SZKOŁA PODSTAWOWA W OKOCIMIU IM. JANA GOETZA W LATACH 1856

Prezentowany materiał zawiera obszerne fragmenty pracy magisterskiej pod tym samym tytułem, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Henryka Żalińskiego i obronionej w 2001 r. w Instytucie Historii Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

Niniejsza praca może stanowić rzetelną informację o szkole w Okocimiu, jej powstaniu, organizacji i przebiegu nauczania w latach 1856 – 1995. Przedstawione przeze mnie materiały mogą stanowić wydatną pomoc dla nauczycieli, młodzieży i środowiska. W rozprawie tej pragnę przybliżyć piękne dzieje Okocimia. Głównym celem edukacji regionalnej w procesie dydaktyczno – wychowawczym szkoły jest ukształtowanie w uczniach poczucia własnej tożsamości swojego regionu, wyposażenie ich w zasób wiedzy o tym terenie – jego realiach geograficznych i kulturowych.

Praca napisana została w oparciu o dokumenty znajdujące się w zasobach archiwum szkoły, parafii oraz osób prywatnych. Niezwykle cenną pozycją okazała się historia szkoły – zachowany rękopis napisany przez pierwszego nauczyciela Gabriela Sikorskiego, w którym zostały przedstawione dokładnie informacje dotyczące życia i funkcjonowania szkoły od 1856 – 1914 roku. Kolejnym ważnym źródłem okazały się protokoły z posiedzeń Rad Pedagogicznych, Rady Szkolnej Miejscowej z których dowiedziałam się o wydatkach, budżecie szkoły oraz w jaki sposób byli opłacani nauczyciele i przez kogo.

Innym chociaż fragmentarycznym zbiorem dokumentów jest Kronika Szkoły prowadzona od 1936 roku. Informacje o działalności biblioteki uzyskałam z protokołów Rady Szkolnej Miejscowej. Przydatnymi okazały się również Księga Wizytacyjna, Złota Księga do wpisywania najzdolniejszych uczniów oraz arkusze ocen.

Mam świadomość, że w mojej pracy znalazły się nieścisłości. Nie wynikają one z braku szacunku dla przeszłości lecz związane są z dużymi brakami w materiale źródłowym. Wiele dokumentów ginęło w trakcie wojen, gdy budynek szkolny zajmowały wojska. Fakt ten wymagał opróżniania pomieszczeń w tym także archiwum szkolnego.

Miejscowość Okocim leży w południowo-zachodniej części województwa małopolskiego w gminie Brzesko. Położona jest na Garbie Okocimskim, który stanowi część Pogórza Wiśnickiego. Garb ten wznosi się do 375 m n.p.m. Ze szczytu wzgórza roztacza się daleki widok ku północy na Nizinę Nadwiślańską oraz ku południu na Pogórze Karpackie. Od strony południowej podnosi się poziom i tworzy wzgórze pokryte lasem dzielącym się na Mały Las, Bukowiec i Wielki Las [1]. Okocim od zachodu otacza rzeka Uszwica, od północy sąsiaduje z Brzeskiem, od wschodu dochodzi do Góry Bocheniec i wsi Jadowniki, a od południa graniczy z miejscowością Uszew.

Okocim jest rozwleczony po górach, lasach, dolinach i posiada dlatego liczne przysiółki. Nie mają one potwierdzenia w żadnych źródłach lecz są przekazem ustnym starszych ludzi.

Od strony południowej pierwszym przysiółkiem jest Zalesie. Nazwę swą wzięło stąd iż na terenie za lasem budowano gospodarstwa. Mieszkańcy Okocimia idąc do swych gospodarstw mówili „ idziemy za las”. Łazy to kolejny przysiółek biorący nazwę od miejsca polowań zwanym podłazami. Kamieniec nazwę swą otrzymał od kamieni występujących na polach, które uprawiali mieszkańcy. Zagrody Małe i Zagrody Wielkie mają wspólną historię powstania swej nazwy. Stanisław Czerny, właściciel grodu na Bocheńcu, posiadał domy i część ziem położonych „za grodem”. W jednej części było mniej zagród domowych stąd Zagrody Małe, a w drugiej więcej to Zagrody Wielkie. Klęczany, nazwa tego przysiółka jest nie jasna. Jedni twierdzą, że pochodzi od klęku za jakieś kary, przewinienia a inni uważają, że od klęku przed figurą św. Jana. Berskówka nazwę swą otrzymała od właściciela dóbr ziemskich Berskiego. Nazwę Leszczyny wiązano z zagajnikami leszczyn rosnących na tym terenie.

W roku 2001 wszystkie ulice w Okocimiu otrzymały nazwy wraz z nową numeracją domów mieszkalnych. Nazewnictwo ulic jest związane z zasłużonymi obywatelami, fundatorami oraz dotychczasowym nazewnictwem przysiółków-rejonów.

Odkryte przez archeologów ślady obecności człowieka na terenie Okocimia a pochodzące rzeczywiście z najdawniejszej przeszłości tej ziemi, przeszłości sięgającej czasów epoki kamienia, pozwalają datować początki osadnictwa na tym obszarze znacznie wcześniej niż dowodzą tego najstarsze zapiski.

