Polskie i brzeskie drogi do odzyskiwania niepodległości.

Polskie i brzeskie drogi do odzyskiwania niepodległości.

Najważniejszym problemem politycznym , jaki niepokoił społeczeństwo polskie w przededniu I wojny światowej była sprawa odzyskania niepodległości. Aktywiści na czele z Józefem Piłsudskim, już w 1908 r. utworzyli Związek Walki Czynnej, którym kierowali Kazimierz Sosnkowski i Józef Piłsudski. Związek ten zamierzał wywołać antyrosyjskie powstanie . W oparciu o ZWC zaczęto, przy przyzwoleniu rządu wiedeńskiego , organizować formacje przysposobienia wojskowego. W Krakowie, zorganizowano „ Strzelca” pod komendą J. Piłsudskiego we Lwowie Związek Strzelecki / Władysław Sikorski /, „ Zarzewie” – grupa endecka powołało do życia Armię Polską i legalne Drużyny Strzeleckie. PSL zorganizowało Drużyny Bartoszowe i Podhalańskie. Militaryzował się „ Sokół”. Na początku 1914 r. liczebność tych organizacji przekroczyła 8000 członków.

Od Krakowa , przez Tarnów i Wojnicz niosły się słowa hymnu strzeleckiego:

Naprzód drużyno strzelecka.

Sztandar do góry swój wznieś,

Żadna nas siła zdradziecka,

zniszczyć nie zdoła i zgnieść.

Czy umrzeć nam przyjdzie wśród boju ,

Czy w tajgach Sybiru nam zgnić ,

Z trudu naszego i znoju

Polska powstanie by żyć... .

W 1912 r. organizacje niepodległościowe utworzyły Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i Polski Skarb Wojskowy. Kiedy zaczęła się wojna KSSN, kierowana przez Józef Piłsudskiego , za zgodą dowództwa austriackiego, rozpoczęła samodzielna akcję militarną , jaką było wkroczenie pododdziałów strzeleckich do Królestwa . W przededniu tego aktu J. Piłsudski zarządził mobilizację „ Strzelca” do którego przyłączyły się Drużyny Strzeleckie. Podobne pogotowie bojowe zarządzono w Polowych Drużynach Sokolich i innych polskich formacjach zbrojnych.

28 lipca 1914 r. wybuchła wojna serbsko – austro- węgierska , która w ciągu tygodnia przekształciła się w pierwsza wojnę światową. W Brzesku i powiecie wydarzenia te poprzedziła mobilizacja do armii austriacko -węgierskiej , zorganizowanie Stałej Drużyny Sokolej / już w 1910 r./ i przekształconej jej w 1914 r. w Polową Drużynę Sokolą oraz utworzenie „ Strzelca”.

Członkowie Polowej Drużyny Sokolej przygotowywali się do wojny z Rosją , odbywając ćwiczenia z zakresu musztry i musztry bojowej z użyciem broni palnej. Kiedy zorganizowano SDS Towarzystwem Gimnastycznym „ Sokół” kierował Piotr Górski / prezes/, Zygmunt Sozański / wiceprezes/ ,Władysław Cyga /I wiceprezes/ , Włodzimierz Albinowski / gospodarz/, Stefan Sukiennik i Szczęsny Chrapczyński. Pod ich kierunkiem „ Sokół” i społeczeństwo powiatu brzeskiego zdobył się na niemała ofiarność , bo zakupiło dla plutonu brzeskiego 20 karabinów marki Manlicher , które przekazało dla PDS.

