Związki małżeńskie mieszkańców parafii Borzęcin i Szczurowa

w XVIII wieku

Najstarsza, zachowana w archiwum parafialnym Borzęcina Księga Ślubów, zwana po łacinie Liber Copulatorum, pochodzi z lat 1737 – 1777. Zawiera ona szereg cennych informacji dotyczących mieszkańców ówczesnej parafii Borzęcin oraz parafii Szczurowa.

     Metryka ta ma kształt książki, składającej się z 42 kart pisanych tzw. łaciną kościelną, przez kilku księży wikarych, czarnym/brązowym atramentem. Każda metryczka posiada strukturę opisową. Pisząc artykuł na stronę internetową Gminy Borzęcin (www.borzecin.pl), dotyczący małżeństw w Borzęcinie, często spotykałem informacje związane z mieszkańcami parafii Szczurowa. Niniejszy artykuł w całości poświęcam temu zagadnieniu. Dla porządku dodam, że ówczesne pojęcie „parafia” jest adekwatne do terminu „gmina”, w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Parafia św. Bartłomieja w Szczurowej obejmowała wówczas m. in. wsie: Dołęga, Pojawie, Niedzielska i Zaborów. Parafia Borzęcin sąsiadowała z parafią Szczurowa, od strony południowo – zachodniej. Bliskość geograficzna sprzyjała także bliskości emocjonalnej, co skutkowało związkami małżeńskimi. Opisane poniżej wydarzenia miały miejsce w kościele parafialnym w Borzęcinie.

   Kursywą oznaczyłem cytaty, teksty/zdania, skróty łacińskie, zaś nawiasem prostokątnym pełne zapisy łacińskiego skrótu. Tłumaczenia tekstu łacińskiego dokonałem samodzielnie. Dane w nawiasie zwykłym służą uściśleniu daty. Dane w nawiasie prostokątnym to pełne brzmienie danego wyrazu bądź skrótu.

I

     W analizowanej księdze, znajdują się dwa nazwiska księży związanych ze szczurowskim kościołem. Jednym z nich jest ks. Piotr Wojcikowic, a drugim ks. Błażej Zdunkiewicz [1]. Obydwaj pełnili funkcje prebendarzy, czyli beneficjentów, łączących funkcje kościelne z prawem do korzystania z uposażenia ołtarza św. Anny, w miejscowym kościele.

Ksiądz Piotr Wojcikowic pobłogosławił cztery związki małżeńskie w borzęcińskim kościele:   

     21. July. (1740 r.)  Rndus [reverendus]  Pater Petrus Woycikowic Prebandarius Sczurowiensis Benedixit Matrimonium Contractum Inter Szimonem Indyarski et Sudanem Czarnionka Vgs [virgis] de Bozecinek P.T [Pleno Titulo] Laurentius Kowal et Thomas Sczypta omnes de Bozecinek. 21 lipca 1740 r. wielebny ojciec Piotr Woycikowic, prebandariusz szczurowski pobłogosławił związek małżeński, zawarty pomiędzy Szymonem Indjarskim i Zuzanną Czarnionką, panną z Bozencinka. Świadkami Wawrzyniec Kowal i Iomasz Sczypta, wszyscy z Bozencinka.

     Pozostałe trzy związki małżeńskie zostały zawarte w dniach: 6, 29, 24  XI 1740 r.  Nowością jest podanie nazwy prebendy, czyli Prebandarius Divina Annes Scuroviensis: Prebandariusz ołtarza św. Anny.

     Ksiądz Błażej Zdunkiewicz [2]  pobłogosławił dwa związki małżeńskie: pierwszy zawarty  w dniu 23 X 1749 r., a drugi 16 VII 1752 r.  W tym związku, pan młody Marcin Madej pochodził z Dołęgi  - de Dołęga.

II

    Związki małżeńskie, już w tamtych czasach standardowo zawierane były w parafii panny młodej. W analizowanej Liber Copulatorum z lat 1737 – 1777 zawarto 16 związków małżeńskich, w których narzeczeni pochodzili z parafii Szczurowa. Dokładniej 6 ze wsi Szczurowa, 4 z Dołęgi, 3 z Rylowej, 2 z Niedzielisk i 1 z Pojawia. Podając dane, zapisywano rok, miesiąc i dzień ślubu, imię i nazwisko księdza oraz jego funkcję, imię pana młodego, imię i nazwisko jego ojca, ewentualnie przezwisko, imię jego matki, nazwę wsi, parafii, stan cywilny, informacje o zapowiedziach przedślubnych, imiona i nazwiska świadków oraz nazwę wsi i parafii, z której pochodzili.

                    Miejscowości …

                     (Opracowanie własne)

   Dołęga

    W dniu 2 II 1750 r.  ślub zawarli: Mateusz, syn Jana Dubnika i Marianny z panną Reginą Siciarz, córką zagrodnika z Borzęcina. Osiem lat później, 25 IX Sebastian, syn Sebastiana i Teresy Markiewicza, zwanego Kruk poślubił Mariannę Rams z Borzęcina. Świadkiem był Simon Płachno pochodzący z Dołęgi. Ostatni wzmiankowany związek zawarli 17 XI 1771 r. Franciszek Sowa, syn Wojciecha i Magdaleny z Zofią Stoch. Świadkiem był  Stanisław Lupa z  de Dolenga.                                                     

   Rylowa

   Podobnie jak w Dołędze, trzech mieszkańców Rylowej poślubiło borzęcanki. Pierwszymi, którzy złożyli przysięgę małżeńską 27 I 1739 r. byli Martinum Steripcyk de Villa Relowa et Regina Buaiołona de Bozęcinek. Świadkiem był  Jan - Ioannes Kamienski de Villa Relowa, jak to zapisano w Liber Copulatorum. Drugi ślub odbył się 18 VII 1753 r.  Związek małżeński zawarli wówczas Maciej Koza z Relowy z Anną Tyrcha. Trzeci związek 4 II  1762 r. zawarli: chłop laboriosum Michaelem Cyeszik de Rylowa i Zofia Ptaszynska. Świadkiem był Jan Ioannis Cyesla de Rylowa –  brat lub kuzyn pana młodego.