Mówiąc o dziejach Okocimia należy wspomnieć o pozostawionych na tych terenach śladach obecności ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej, o świadectwach wpływów rzymskich, czy też istniejącej niegdyś wczesnośredniowiecznej słowiańskiej osadzie. Dla Okocimia najważniejszą role odgrywać miała dolina i brzegi Uszwicy. Tymczasem osadnictwo kwitło w znacznym oddaleniu od doliny, wysoko na wzniesieniach wschodniej części Okocimia [2]. Wiązało się to z intensywnym zasiedlaniem Pogórza Karpackiego. Po tym okresie nastąpiła kilkuwiekowa przerwa w zasiedleniu wzniesień.

Ponowne zasiedlenie terenów tej miejscowości dokonało się w środkowej fazie okresu wczesnego średniowiecza około IX wieku, w czasie istnienia na terenie południowej Polski tzw. „Państwa Wiślan” [3].

Zasiedlenie dokonywało się również X i XI stuleciu, a także i w kolejnych okresach średniowiecza. W XIII wieku Okocim leżał na szlaku napadów tatarskich. Dalsze dzieje ściśle wiążą się z dziejami Leliwitów Tarnowskich [4].

Sama wieś zaczęła się formować przed 1331 rokiem, a nazwa pisana była wówczas jako Okocin. W 1334 roku Okocim wraz z innymi wsiami został przeniesiony na prawo magdeburskie. Dokument z 1334 roku traktował ten teren jako dobra rodowe, na co wskazuje przywołanie wcześniejszych przywilejów Bolesława Wstydliwego, Leszka Czarnego
i Władysława Łokietka [5].

W roku 1385 królowa Jadwiga zaniechała stosowania prawa królewskiego ze wsi Okocim i trzydziestu dwóch innych wsi i oddała je Spytkowi z Melsztyna. W 1463 roku właściciele miasta Brzeska Jan i Spytko z Melsztyna nadali mieszkańcom wsi prawa przedmieścia. W roku 1512 Jan Melsztyński sprzedał Okocim Pawłowi Czernemu herbu Nowina, staroście brzeskiemu i litewskiemu. W tym czasie Okocim nie tworzył samoistnej parafii, tylko należał do parafii w Porębie Spytkowskiej. Geograficzne położenie wioski było główną przyczyną odłączenia się Okocimia od Poręby.

Rzeka Uszwica utrudniała dotarcie do parafii. Po każdej ulewie wzbierała i przy dużych słotach, czasem i tydzień nie można było dostać się do parafii. Wobec tego posługi kościelne spełniane były przez księży z sąsiednich miejscowości, co stało się nieporozumieniem w prowadzeniu zapisów do księgi parafialnej. Do Brzeska było o wiele bliżej i najczęściej udzielane były tam chrzty, pogrzeby, śluby. Mieszkańcy myśleli o utworzeniu własnej parafii. Pierwszego kroku dokonał Stanisław Czerny i w 1634 roku zbudował własnym kosztem w pobliżu swego dworu mały drewniany kościółek, w którym zaczęły odbywać się nabożeństwa i uroczystości odpustowe: jedna na Trójcę Przenajświętszą a druga na Przemienienie Pańskie. Tuż przy kościele wybudowano osobny budynek zwany „Prebendą”. Była to również fundacja Stanisława Czernego. Jednym z pierwszych księży, który odprawiał msze jeszcze przed utworzeniem probostwa w Okocimiu był ksiądz Jan Knapik [6].

Lata 1655 do 1660 to najbardziej tragiczny okres w dziejach Okocimia dotarli tu Szwedzi. Niszczyły go nie tyle działania wojenne, lecz przede wszystkim grabieżczy sposób zachowań załóg szwedzkich i nie łagodniejszy polskich, które same wyznaczały sobie kontyngenty i kontrybucje. Szczególnie dały się we znaki wojska Jerzego Rakoczego księcia Siedmiogrodu. Miejscowość została dotkliwie ograbiona. Chłopi bardzo odczuli skutki wojny. O rozmiarach tych tragicznych lat świadczy fakt, że po zakończeniu wojny w 1660 roku, aż połowa ziemi uprawnej leżała odłogiem [7].

Na skutek klęski nieurodzaju rok 1771 był ostatnim rokiem głodu mieszkańców w niepodległej Polsce, zaś zniszczenia spowodowane przez wojska konfederatów barskich i królewskie w latach 1768-1772 przyniosły głód i biedę.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski z 1772 roku Okocim znalazł się pod panowaniem austriackim. Ziemie polskie wcielone do monarchii nazwano Galicją, a po utworzeniu w nim nowej administracji Okocim należał do cyrkułu bocheńskiego. Dobra królewskie zostały przejęte przez skarb państwa i stanowiły własność państwa austriackiego. Galicja była podzielona na osiemnaście cyrkułów [8].

Z początkiem XIX wieku Okocim posiadał trzech właścicieli folwarków: Trojana herbu Berskiego, Dunikowskiego, Neumana oraz 187 gospodarstw.