Biadoliny Radłowskie wówczas były małą wioską, należąca do parafii w Wojniczu zamieszkałą pod koniec XIX w przez ok. 930 mieszkańców. Pod koniec lat 80 – tych XIX w. było w niej 153 domu, szkoła jednoklasowa, gminna kasa pożyczkowa .W 191o r . w dwuklasową szkołą biadolińską kierował Józef Piasecki, a pracowali jeszcze Adolf Kaliciński i Jadwiga Żurawska . Rzecz charakterystyczna , że sąsiednie Biadoliny Szlacheckie należały do parafii w Dębnie. Dla porównania dodam, np. w Bielczy było 390 domów , a wioska ta liczyła o około 1000 mieszkańców więcej niż Biadoliny Radłowskie. Obszar dworski w Bielczy należał do dóbr barona Holzela. W Biadolinach ścierały się wpływy Polskiego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Katolicko – Ludowego. Przecież w sąsiednim Szczepanowie wybudowano pomnik ks. Stanisławowi Stojalowskiemu, który założył Stronnictwo – Katolicko – Ludowe . Stamtąd przez Sterkowiec / Dziekanów/ docierały te wpływy również do Biadolin.

Tymczasem utworzona w Brzesku PDS odbywała co sobotnie ćwiczenia i szkolenie wojskowe. TG „ Sokół” opracowało wówczas regulamin musztry i musztry bojowej zastępując słownictwo komend austriackich komendami polskimi. Jeszcze przed wybuchem wojny „ Sokół” urządził w Skolem kurs gimnastyczno – wojskowy dla instruktorów PDS, na którym słuchaczy zapoznano z polskimi regulaminami wojskowymi . W kursie tym brał udział Wawrzyniec Kazmierczyk – nauczyciel szkoły ludowej i członek „ Sokoła” brzeskiego. Po jego powrocie do Brzeska Wydział „ Sokoła” przekazał mu szkolenie, dowodzenie i kierowanie ćwiczeniami brzeskiej PDS.

Pluton ten brał udział m.in. w ćwiczeniach II Tarnowskiego Okręgu sokolego. Podczas ćwiczeń dokonano pozorowanego ataku drużyny z pod Tuchowa w kierunku na most na Dunajcu k. Wojnicza. Trafność tych manewrów została potwierdzona już w 1914 r. po walkach w rejonie Limanowej i Łapanowa w następnym roku , pod Łowczówkiem, Marcinkowicami i Tuchowem.

Pluton brzeski PDS liczył 13 ludzi , w pełni uzbrojonych ,wyposażonych i umundurowanych. Mundur ten składał się z zielonej bluzy z wykładanym kołnierzem , krótkich spodni, grubych popielatych pończoch i zielonego kapelusza z różą i sokolikiem. Strzelcy mieli długie spodnie, a zamiast kapeluszy czapki maciejówki. 15 sierpnia 1914 r. członkowie brzeskiego , wojnickiego i zakliczyńskiego plutonu PDS wyjechali do Tarnowa , gdzie był wyznaczony punkt koncentracyjny drużyny okręgu tarnowskiego. Wówczas to 7 zbędnych karabinów brzeszczanie przekazali dla wojniczan , z którymi utrzymywali bardzo bliskie kontakty organizacyjne.

Jeszcze tego samego dnia / 15 sierpnia/ drużyna tarnowska dowodzona przez Świdra, składająca się z 80 „ sokołów” z Brzeska, Tarnowa, Wojnicza i Zakliczyna wyjechała do Lwowa , gdzie wyznaczono rejon koncentracji Legionu Wschodniego. Dowodził nim gen. Adam Pietraszkiewicz z pochodzenia Ukrainiec. We Lwowie skoncentrowano wówczas ok. 8 000 legionistów, którzy jednak w walkach nie wzięli udziału. Bo wobec przełamania obrony austriackiej na Zbruczu i zatrzymaniu ich sił pod Włodzimierzem Wołyńskim i Lublinem, nacierające wojska rosyjskie zaczęły zagrażać stolicy Galicji. Wówczas Legion Wschodni wyruszył marszem z Lwowa przez Sambor, Chyrów i Sanok do nowego rejonu koncentracji w Mszany Dolnej i w okolicach Rabki .

Kiedy dowództwo austriackie zażądało złożenia przez legionistów przysięgi wojskowej na wierność cesarzowi austriackiemu, bez wzmianki o Polsce niepodległej , dowództwo Legionów wraz z posłami z Koła Polskiego wezwało oddziały do rozwiązania się /21. IX. 1914 r./ . Poborowi i wojskowi zgłosili się do wojska austriackiego, wielu z nich zostało aresztowanych, a inni powrócili najczęściej w rodzinne strony, gdzie roztoczyła nad nimi nadzór żandarmeria austriacka.