Zapewne nazwisko Cyeszik – Cyesla to współczesny Cieśla, nazwisko do dnia dzisiejszego występujące w Rylowej.

   Niedzieliska

   W X 1745 r. Stanisław Stanislaum Redzina de Niedzieliska poslubił Zofię Sophiam Cholewina - wdowę - Viduam de Bozecin. Drugi związek małżeński zawarto 4 XI 1749 r. Panem młodym był Mateusz Mathiam, syn Alberta Krola de Niedzielska Parochie Szczurovien, a panną młodą Katarzyna  Catharina Pochroń, wdowa – viduam. Świadkowie pochodzili z Niedzielisk, a byli nimi: Sebastianus Krol i Albertus Czachor de Niedzielska.

   Pojawie

   W Pojawiu odnotowano jeden związek małżeński. Dnia 7 VII 1754 r. Albert, syn  Jacobi Mika de Pojawie Parochia Szczuroviens poślubił Reginę Tyrcha. Jednym ze świadków był Albertus Sowa de Dołęga Parochia Szczurovien.

   Szczurowa

   W dn. 7 VII 1741 r. Albertum Kołodziej de Szczurowa zawarł związek małżeński z Magdaleną Staszkowną. Świadkiem był Jacobo Słupek de Szczurowa. Kolejny ślub odbył się 3 II 1746 r. panem młodym Stanislaum Rosa de Szczurowa, a panią młodą Jadwiga Stochowna z de Bozecin… Świadkiem był młynarz Sebastian Sebastiano Jcorcy de Zawłoszyn. Trzeci pan młody Antonium Radliński de Szczurowa 25 VI 1754 r. poślubił Reginę Wesołowską.  Świadkiem Sebastianus Zawszkraj de Szczurowa. Dwa lata później 22 II 1756 r. Andream Iagustyn de Szczurowa z panną -  Pudicam -  Jadwigą  Wieczorek. Obydwaj świadkowie Albertus Viecierski i Antonius Manka pochodzili ze Szczurowej - de Szczurowa. Kolejny ślub miał miejsce 26 IX 1762 r. Związek małżeński zawarli wówczas Wojciech - Adalbertus Mika ze Szczurowej i panna Katarzyna et Katharine Prokopowne z Bozęcinka. Świadkiem Antoni Krzemieński de Szczurowa. Ostatni związek małżeński odnotowano w maju 1769 r., gdy Józef Kapaczynski ze Szczurowej poślubił pannę Teresę Prokopkownę.

III

Ostatnią, analizowaną grupę stanowią świadkowie. Ich obecność była i jest warunkiem koniecznym podczas ceremonii ślubnej. Testes  Fuerunt  - świadkowie oznaczani są skrótowo TF.  Zazwyczaj pan młody miał swojego świadka, a pani młoda swojego. Zdarzały się jednak odstępstwa, gdy ze strony pana młodego występowało 2 świadków. Byli to wtedy 2 mężczyźni. W myśl zapewne starej rzymskiej zasady: Testis unus, testis Nullus - jeden świadek, to żaden świadek. Na 3 ślubach świadkiem był Sebastiano Zawszykray de Szczurowa.

Świadkowie, podział chronologiczny: 

•    18 VIII 1750 r. -  Paulus Rams de Relowa  Parochie Szczurowien. Paweł Rams…

•    15 VIII 1751 r. – T F Simon Jantos  et Thomas Droszcz de Dolenga. Szymon Jantosz (współczesny Antosz ?) i Tomasz…

•    15  II  1752 r. – TF Mathias Grabski de Szczurowa. Mateusz…

•    18  XI  1762 r. – TF Sebastiano Zawszykray de Szczurowa et Ecclesia, tj.zgromadzenie.

•    7 II  1763 r. – TF Sebastiano Zawszykray de Szczurowa. Sebastian…

•    16 II 1763 r. - TF Valentinus Kowal a Johannes Cyesla de Rilowa.Walenty Kowal i Jan…
•    24 I 1771 r. - TF Franciscus Sledz de Dolenga Parochie Szczuro. Franciszek Śledz z Dołęgi, Parafia Szczurowa.

•    31 I 1771 r…testes fuerunt presentes Jacobus Bannasz de Villa Rylowa Parochie Szczurowiensis. Jakub…

•    4 VII 1774 r. - TF Joannie Czesla de Rilova Parochie Szczuroviensis…Jan…

Lucjan Kołodziejski

3 stycznia 2011 r.

Piśmiennictwo:

[1]  Szczurowa Z dziejów wsi i gminy, ss: s.138, s.145 i nast.

[2] Więcej [w:] Szczurowa Z dziejów wsi i gminy, s.138.