W 1845 roku w Okocimiu pojawił się Jan Goetz. W tym roku trzej udziałowcy Julian Kodrębski, Józef Neuman i Jan Goetz rozpoczęli budowę browaru. Od roku 1851 jedynym właścicielem browaru został Jan Goetz. Od tego czasu następuje szybki i dynamiczny rozwój browaru. Zakład znajdował się w pobliżu wsi, dzięki czemu wiele osób znajdowało tam pracę i uzyskiwało środki utrzymania dla swojej rodziny. Następnie Goetz skupił w swoim ręku większość okolicznych majątków ziemskich, stając się największym właścicielem w powiecie. W 1866 roku zakupił browar w Krakowie przy ul.Lubicz, założył w Okocimiu cegielnię, produkował ocet, spirytus i drożdże. Wybudował własne połączenie kolejowe browaru ze stacją Słotwina. Zgromadzoną fortunę ciągle pomnażał, ale również przeznaczał spore sumy na cele filantropijne. Wybudował obok browaru ambulatorium, założył kasę zapomogowo- pożyczkową oraz ufundował szkołę i kościół neogotycki pod wezwaniem św. Trójcy [9].

Po śmierci Jana Goetza jego syn Jan Goetz odziedziczył po ojcu majątek. Odgrywał ważną rolę w życiu gospodarczym Galicji. Piastował funkcję prezesa Galicyjskiego Związku Browarów, był również posłem na Sejm Galicyjski.

Szczególną wagę przywiązywał do rozwoju szkolnictwa. Utrzymywał szkoły w Brzesku i okolicy a w Okocimiu ufundował murowaną szkołę. W okresie pierwszej wojny światowej wielu chłopów służyło w armii austriackiej, a ponieważ mieli opanowaną sztukę pisania i czytania niektórzy dosłużyli się nawet stopni oficerskich. Wielu z nich zginęło. Byli i tacy którzy powrócili z odznaczeniami. Między innymi Kania Ludwik otrzymał Krzyż Virituti Militari.

W okresie międzywojennym wieś przeżywała kryzys ekonomiczny. Duży przyrost naturalny ludności m.in. w Okocimiu spowodował konieczność migracji społeczeństwa do zakładów przemysłowych w pobliskich miastach. Z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej mężczyzn w wieku poborowym powołano do służby wojskowej. W okresie okupacji wielu ludzi zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty do Rzeszy.

W Polsce powojennej Okocim, jak wszystkie wsie kraju, zaczął się szybko rozwijać. Część mieszkańców wyemigrowała do pobliskich uprzemysławiających się miast, m.in. Tarnowa, Nowej Huty, wielu znalazło zatrudnienie w miejscowych zakładach przemysłowych. Obecnie wieś Okocim jest miejscowością atrakcyjną ze względu na walory krajobrazowe, jak również posiadanie pełnej infrastruktury technicznej.

Istnieją w przekazach trzy legendy mówiące o powstaniu nazwy wsi Okocim. Najbliższą prawdy jest legenda mówiąca, iż Spytko z Melsztyna podarował wieś w darze akuszerce o nazwisku Okota.

Okocim nie posiada bardzo starych zabytków z zamierzchłej przeszłości, jednakże wiek XIX i XX przynosi budowle, które obecnie zaliczane są w poczet zabytków:

1. Kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Trójcy, neogotycki jednonawowy, z parą kaplic po bokach i wieżą od zachodu, zbudowany z kamienia, kryty blachą. Ma ambonę i cztery ołtarze w stylu neogotyckim [10].

2. Dwór z pierwszej połowy XIX wieku, klasycystyczny, murowany, parterowy częściowo podpiwniczony na planie prostokąta z przybudówką od zachodu dwutraktowy z dwukolumnowym gankiem od wschodu, nakrytym daszkiem dwuspadowym ze szczytem. Dach czterospadowy podbity gontami ze świetlikami powiekowymi. Przy dworze resztki niewielkiego założenia parkowego [11].

3. Szkoła z początku XX wieku ,murowana o nie tynkowanych ścianach zewnętrznych, piętrowa zbudowana na planie litery T od frontu zwieńczonym ozdobnym szczytem z dekoracją secesyjną. Dachy wysokie siodłowe [12].

4. Kaplica Św. Antoniego wybudowana przez Jana Goetza założyciela browaru, poświęcona pamięci pierworodnego syna Antosia, zmarłego w wieku dwóch lat.

5. Wiele kapliczek i figurek przydrożnych ufundowanych przez mieszkańców Okocimia z różnych okazji.

6. Browar Okocim zakład przemysłowy z wieloma budowlami z wieku XIX o charakterze produkcyjnym i biurowym [13].

7. Pałac Goetzów z 1898 roku zbudowany według projektu architektów wiedeńskich, Ferdynanda Fellnera i Hermana Helmera. Utrzymany w stylu neorokokowym, murowany, piętrowy, trzyczęściowy z parterowymi łącznikami. Do tej pory w pałacu mieści się Liceum Ekonomiczne. Park otaczający pałac jest parkiem krajobrazowym z końca XIX wieku wykształcony z naturalnego lasu mieszanego, o nieregularnej kompozycji ze stawem we wschodniej części. Brama ma charakter reprezentacyjnego wjazdu do parku, zamykana niegdyś ozdobną kutą kratą, prowadząca do części gospodarczej pałacu [14].