Druga część młodzieży brzeskiej związała swoje losy z Józefem Piłsudskim i utworzoną tutaj w marcu 1913 r. „ 56 Polską Drużynę „ Strzelca ”. Jej członkami byli m. in. Jan i Stefan Gaczołowie, Wawrzyniec Kazmierczyk , Jan Godzik, Adam Żuczkiewicz, i Józef Szuba z Jasienia- dotychczasowi członkowie TG „ Sokół” w Brzesku. 1 marca 1913 r. w mieszkaniu prof. Struczewskiego , został utworzony „ Strzelec” . W spotkaniu tym wzięli udział m. in. Rudolf Maak / prezes/ Jan Góra / komendant/ , Jan Staroń, Ernest Witich i Tadeusz Korsak - Grabowski / zastępca komendanta/” . Brzeski Strzelec liczył 46 członków, z tym że w bojowej drużynie „ Strzelca” znajdowało się 28członków. Organizacja ta dysponowała 36 kompletami umundurowania , ale jej uzbrojenie składało się z w 8 karabinów różnego typu. Członkowie „ Strzelca” pochodzili zarówno z Brzeska jak i z okolicznych wiosek.

Szkolenie i zebrania „Strzelca ” odbywały się codziennie wieczorem ,najpierw w budynku „ Sokoła”, a następnie w prywatnej posesji dra Janczego. W każdą sobotę urządzano nocne ćwiczenia bojowe. Pododdział ten brał również udział w manewrach okręgowych w okolicach Gdowa. W 1914 r. w tamtych rejonach walczyli oni z nacierającymi Rosjanami / III armią rosyjską gen. Radki Dymitriewa /.

1 kwietnia 1914 utworzono strzelecką drużynę żeńską, która przygotowywała się do wojskowej służby sanitarnej biorąc udział w ćwiczeniach polowych drużyny bojowej. Po odjeździe ochotników do Krakowa, jej członkinie zajmowały się werbowaniem kolejnych ochotników do 4 pułku Legionów .

6 sierpnia 1914 r., licząca 14 członków , brzeska drużyna „Strzelca” pod dowództwem kpt. Jana Góry wyruszyła do Krakowa. Liczba broni palnej nie zwiększyła się, ale obok tego dysponowała ona 20 sztukami tornistrów, 20 parami ładownic i chlebaków. Lecz tylko 2 jej członków / Mieczysław Arabski i Jan Gaczoł/ posiadało pełnym umundurowaniem , wyposażeniem i uzbrojeniem. Oni też w składzie I kompanii kadrowej przekroczyli granicę austriacka kierującą się na Kielce. Pierwsze walki kompania kadrowa stoczyła w kieleckim pod Czarnówem , Jędrzejowem, Brzegami/. Od września 1914 r. rozwinięta w I pułk walczyła w rejonie : Szczucina, Korczyna, Opatówa, Grotnik, pod Winiarami itd. Następnie siły polskie zostały skierowane pod Dęblin, Laski i Anielin – skąd nastąpił odwrót ich części do Krakowa, reszta biła się pod Krzywopłotami /2 bataliony/. Inne oddziały Legionówi zostały przerzucone pod Limanową Łapanów , Stopnice, Czyżów, Marcinkowice , Pisarzową i Zabrzeż/. Po tych walkach i wyrwaniu z rąk rosyjskich Nowego Sącza pułki polskie zostały przekształcone w Brygadę. Stąd wyruszyła ona pod Łowczówek, by tam w krwawych zmaganiach odpierać ataki Rosjan / 22 – 26. XII. /. Parę dni później Bolesław Lubicz, żołnierz i Legionista napisał w Rajbrocie k. Brzeska wiersz pt. „ Skończony pod Łowczówkiem bój”, a w nim następujące słowa:

„Pamiętasz te ataki, które piersią własną

Odparłeś- boje sławnej niezrównanej doby.

Pomniki twego męstwa, które nie zagasną –

To groby.

