni - deklamacja ,,3 Maj" Przy wejściu do sali "Sokoła" zamiast wstępu dobrowolne składki na zakup książek do Publicznej Wypożyczalni w Brzesku. Nadto przy stolikach będą sprzedawały Panie pamiątkowe odznaki, widokówki, obrazy itp. W dniu 3 maja 1921 roku mają być wszystkie okna w Brzesku iluminowane nalepkami, a domy ozdobione chorągwiami. Nalepki do okien można nabywać w aptece, Chrześcijańskiej Spółce Kredytowo Handlowej i Składnicy Kółek Rolniczych. Uroczystości z podobnym programem na dzień 3 Maja organizowało Koło TSL corocznie. (t.III) Rok 1935 3 maja 1935 r. W 144. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja młodzież wzięła udział w obchodzie zorganizowanym przez Komitet Obywatelski, dając do programu akademii deklamację zbiorową (wyjątki z Pana Tadeusza) i produkcje orkiestry. (t IV) Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Brzesku. Przemarsz, obecną ul. Kościuszki, młodzieży gimnazjum im. J. Piłsudskiego i członków TK "Sokół" | 
| 
| |
3 maja 1936 r. (fot. z arch. Emilii Korman) | Rok 1937 Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Brzesku. Przemarsz, obecną ul. Kościuszki, dziewcząt z gimnazjum im. J. Piłsudskiego |  |  | | 3 maja 1937 r. (fot. z arch. Emilii Korman) | Rok 193? Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Brzesku. Przemarsz obecną ul. Kościuszki mieszkańców i młodzieży gimnazjum im. J. Piłsudskiego. 
3 maja 193? r. (fot. Maria Srokowa - z arch. Kariny Gaweł) Rok 1940 Pierwsza fala aresztowań miała miejsce 3 maja 1940 roku. Jak wiadomo, przed wojną dzień ten był obchodzony jako święto narodowe. Wybór więc tej daty przez gestapo na pierwsze aresztowania był chyba zamierzony. Społeczeństwo miasta i okolicy bardzo to przeżyło. Padł strach na wszystkich. Bronisława Stankowska, w tym czasie uczennica liceum brzeskiego, w swoim cennym pamiętniku tak opisała ten dzień: 3 maja - rocznica Konstytucji 3 Maja. W kościele dużo osób. Do Brzeska przyjechał czarny autobus, ludzie śledzą go z niepokojem. Niemcy zabrali Zająca, Nowaka - dyrektora szkoły, doktora Brzeskiego i jego syna. Zabrano też Zbyszka Damasiewicza, Adama Dernogę, Zbyszka Tryczyńskiego, Sediwych: Romana i najmłodszego brata, Leszka Zajączkowskiego. Uciekli chłopcy - Gut, Jan Szpil. Zabrali też J. Stósa. Ludzie mówią, że potem wszystkich wywiozą. Wywiezieni zostali do więzienia w Tarnowie. Wszystko odbyło się w sposób brutalny, bezwzględny. Popychano, kopano. (t.V) P. Wojciech Góra w swoich Wspomnieniach ukazuje też pewne szczególy aresztowań w Brzesku. Pisze on: 3 maja 1940 roku wczesnym rankiem nastąpiła dość niespodziewana pierwsza fala aresztowań przez gestapo. Zostali wtedy aresztowani i wywiezieni do więzienia w Tarnowie: drJan Władysław Brzeski, jego syn inż. Kazimierz Brzeski, Stanisław Nowak kierownik szkoły podstawowej, Berezowski - dyrektor gimnazjum i inni (których nazwiska zapomniałem) oraz uczniowie gimnazjalni - Zajączkowski, Niedzielski, dwaj bracia Sediwy, Zięć i jego matka i inni, których nie pamiętam. (t.V) W pierwszych miesiącach okupacji dr Brzeski, władający biegle językiem niemieckim, miał jeszcze wyraźny wpływ na administrację miasta. Jako wyróżniający się aktywnością znajdował się pod obserwacją gestapo. 3 maja 1940 roku został aresztowany wraz z synem Kazimierzem, inżynierem rolnictwa, i grupą inteligentów brzeskich i wywieziony do więzienia w Tarnowie. Tam był świadkiem wywiezienia 728 więźniów politycznych, Polaków, do obozu oświęcimskiego, wówczas zakładanego. (Przegląd Lekarski nr 1 z 1976 roku, Organ Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Lekarskiego) (t.V) Opracował Zbigniew Stós |