(... ) Rozdział poświęcony jest zagadnieniom szkolnictwa galicyjskiego do 1918 roku ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia się systemu szkolnego obowiązującego w tym czasie. (...)

Pierwsze wzmianki o powstaniu szkoły w Okocimiu datuje się na rok 1856. W tym to roku do Okocimia przybył Mateusz Nowak i sprowadził nauczyciela Gabriela Sikorskiego pochodzącego z Czchowa, aby udzielał elementarnej nauki jego dzieciom. Inni mieszkańcy idąc w jego ślady posyłali swe dzieci do domu Mateusza Nowaka po naukę. I tak powstała pierwsza szkoła prywatna w Okocimiu. Uczęszczało do niej kilkunastu uczniów [36].

W roku 1859 ówczesny właściciel dóbr i browaru Jan Goetz złożył w starostwie w Brzesku deklarację, że budynek z parcelą 170 odda na własność gminie na budynek szkolny oraz przeznaczał na remont tego budynku drzewo budowlane wapno i cegłę.

Od tego momentu istniała szkoła trywialna w Okocimiu utrzymywana staraniem i kosztem J. Goetza i gminy.

Historia tutejszej szkoły została spisana 7 sierpnia 1865 roku przez pierwszego nauczyciela Gabriela Sikorskiego. Napisanie tej historii nastąpiło na wskutek rozporządzenia Wysokiej Cesarskiej Królewskiej Komisji Namiestniczej z dnia 2 stycznia 1863 roku. Kopia i formularz z przytoczonego rozporządzenia została przesłana do gmin, aby się do tego zalecenia ściśle zastosowali. Wspomniane rozporządzenie brzmiało: „ Od dawnych czasów Konsystorze czuwały nad tem, aby przy każdem kościele parafialnym lub klasztornym istniała księga, w której wpisywano by dzieje ważniejsze szkoły, parafii, okolicy i kraju. Podobne księgi zachowały się od najdawniejszych czasów i stanowią roczniki kościołów, wiadomo Nam i Wam Wielebni Kościołów Zarządcy" [37].

Wezwano Zarządców Kościołów oraz Urzędy Dozoru Szkolnego aby wszystkie informacje dotyczące szkół i parafii zbierali i spisywali.

W roku 1871 wszystkie szkoły pod zaborem austriackim przeszły ustawowo pod Zarząd Rady Szkolnej Krajowej, Powiatowej i Miejscowej. Szkoła w Okocimiu otrzymała nazwę Jednoklasowa Szkoła Ludowa [38].

W 1864 roku było zapisanych 63 uczniów, w tym 36 chłopców i 27 dziewcząt. W szkole uczono następujących przedmiotów: religii rzymsko- katolickiej, czytania, pisania w języku polskim, matematyki, języka niemieckiego, gramatyki, ortografii i śpiewu. Językiem wykładowym był język polski. W późniejszym czasie dodano geografię gospodarstwo, rysunki, wyrażanie się ustne i pisemne (chodziło tu o styl). 11maja 1871 roku Gabriel Sikorski został odsunięty z pracy i zmuszony do zrezygnowania z zawodu (kronika nie podaje przyczyny zwolnienia). Nikt nie został przyjęty na jego miejsce, szkoła została zamknięta na rok z powodu braku nauczyciela. Rada Szkolna Miejscowa 15 sierpnia 1872 roku zatrudniła nowego nauczyciela Wiktora Hostynka. Pracował w tutejszej szkole do 1875 roku.

W tym też czasie z inicjatywy piwowara Józefa Kramera została założona szkoła muzyki na instrumentach dętych i smyczkowych. Kierownikiem i nauczycielem został Edward Królikowski [39].

16 lipca 1879 roku młodzież szkolna uroczyście obchodziła 25 rocznicę wstąpienia na tron Franciszka Józefa. Program artystyczny był bardzo bogaty. Uroczystość rozpoczęła się nabożeństwem w kościele parafialnym. Po południu młodzież udała się do browaru na zabawę, gdzie wieczorem uczniowie odegrali m.in. komedię „Błażek Opętany”.

Dwa razy do roku, na półrocze i zakończenie roku szkolnego, do Złotej Księgi byli wpisywani najzdolniejsi uczniowie. Pierwszy wpis do tej księgi nastąpił 22 lutego 1873 roku. „Za pilność i dobre obyczaje” został wyróżniony Julian Nowak z klasy drugiej. Na końcu roku szkolnego również to nazwisko widniało w księdze. W roku szkolnym 1873/74 w Złotej Księdze zostało zapisane nazwisko Jana Goetza z klasy II. Z tych wpisów wynikało, że do szkoły uczęszczały nie tylko dzieci chłopskie, ale i synowie właścicieli majątku [40].