Ty nie znasz co to lęk. Twe męstwo nie zna granic,

Zabłysną oto świt, znów idziesz w bój z ochotą.

Wiedz, Tyś jest Polski bojujący szaniec- Piechoto”.

Zostały w Łowczówku tylko żołnierskie , Legionowe, polskie cmentarze, do niedawna prawie zapomniane, ale świadczące o tym że młodzi legioniści ponad swoje życie ukochali Polskę , swoją ojczyznę. Idźcie tam, a na mogiłach znajdziecie niejedno nazwisko z ziemi brzeskiej.

Po bitwie Brygada został przerzucony nad Nidą. / Konary i Kozinkiem/. Następnie po sforsowaniu Wisły w rejonie Józefowa walczyły na Lubelszczyźnie, dochodząc do Jastkowa i Kowla , za Bugiem / 31. VII. 1915 r./.

W początkowej fazie walk grupa strzelecka z ziemi brzeskiej wchodziła w skład Legiony Zachodniego / Rajmund Baczyński /. Składał się on z dwóch pułków piechoty , po 4 bataliony / 1000 osób/ i 2 lub 3 szwadronów jazdy . Pozostali „ Strzelcy” weszli w skład kompanii, która dowodził kpt. Grudzinski. 9 sierpnia 1914 r. brzeski pluton tej kompanii ruszył na Miechów. Pod Miechowem został on podzielony na dwie części, z których pierwszą Korsak Grabowski poprowadził na Kielce, a druga została włączona do II pułku Legionów, tworząc w nim w Krakowie III pluton I kompanii / Korczaka/ I batalionu / kpt. Januszajtisa/. Wkrótce wszyscy członkowie „Strzelca” z Brzeska , na czele z Janem Staroniem, Stanisławem Klimkiem, Feliksem Jakubowskim, Piotrem Dylskim, Józefem Lewkowiczem, , Ernestem Witychem, Kazimierzem Ogielą, Edwardem Maderskim, Ignacym i Michałem Dudkiem , Julianem Smietaną, Mieczysławem Sochańskim, Władysławem Osuchowskim, Romanem Zielińskim, Kazimierzem Kucią, Stanisławem Szotem i Dobiesławem Łowczowski / z Wojnicza/ , znaleźli się w Legionach. Kiedy po tygodniowej akcji I Kompanii ,okazało się że antyrosyjskie powstanie w Królestwie nie wybuchło , 13 sierpnia władze austriackie nakazały mu złożyć komendę i rozwiązać oddziały strzeleckie, albo je wcielić do armii austriackiej.

Na wieść o tym, posłowie polscy w Wiedniu na czele z demokratą Juliuszem Leo , zaproponowali przekształcenie akcji wojskowej Piłsudskiego w Legiony Polskie, jako formację wojskową w armii austro - węgierskiej. Propozycję tę poparły wszystkie polskie ugrupowania polityczne w Galicji oraz KSSN. 16 sierpnia 1914 r. zawiązał się w Krakowie NKN do którego weszły wszystkie stronnictwa. Organizacja ta objęła patronatem politycznym akcję legionową, a naczelne dowództwo wyraziło zgodę na utworzenie 2 legionów ,każdy w sile po 8 500 ludzi.

W Brzesku wówczas zawiązano Powiatowy Komitet Narodowy, którym kierował Jan Goetz – Okocimski i Jan Stec –wicemarszałek powiatu. Obok nich do jego składu wybrano Zygmunta Sozanskiego, Henryka Bukowskiego, Kazimierza Łasińskiego, Stanisława Wisłockiego, Kazimierza Baltazińskiego, Adama Jordana, Józefa Budzyna, Jana Lubowieckiego, dr Kazimierza Pawłowskiego, Wiktora Bętkowskiego, ks. Romana Mazura, Pawła Skórnuga i Józefa Piórka. Tu warto podkreślić, ze w składzie tego komitetu dominowali ziemianie i członkowie „ Sokoła”.

