Mala Zimetbaum najsłynniejsza
w świecie brzeszczanka


Mala Zimetbaum  - ur. w Brzesku w dniu 20 stycznia 1918 roku (wg aktu urodzenia nr 2/1918). Akt nadania imienia nosi datę 26 stycznia 1918r. Była najmłodszym dzieckiem z pięciu dzieci sprzedawcy (kupca) Pinkas Zimetbaum falsze Hartman (ur. 16.06.1881 r.) i jego żony Chaja Feigla z rodu Schmeltzer (ur. w 1881 r.). Ślub zawarli w brzesku w dniu 5 lipca 1905 r.


W marcu 1928 roku, mając 10 lat wyemigrowała z rodziną do Antwerpi w Belgii. Tutaj wstapiła w szeregi Hanoar Hatzioni - odpowiednik polskiego harcerstwa, zrzeszajacą młodzież w wieku od 7 do 25 lat. Pracowała jako krawcowa dla firmy Maison Lilian (duża firma mody w Antwerpi) a następnie jako wielojęzyczna (mowiła płynnie po polsku, niemiecku, francusku, flamandzku i angielsku) sekretarka w małym biznesie diamentowym.


Od początku wojny działała w belgijskim ruchu oporu.


Została aresztowana 22 lipca 1942 r. i trzy tygodnie później (15 sierpnia) wywieziona do Auschwitz. W obozie w Birkenau pracowała jako 'lauferin' - goniec obozowy.


W dniu 24 czerwca 1944 uciekła wraz z Edwardem Galińskim, ale oboje zostali złapani miesiąc później (24 lipca) i odtransportowani z powrotem do Auschwitz-Birkenau. Tam zostali zamordowani w dniu 15 sierpnia 1944 r. On został powieszony, ona podcieła sobie żyły (w trakcie czytania wyroku) - zostala pobita, i przewieziona do krematorium.


Chociaż nie postawiono jej żadnego pomnika, nie upamiętniono ją na znaczku ani też nie nazwano żadnej ulicy jej imieniem, nie została zapomniana. Istnieją spisane wspomnienia jej krewnych i współwięźniów z obozu. W archiwach można znaleść parę zdjęć, jakieś oficjalne dokumenty i pięć notatek napisanych przez nią w obozie. Ponadto odnośniki do jej krótkiego życia znaleść można w ponad 100 publikacjach.


Między innymi śmierć Mali opisał także Wiesław Kielar w "Anus Mundi: 1500 dni w Aschwitz/Birkenau". W roku 1989 Jacek Bławut i Michał Żarnecki z TV polskiej nakręcili 45 min. film dokumentalny pt. "Tšdliche Romanze. Eine Liebe im KZ" (Śmiertelny Romans. Miłość w obozie koncentracyjnym) a w roku 1995 ukazała się jej biografia - Sichelschmidt, L. (1995). Mala - ein Leben und eine Liebe in Auschwitz [Mala - a life and a love in Auschwitz]. Bremen, D: Donat Verlag.


Historia obozowej miłości Mali i Edka była także inspiracją dla Nikos Karvelas z Grecji do napisania w 2002 roku musicalu "Mala" z Anna Vissi (Grecka gwiazda pop) w roli głównej.


Dla tych co chcieliby przeczytać o tragicznej miłości Mali i Edka, pozwoliłem sobie na opisanie tej historii tutaj »


Mala Zimetbaum the most famous
  women in the world
born in Brzesko

Mala Zimetbaum was born on January 20, 1918 in Brzesko (Birth Certificate No. 2/1918). The Birth Certificate is dated January 26, 1918. She was the youngest of five children born to Pinkas Zimetbaum falsze Harman (born June 16, 1881) (a merchant) and his wife, Chaja Feigla (born in 1881) of the Schmeltzer family. Her parents were married in Brzesko on July 5, 1905.


In March 1928, when she was only 10 years old, Ms. Zimetbaum emigrated with her family to Antwerp, Belgium. There, she joined the ranks of Hanoar Hatzioni- the equivalent of Polish harcerstwo, which allows 7 to 25 year olds to join. She worked as a seamstress for Maison Lilian (a large fashion company in Antwerp). Being fluent in Polish, German, French, Flemish and English, she later worked as a secretary in a diamond business.

From the start of the war, Ms. Zimetbaum was active in the Belgium opposition movement.

She was arrested on July 22, 1942 and sent to Auschwitz three weeks later (August 15, 1942).  In Birkenau, she worked as a “lauferi”- camp messenger.

On June 24, 1944, she escaped the camp along with Edward Galinski. However, they were both captured a month later (July 24) and transported back to Auschwitz-Birkenau. They were murdered there on August 15, 1944. Mr. Galinski was hanged. Ms. Zimetbaum cut her own wrists while her sentence was read. She was then beaten and transported to the crematorium.

Even though no monuments were raised in her name, and despite not having her face memorialized on  postage stamps or having streets named after her, she has not been forgotten. There exist written recollections from her relatives and contemporary prisoners from the camp. In the archives, one can find a couple of photographs, some official records, and five notes written by her in the camp. Moreover, a reference to her short life can be found in over 100 publications.

Among others, Wieslaw Kielar described Mali’s death in “Anus Mundi: 1500 dni w Auschwiz/Birkena”. In 1989, Jacek Blawut & Michal Zarnecki from Polish television filmed a 45 minute documentary titled “Tšdliche Romanze. Eine Liebe im KZ" (Deadly Romance. Love in the concentration camp) and, in 1995, her biography was published. Sichelschmidt, L.(1995). Mala - ein Leben und eine Liebe in Auschwitz [Mala - a life and a love in Auschwitz]. Bremen, D: Donat Verlag.

The love story of Mala and Ed also served as an inspiration to the Greek composer Nikos Karvelas who, in 2002, wrote a musical titled “Mala” together with Anna Vissi (a Greek pop star) who played the lead role.

For those that would like to read more about the tragic love between Mala and Ed, I took the liberty to describe their history here »

Zbigniew Stós

kwiecień 2004