Po śmierci Edwarda Królikowskiego został mianowany przez Radę nowy nauczyciel Józef Łuszcz i na tej posadzie wytrwał do 1886 r. Następnym mianowanym nauczycielem został Ludwik Gorzka. W związku z intrygami księdza Bartłomieja Ungera, którego sądownie zaskarżył Ludwik Gorzka ww. wniósł prośbę do Rady Szkolnej Miejscowej o przeniesienie go z tej szkoły. Rada przyjęła prośbę i posadę tymczasowo otrzymał Władysław Starowiejski. W sierpniu 1890 roku Ludwik Capik został kierownikiem prowizorycznym dwuklasowej szkoły w Okocimiu, a Walenty Latocha otrzymał nominację młodszego nauczyciela tejże szkoły. W tym samym czasie odbywała praktykę zawodową pani Bronisława Nowakówna [41].

W roku 1892 posadę nauczyciela szkoły dwuklasowej objął Bronisław Seidl. W tym czasie przybyło dzieci i nauka oprócz budynku szkolnego odbywała się w wynajętych na wsi izbach. Z protokołów posiedzeń Rady Pedagogicznej wynikało, że dyrektor przynajmniej raz w miesiącu hospitował lekcje prowadzone przez nauczycieli. Po każdej hospitacji spisywał protokół. Lekcje były prowadzone zgodnie z ówczesnymi wymogami [42].

Ponieważ obecny budynek szkolny okazał się nie wystarczający, syn zmarłego w 1893 roku Jana Goetza, również Jan Goetz, postanowił wybudować nową szkołę według planu sporządzonego przez znanego architekta z Krakowa Jana Talowskiego, który na wystawie w Wiedniu otrzymał za ten projekt złoty medal. 20 lipca 1895 roku odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego pod nowy budynek szkolny, a uroczystość była połączona z pięćdziesiątą rocznicą założenia browaru przez śp. Jana Goetza. 3 września 1896 roku odbyło się poświęcenie budynku szkolnego wybudowanego własnym kosztem przez Goetza. Mszę św. odprawił miejscowy proboszcz Bartłomiej Unger. Młodzież przygotowała obszerny
program artystyczny. Fundator wręczył klucze kierownikowi szkoły, który w swoim przemówieniu podziękował za tak wspaniały dar i przyrzekł, że będzie gorliwie pracował nad wychowaniem i umoralnieniem powierzonej dziatwy. Goetz zwrócił się do rodziców, aby korzystali z dobrodziejstwa oświaty i chętnie posyłali dzieci do nowej szkoły. Przemawiał również inspektor szkolny Stanisław Pallan który wskazał cel i zadania szkoły oraz wyraził podziękowanie dla barona Goetza, pod którego rządami szkolnictwo ludowe mogło się rozwijać. Była to w tym czasie najpiękniejsza szkoła w powiecie [43].

W pierwszym roku szkolnym w nowym budynku naukę rozpoczęło 266 uczniów. Nauka przebiegała dwuzmianowo. Od 19 marca do 25 odbywały się rekolekcje parafialne, które prowadzili ojcowie Redemptoryści. Brała w nich udział cała młodzież szkolna. W tym czasie dzieci uczęszczały na nauki do kościoła. Rada Szkolna Krajowa w 1910 roku wprowadziła w szkole język niemiecki, a w 1911 roku zmieniła tutejszą szkołę z dwuklasowej na czteroklasową. W lipcu 1913 roku baron dobudował własnym kosztem jeszcze dwie klasy do obecnej szkoły. W budynku znajdowało się pięć sal lekcyjnych, jedną mniejszą kierownik przeznaczył na kancelarię szkolną, pozostałe sale były wyposażone w niezbędny sprzęt do nauki [44].

We wrześniu 1914 wojska rosyjskie dotarły do Okocimia. Już od połowy września słychać było huk armat. Nauka jednak rozpoczęła się jak zwykle 1 września i trwała do końca miesiąca, po czym została przerwana na początku października. W szkole kwaterowało wojsko. Kule armatnie zaczęły padać na Okocim, jeden mieszkaniec o nazwisku Krużlak został zabity. W niedługim czasie nadeszły wojska regularne, a z nimi Generalny Sztab wraz generałem Wienitojewem, który zamieszkał w pałacu barona. Budynek szkolny zajęła tzw. czeska drużyna licząca trzysta osób. Byli to przeważnie Czesi, poddani rosyjscy, którzy na podobieństwo Polskich Legionów wystawili pułki ochotnicze przeciw Austrii. Na ogół Rosjanie zachowywali się dość poprawnie, chyba dlatego, że w pałacu stacjonował ich sztab. Rekwirowali wprawdzie bydło, ale płacili za nie od 10 do 30 rubli, natomiast zdarzały się kradzieże drobiu [45].

Przez prawie rok czasu budynek szkolny służył jako koszary wojskowe. Został częściowo zdewastowany, wybito kilkanaście szyb, spalono ławki, wyłamano zamki w drzwiach, zniszczono również wszystkie podręczniki przeznaczone dla ubogich dzieci. Zachowały się jednak akta, katalogi, mapy, tablice oraz inne przybory szkolne.