Agendami terenowymi PKN, były gminne KN, do których należeli księża , nauczyciele i aktywiści ludowi. Prowadzili oni akcję werbunkową do Legionów, zbierali składki na Skarb Narodowy, gromadzili zaopatrzenie i żywność. Ponadto wprowadzono podatek narodowy na rzecz Legionów. Proces aktywizowania społeczeństwa polskiego prowadziły Komisje Skarbowa , Administracyjno – Kulturalna i Delegaturą Wojskową kierował płk Jan Byrnas/ z Bochni/ a następnie Kazimierz Baltaziński z Jasienia.

Po rozwiązaniu Legionu Wschodniego członkowie PDS, którzy zdołali się uchronić od mobilizacji, na czele z jej komendantem Wawrzyńcem Kaźmierczykiem, również wstąpili do Legionu Zachodniego. A ochotnicy z Brzeska i powiatu zaciągali się do Legionów w Bochni, Tarnowie i Krakowie. Jednak mimo tej niedogodności we wrześniu 1914 r. PKN skierował do Legionów 40 ochotników. W następnych miesiącach w Legionach pod bronią z powiatu brzeskiego znalazło się ponad 250 ochotników. Wśród nich Ludwik Bubisz , Józef Grudzień , Stanisław Liro i Walenty Kura z Biadolin Radłowskich. Z gminy Wojnicz do Legionów wstąpiło łącznie 24 ochotników.

Napływ ochotników pozwolił w Krakowie utworzyć drugi pułk piechoty / Zygmunt Zielinski/, w którym batalionami dowodzili: I Marian Żegota Januszajtis, II Szczęsny Ruciński, III Kazimierz Fabrycy, IV Bolesław Roja oraz zapasowy Franciszka Pększyca – Grudzińskiego.

Po rozwiązaniu Legionu Wschodniego ok. 360 ochotników ,po uzupełnieniach z Drużyn Podhalańskich i ze Śląska Cieszyńskiego weszło w skład 3 Pułku Legionów, tworząc I batalion / kpt. Józef Haller/ i IV batalion / Jan Kozicki / . Wkrótce zostały one uzupełnione II batalionem / Paweł Kittaja/ i III batalionem.

Powstanie I Brygady Legionów/ J. Piłsudski/ datuje się na 9 października 1914 r. i obejmowała ona 3 pułki. / Edward Rydz- Śmigły, Mieczysław Norwid – Neugebauer, Mieczysław Trojanowski, kawaleria Władysława Beliny – Prażmowskiego i dywizjon artylerii Ottokara Brzozy- Brzeziny/.

Druga i Trzecia Brygada Legionów została utworzone 8 maja 1915 r.. Drugą dowodził gen. Ferdynand Kurttner /II pułk Zielinskiego, III pułk Hallera, dywizjon kawalerii Zbigniewa Dunina - Wasowicza, i dyw. artylerii Witolda Lotha. A Trzecia Brygada objęła 4 pułk piechoty Bolesław Roji i 6 pułk mjr Witolda Rylskiego, oraz kawalerie Juliusza Ostoi – Zagórskiego i artylerię Jana Bolda. Łącznie w Legionach służyło ok. 25 000 ludzi.

II Brygada, jako grupa bojowa rozpoczęła szlak walki w Marmaros Szeget / 7. X. 1914 /. Stąd jej droga walki prowadziła przez Przełęcz Pentyrska, Zielona, Rafajłowa, Pasieczna/ 23. X.1914 r. /, Mołotków i broniła Huculszczyzny.

Józef Mączka członek brzeskiego „ Sokoła” i leginista tej Brygady napisał o tych działaniach wojennych poemat pt. „Przez szczyty”

O droga nasza ! O drogo Legionów-

Przez krwawe tęsknot rzucona bezdroże !

Wężem idących wśród śmierci zagonów

W one dalekie za górami zorze,

Gdy krzyk się z piersi wyrywał jedyny:

Do polskiej ziemi! Do polskiej krainy...

Na szczycie góry / Pentyr/ krzyż stoi wyniosły-

Golgoty naszej korona cierniowa ...

Ręce żołnierskie nabożnie go wniosły ...

Bagnetem ryte wyczytasz tam słowa:

...szliśmy przez góry , przez rzeki i wały

do Ciebie Polsko – i dla Twojej chwały”.

Tam w walkach w rejonie Przełęczy Pantyrskiej druga brygada uzyskała swoje imię „ Żelazna Brygada”. Jej hymn mówi również o innych bitwa stoczonych przez żołnierzy – Polaków - Legionistów .Najbardziej krwawą bitwą stoczoną na tamtym froncie było walki pod Mołotkowem.

„ Pod Mołotkowem wróg się dumnie zżywał

Otoczył naszych dzikiej hordy wał,

Śmierć , albo życie – tu wyboru nie ma,

Pułk nasz wśród ognia , stoi tam gdzie stał.

I już dla reszty wolny odwrót świeci ,

Wroga powstrzymał waleczny pułk trzeci.”

W 1915 r. Brygada ta walczyła na Bukowinie pod Kirlibabą, Łopuszną , Śniatyniem, Tłumaczem , Sołotwiną / Haller/ a następnie została skierowana na , odpoczynek w Kołomyi .Jesienią znalazła się na Wołyniu. Później żołnierze tej brygady bili się m.in. pod Rarańczą i Łużanami / 15. II. 1918 r./ itd .

III Brygadą dowodził płk Wiktor Grzesicki. Również ona walczyła na Wołyniu pod Jastkowem i Kowlem .

Prawie po dwóch latach walk rozpoczął się kryzys w Legionach. 4 lipca 1916 r., wobec milczenia Austro – Węgier w sprawie polskiej zwolennicy Piłsudskiego wycofali się z Departamentu Wojskowego NKN. Rada Półkowników domagała się odwołania oficerów austriackich z Legionów i uznania ich za armię polską. 29 lipca 1916 r. Piłsudski podał się do dymisji, która została przyjęta 26 września. Równocześnie został wydany patent cesarski zapowiadał przekształcenie Legionów w Polski Korpus Posiłkowy. Dlatego przeprowadzono nową reorganizację Legionów. I Brygada dowodził teraz gen. Januszajtis, Drugą J. Haller, a Trzecią III najpierw Stanisław Szeptycki , a następnie Zieliński.

Kryzys został przerwany ogłoszeniem aktu z 5 listopada 1916 r.. 11 listopada PKP został podporządkowany Niemcom / gen. Hans Beseler/. Pułki i pododdziały stacjonowały wówczas w Łomży, Rożanie, Warszawie, Modlinie, Pułtusku i Dęblinie Skąd Władysław Śikorski kierował Departamentem Werbunkowym. Na początku 1917 r. liczyły one 21000 osób.

W Brzesku uaktywnił swoja działalność PKN z Janem Gotzem i Janem Stecem na czele. Obok nich w PKN pracowali m.in. Władysław Wisłocki, Henryk Bukowski, Zygmunt Sozański, ks. Roman Mazur, Kazimierz Missona .

Z powiatu brzeskiego i jego stolicy poszli do Legionów nowi ochotnicy. Z Wojnicza i okolicy było ich siedmiu/ m. in. Antoni Bała , Andrzej Opioła i Józef Rabiniak.

Kiedy w połowie styczna 1917 r. zainaugurowała działalność Tymczasowa Rada Stanu , Józef Piłsudski otrzymał w niej stanowisko referenta spraw wojskowych oraz został członkiem Komisji Wojskowej, a następnie utworzył Biuro Wojskowe . Tymczasem Legiony walczyły nad Styrem pod Kostiuchna, Kuklą, Kopczami i w innych bitwach i potyczkach . Tam odpierali ataki wroga ponosząc ogromne straty, wobec trzykrotnej przewaga wojsk rosyjskich gen Brusiłowa . W końcu zostały zmuszone do wycofania się , ale ofensywa Brusiłowa została powstrzymana. Szczególnie duże straty poniósł 5 Pułku Łegionów.