W tym czasie młodzież nie uczęszczała do szkoły, nabrała wiele wad, stała się leniwa, krnąbrna. Z początkiem 1915 roku powołanie do wojska otrzymał młodszy nauczyciel Kazimierz Kosiński, na jego miejsce przybyła Natalia Krężołkówna. W 1917 roku zmarł kierownik szkoły Bronisław Seidl. Pogrzeb odbył się w Krakowie, ale nabożeństwo żałobne w Okocimiu odprawił ksiądz proboszcz Stanisław Krzemieniecki. We mszy św. uczestniczyła cała szkoła wraz z gronem nauczycielskim. Zmarły pracował w tej szkole 25 lat, był sumiennym i dobrym pedagogiem, mimo to nie zyskał sobie sympatii ani uznania w środowisku. Był jednym z szermierzy, którzy pracowali nad poprawą doli nauczycielskiej. Zastępstwo za kierownika przekazano Marii Gondkównie [46].

Wszystkie szkoły ludowe w całym zaborze austriackim przeszły pod wyłączne Zarządy Rad Szkolnych w 1871 r. Utworzono trzy rodzaje rad:

Szkoła w Okocimiu przeszła pod zarząd Rady Szkolnej Miejscowej. Rada Szkolna Krajowa przygotowała trzy projekty ustaw przyjętych przez sejm dotyczących reorganizacji szkolnictwa. Ustawa pierwsza „O zakładaniu i utrzymywaniu Publicznych Szkół Ludowych” zawierała nowe uregulowania prawne dotyczące organizacji utrzymania i programów nauczania oraz obowiązku posyłania do nich dzieci. Druga ustawa mówiła „O statusie prawnym stanu nauczycielskiego w publicznych szkołach ludowych” natomiast trzecia zawierała informacje dotyczące „nadzoru szkół”.

Diecezjalnym nadzorcą szkół został ksiądz Jan Giełdanowski, były rektor Biskupiego Seminarium Tarnowskiego. Radcą szkolnym mianowano Jędrzeja Machera, Jana Olszewskiego na inspektora krajowego szkół ludowych i Mieczysława Zalewskiego na inspektora krajowego. Pierwszym dozorcą dystryktowym został ksiądz Leopold Porisz, drugim ksiądz Jan Stopa z Brzeska.

W niedługim czasie nadzory księży zniesiono i dozór nad szkołami ludowymi przejęli w powiatach od dziekanów świeccy inspektorzy szkolni. W sprawach programowych zwrócono uwagę, aby szkoły przekazywały uczniom najpotrzebniejsze elementy wiedzy o zasadach religijnych i moralnych. W przypadku młodzieży wiejskiej było to przekazanie wiadomości przydatnych do życia na wsi pracy na roli.

Pierwsze posiedzenie Rady Szkolnej Miejscowej w Okocimiu odbyło się 9 września 1872 roku. Uchwalono, że rozpoczęcie roku szkolnego nastąpi 9 września. Zapisy dzieci do szkoły odbywały się od rozpoczęcia roku szkolnego do 1 listopada. Nadzorcą szkolnym został ksiądz Józef Rozner i to za jego zgodą uczniowie mogli być zapisani.

Lekcje odbywały się na dwie zmiany, pierwsza rozpoczynała naukę od godziny 9 do 12, a druga od 13 do 15. Rada Szkolna ustaliła, że wtorek będzie dniem wolnym od zajęć szkolnych z powodu jarmarku w Brzesku [47]. Wprowadzony został spis wszystkich dzieci w wieku od 7 do 14 lat i obowiązek uczęszczania do szkoły.

Jeżeli dziecko nie chodziło do szkoły, na rodziców nakładana była kara w wysokości 50 centów. Każde dziecko wpisane na listę musiało chodzić do szkoły. Rada sprawdzała co miesiąc osoby wpisane na listę z frekwencją. Od wszystkich, którzy uchylali się od tego obowiązku ściągano kary. Zebrane pieniądze przeznaczone były na zakup podręczników szkolnych, przyborów, zeszytów dla najbiedniejszych a także na prenumeratę czasopism do biblioteki [48].

Zapisanych do szkoły w roku 1872/73 było 255 dzieci, w tym na obszarach dworskich 33, a w gminie 222. Rada mogła zwolnić dziecko z uczęszczania do szkoły na zawsze lub czasowo. Zwolniono na zawsze 28 dzieci natomiast czasowo 52 dzieci. Zwolnienia odbywały się na wniosek rodziców. Mimo tylu zwolnień nadal uczęszczało dużo uczniów.

W grudniu 1872 roku Rada powzięła następujące uchwały odnośnie opieszałości rodziców w posyłaniu dzieci do szkoły:

Kasa znajdowała się u Kazimierza Nowaka, członka Rady Szkolnej. Tam wpłacano pieniądze, za które otrzymywano pokwitowanie. Pieniądze były wpłacane na książeczkę kasową. Rada wspólnie z Komitetem Szkolnym sprawdzała i rozliczała rachunki dotyczące wydatków na remont budynku i innych. W 1873 rachunki opiewały na kwotę 69 złotych 30 centów. Suma ta miała być pokryta z procentów od obligacji. Ogólnie szkoła posiadała w obligacjach 400 złotych. Dziedzic Okocimia ze swojej kasy pokrył te wydatki. Dzięki dobroduszności barona szkoła zaoszczędziła pieniądze i przeznaczyła na inny cel. Wszystkie informacje dotyczące wydatków szkoły rada przesyłała do Rady Szkolnej Okręgowej Bocheńskiej [49]. Gmina deklarowała się dostarczać drewno na opał. Było ono dostarczane do szkoły zawsze na czas. Rocznie zwożono 6 sągów drewna, jeżeli gmina nie miała drewna przekazywała szkole równowartość opału. Jeden sąg obliczony na 11 złotych, tak że za sześć sągów kwota wynosiła 66 złotych. Rada Szkolna każdego roku robiła wykaz wydatków.

Gmina wypłacała nauczycielowi pensję półrocznymi ratami z góry. Od 1874 roku wzrosły pobory nauczycielskie do 350 złotych. Od czasu zatrudnienia dwóch nauczycieli nałożony został obowiązek utrzymywania szkoły przez Jana Goetza oraz obszary dworskie. W 1874 roku upłynęła kadencja Rady. Skład Rady przedstawiał się następująco

Nowy skład rady wybrany został na trzy lata. W 1875 roku na posiedzeniu Zarządu Rady zaostrzono kary za nie posyłanie dzieci na zajęcia. Była to kara pieniężna, upomnienie lub areszt kilkunastogodzinny [50]. Każdego roku wpływało do rady po kilkadziesiąt próśb o zwolnienie dziecka z uczęszczania do szkoły. Prawie zawsze prośby pozytywnie były rozpatrzone.

25 września 1877 roku odbyło się posiedzenie Rady ale już w innym składzie:

Franciszek Jonkisz postawił wniosek, aby czas nauki całodziennej dla klasy pierwszej oddziału niższego z powodu trudnych warunków atmosferycznych, trwał w porze zimowej od godziny 10.00 do 12.00. Wniosek został jednogłośnie przyjęty. Rada udzielała również nagan i mogła odwoływać nauczycieli. Pierwszym nauczycielem, któremu zarzucono brak odpowiedniego wykształcenia oraz niemoralne zachowanie się wobec dyrekcji szkoły i nadzoru był Konstanty Rudnicki. Otrzymał pisemną naganę za nadużywanie alkoholu. Następną ofiarą egzekucji był uczeń klasy pierwszej Jakub Legutko. Za wulgarne używanie słów w obecności nauczyciela został skazany na karę cielesną z paragrafu 29 regulaminu szkolnego. Stróż Józef Katra za zaniedbywanie swoich obowiązków był ukarany grzywną pieniężną w wysokości 5 złotych 51.

Na kolejnym posiedzeniu rady nastąpiła weryfikacja wyborów do Rady Szkolnej Miejscowej i Rada Szkolna Okręgowa postanowiła, że ponieważ Jan Goetz prawie sam ponosił koszty utrzymania szkoły, nie ma takiej potrzeby aby w Radzie było dwóch radnych z gminy. Unieważniła wybór jednego z nich. Rada Szkolna Krajowa rozporządzeniem z dnia 22 stycznia 1900 roku zażądała, aby kwotę potrzebną na utrzymanie szkoły ponosił sam fundator. Następnie Jan Goetz zażądał, aby z parceli obejmującej ogród szkolny i plac, na którym znajdowało się mieszkanie kierownika, płacony był czynsz dzierżawczy, aby ta działka nie stała się własnością szkoły, była ona własnością obszaru dworskiego.

Na ostatnie posiedzenie w 1912 roku przybył inspektor szkolny Jasiewicz. Przedmiotem obrad był wniosek Rady Szkolnej Okręgowej, aby mieszkania służbowe nauczycieli zostały przystosowane na klasę lekcyjną, gdyż w tym roku zapisanych było bardzo dużo dzieci. Również i w tej sprawie okazał swoją dobroczynność Jan Goetz. Ofiarował karczmę na cele szkolne, którą własnym kosztem wyremontował, a mieszkania nauczycieli pozostawił do ich użytku. Inspektor był pełen podziwu dla ofiarodawcy. W następnych latach funkcję przewodniczącego Rady Szkolnej Miejscowej powierzono Janowi Goetzowi.

Galicja końca XIX i w początkach XX wieku była terenem żywej pracy oświatowej. Od początku lat osiemdziesiątych następowało organizowanie systematycznej działalności oświatowej. Doniosłą role w tym zakresie spełniały wówczas organizacje i instytucje oświatowe. Rozwijała się sieć bibliotek i czytelni. Zakładano w miastach i środowiskach wiejskich czytelnie oraz wypożyczalnie. Rozwój szkół ludowych popierany był na równi z rozwojem bibliotek [52].