9 i 11 lipca 1917r. młodzi legioniści mieli złożyć przysięgę wojskową. Nie bez wiedzy J. Piłsudskiego odmówiła jej I i część III Brygady Legionów . Wobec tego Piłsudskiego i Sosnkowskiego internowano w Magdeburg. Innych jak gen. Roję , Galicę, Rydza Śmigłego pozbawiono prawa noszenia munduru. Oficerów wywieziono do obozu w Beniaminowie k. Modlina, a podoficerów i szeregowców zamknięto w Szczypiornie k. Kalisza . PKP liczył teraz 1226 osób/. Dopiero 4 .X. 1918 r. zdecydowano się powołać pod broń 1 rocznik / Komisja Wojskowa TRS/. 7 . X. 1918 r. Rada Regencyjna wydała orędzie Do narodu Polskiego zapowiadając odzyskanie niepodległości.

„Zbliża się pokój , a wraz z nim ziszczenie nigdy nie przedawnionych dążeń narodu do zupełnej niepodległości!...

Odczuwając tę wolę i na niej opierając to wezwanie, stajemy na podstawie ogólnych zasad pokojowych , głoszonych przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, a obecnie przyjętych przez świat cały jako podstawa do urządzenia nowego współżycia narodów”. Tą deklarację uznały brzeskie władze samorządowe za akt niepodległości. Utworzono tutaj Radę Narodową, jako władzę administracyjną i polityczną Polski niepodległej. Jej pracami kierował Jan Władysław Brzeski.

Plany rozbudowy wojska opracował płk. Włodzimierz Zagórski. 19 października 1918 r. utworzono Ministerstwo Spraw Wojskowych i zarezerwowano jego kierownictwo dla Piłsudskiego..

Po internowaniu Józefa Piłsudskiego Polska Organizacja Wojskowa wznowiła działalność. W 1917 r. pierwsze jej ogniwa organizował na terenie powiatu brzeskiego porucznik Legionów Julian Merak. Jemu po utworzeniu Obwodu POW Bochnia – Brzesko podlegały jej struktury na terenie powiatu brzeskiego. Współpracował on tutaj z Janem Ogińskim „ Odrowążem” i por. Kicińskim. Szkoleniem wojskowym młodzieży zajmował się kpt. Tadeusz Rajca i sierżant Tadeusz Wicherek. Do POW należeli m. in. Aleksander Bernadzikowski, Franciszek Berkowski, Antoni Jaworski, Szymon Korczynski, Wincenty Dylski, Zygmunt Stankowski i inni.

Po zawarciu traktatu brzeskiego austriacko – niemiecko- ukraińskiego / luty 1918 r. /, którym uznano niepodległość państwa ukraińskiego i oddano temu państwo Ziemię Chełmińską, część Podlasia i Galicję wschodnią, Druga Brygada Legionów wypowiedziała posłuszeństwo monarchii habsburskiej i przerwała front pod Rarańczą, łącząc się z drugim Korpusem Polskim organizowanym na Ukrainie.

Gen brygady Józef Haller w rozkazie wydanym II Brygadzie pod Rarańczą stwierdził: „ Cios , który uderzył w nowo powstające Państwo Polskie odczuwamy głęboko wraz z całym Narodem. Broniliśmy wschodnich granic zmartwychwstającej Ojczyzny! Pozostały nad Styrem gęsto rozsiane mogiły naszych towarzyszy broni jako kopce graniczne, które znaczyć mają wschodnią ścianę Polski... Żołnierski obowiązek kazał nam iść tam, gdzie powstaje polska siła zbrojna...”

Przeciwko traktatowi zaprotestowało Koło Polskie w parlamencie austriackim i cały naród, wyznaczając dzień 18 lutego , jako czas narodowego protestu przeciwko tym postanowieniom. W Brzesku od 15 lutego przez trzy dni odbywały się demonstracje i strajk powszechny, ale niechęć do Austrii przetrwała do końca wojny. Na rynku przed tablicą upamiętniającą 100 rocznicę powstania narodowego z 1794 r. odbył się wiec protestacyjny, w którym uczestniczyli członkowie Koła Pracy Narodowej, TG „ Sokół”, TSL, władze miejskie i powiatowe, organizacje polityczne i delegaci z gmin wiejskich. Dr Władysław Brzeski, podczas przemówienia wiecowego stwierdził, że sprzedano Polskę i Polaków „ w łajdacki sposób”. Młodzież gimnazjalna zaczęła niszczyć godła austriackie na budynkach publicznych. 5 maja 1918 r. podczas uroczystości poświęcenia sztandaru Gimnazjum brzeskiego ks. Dr Jan Czuj i dyrektor Kazimierz Missona wyrazili nadzieje , że Polska wkrótce odzyska niepodległość.

Parę miesięcy później, 7. X. 1918 r. Rada Regencyjna wydała manifest do narodu, który w Brzesku i w innych rejonach kraju został uznany za deklarację niepodległości. Brzeskie władze samorządowe uznały ją za rząd niepodległej Polski. W jej imieniu władzę w mieście objęła Rada Narodowa / Jan W. Brzeski, ks. Jan Czuj, Jan Gotz –Okocimski, Jan Strojek, Jan Piórek /. Orły austriackie zastąpiono godłami polskimi.

15 października 1918 r. posłowie polscy w parlamencie austriackim oświadczyli, że odtąd uważają się za obywateli państwa polskiego. 27 . X. 1918 r. ukonstytuowała się Polka Komisja Likwidacyjna , pierwsza polityczna władza narodowa, której udało się podporządkować dotychczasową administrację. Trzy dni później Polacy opanowali Kraków. 31 października 1918 r. członkowie POW opanowała Brzesko, likwidując posterunki żandarmerii na Słotwinie i w Brzesku. 1 listopada Wydział Powiatowy na czele Janem Gotzem Okocimskim oświadczył : „Wstępujemy w nowy okres dziejów. Po straszliwej burzy wojennej przychodzi czas pokoju , a z nim wolność narodów. Padły graniczne słupy dzielące naszą ojczyznę na trzy zabory, powstała wolna zjednoczona Polska” . Równocześnie T.G. „ Sokół” i inne organizacje agitowały w Brzesku na rzecz udzielenia pomocy walczącym Polakom we Lwowie. Młodzież zaczęła się zgłaszać ochotniczo do wojska polskiego. 5 listopada urzędnicy administracji złożyli ślubowanie na rzecz wolnej Polski. Równocześnie w Brzesku odbywały się demonstracje, które się zbiegły z wyjazdem na front 9 / brzeskiej / kompani 4 pułku Legionów. 6 listopada zlikwidowano Radę Narodową i utworzono Powiatową Komisję Likwidacyjną , powiększoną o delegatów z powiatu. Dwa dni później cała organizacja POW zasiliła polskie siły zbrojne.

11 listopada 1918 r. powrócił J. Piłsudski z Magdeburga do Warszawy. RR przekazano mu najpierw kierownictwo Ministerstwa Spraw Wojskowych , a następnie kompetencje Naczelnika Państwa. Za jej przykładem poszła Polska Komisja Likwidacyjna z Witosem na czele i Ludowy Rząd Lubelski / Ignacego Daszyńskiego /. 16 listopada 1918 r. J. Piłsudski powiadomił mocarstwa i kraje walczące o powstaniu suwerennego państwa polskiego. 30 stycznia 1919 r. rozpoczęła w Brzesku działalność Organizacja Obrony Narodowej . 9 lutego 1919 r. zebrał się Sejm Ustawodawczy ,na którym Józef Piłsudski wygłosił przemówienie.

„ Sąsiedzi nasi, z którymi pragnęliśmy żyć w pokoju i zgodzie nie chcą zapomnieć o wiekowej słabości Polski, ...która tak długo była ofiarą narzucenia jej obcej woli przemocą i siłą... Dążności naszych sąsiadów sprawiły , że ze wszystkimi nimi znajdujemy się obecnie w otwartej wojnie lub co najmniej w stosunkach mocno naprężonych”. Rozpoczynała się nowa wojna o niepodległość i granice państwa na wschodzie , zachodzie , południu i północnym wschodzie.

Marian Stolarczyk

Materiał ten ukazał się pierwotnie na stronie http://www.ksm-biadoliny.org