W Okocimiu powstała taka biblioteka. Pierwsza wzmianka o zamiarach utworzenia „czytelni dla ludu i młodzieży dorastającej” zawarta była w protokole z posiedzenia Rady Szkolnej Miejscowej z dnia 9 września 1872 roku. Uchwalono wtedy, iż część funduszy z kar będzie przeznaczona na zakup książek, które będą tworzyć bibliotekę ludową. Nie trzeba było długo czekać . 10 stycznia 1873 r. uchwałą Rady Szkolnej Miejscowej dotyczącą statutów biblioteki ludowej w Okocimiu postanowiono: ”Rada Szkolna Miejscowa w Okocimiu chcąc przyjść z pomocą w rozszerzaniu się oświaty między ludnością gminy i obszarów dworskich Okocimia postanawia i uchwala założyć bibliotekę ludową przy szkole miejscowej, aby lud pożyczając książki wzbogacał swój umysł , a młodsze pokolenie miało sposobność nabyte wiadomości w szkole, dalej rozszerzać w kierunku religijno-moralnym i wychowywać się mogło na obywateli gminie i krajowi użytecznych” [53].

Biblioteka znajdowała się w szkole. Posiadała księgi inwentarzowe, a bibliotekarzem był nauczyciel. Nadzór nad biblioteką miała Rada Szkolna Miejscowa. Biblioteka składała się z dzieł naukowych, pouczających, literackich, powieściowych, gospodarczych, moralnych, religijnych, dziełek popularnych umyślnie dla ludu przeznaczonych i czasopism periodycznie wychodzących [54].

Członkostwo w tejże bibliotece było dwojakiego rodzaju. Członkiem rzeczywistym mógł zostać każdy obywatel gminy Okocim, który nie uczęszczał do szkoły na naukę codzienną oraz opłacił składkę członkowską, chociaż w tym wypadku mogły zaistnieć pewne zwolnienia. Członkiem honorowym został ten, kto wspierał bibliotekę wkładem znacznie przewyższającym, jaki był wymagany od członka rzeczywistego. Poza tym mógł zostać każdy, niezależnie od miejsca zamieszkania. Wypożyczanie książek było bezpłatne. Czytelnik mógł wypożyczyć jedną książkę w miesiącu. Wyjątek w tym względzie stanowili członkowie honorowi, którzy wypożyczali dwie pozycje. Za każdą następną wypożyczoną książkę płacili kaucję w wysokości połowy jej wartości [55].

Ogólny fundusz biblioteki składał się ze składek i ofiar pieniężnych członków biblioteki. Fundusz dzielił się na obrotowy i stały. Do stałego funduszu wpływała połowa składek członkowskich, kwoty na ten cel ofiarowane oraz trzecia część od wszystkich składek zbieranych. Natomiast fundusz obrotowy stanowiły kwoty pochodzące od dzieci uczęszczających do szkoły, wszelkie ofiary, które były wpłacone na stały fundusz oraz odsetki od całego kapitału. Fundusz obrotowy przeznaczony był na zakup lub prenumeratę dzieł. Inne wydatki związane z kosztami kancelaryjnymi pokrywała Rada Szkolna. Kasa funduszu znajdowała się w szkole. Nauczyciel pod koniec roku szkolnego przedkładał Radzie wykaz wypożyczonych w ciągu roku książek wraz ze sprawozdaniem.

Cała organizacja gromadzenia i wypożyczania książek była bardzo podobna do dzisiejszych rozwiązań jakie przyjęli bibliotekarze. Niestety, nie wiadomo, jak długo istniała ta biblioteka. Żadne źródła nie zawierają w tym względzie informacji, a najstarsi mieszkańcy niewiele wiedzą na ten temat. Przypuszczam, iż zawierucha wojenna rozproszyła lub zniszczyła zbiory. Inicjatorem powstania biblioteki był również Jan Goetz Okocimski, więc mało prawdopodobne jest, aby wieloletni dobroczyńcy Okocimia chcieli dopuścić do zamknięcia tej użytecznej instytucji.

Odbudowa państwowości polskiej po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku natrafiło na szereg trudności, których pokonanie wymagało ogromnego wysiłku. Brak stabilizacji politycznej, upadek ekonomiczny spowodowany odpowiednia polityką zaborców i zniszczeniami wojennymi, brak doświadczenia w organizowaniu i rządzeniu państwem to tylko ważniejsze trudności. Do podanego wyżej rejestru należy zaliczyć problemy związane z oświatą i szkolnictwem, które organizujące się państwo musiało zacząć rozwiązywać w pierwszej kolejności. Oświata była ta formą działalności społecznej, bez której nie mogło funkcjonować państwo jako struktura społeczna, polityczna i ekonomiczna. Przed społeczeństwem wyłonił się problem nie tylko zorganizowania określonego systemu oświaty, ale również ustalenia, jakie mają być rezultaty tego systemu. Chodziło o sformułowanie ogólnego ideału, jak również szczegółowych celów wychowania młodych Polaków. Lansowano dwie koncepcje wychowania tzw. wychowanie narodowe i wychowanie państwowe. Geneza wychowania narodowego sięgała okresów zaborów, kiedy to szkolnictwo wynaradawiało polskie dzieci i młodzież. Twórcy tej koncepcji wychodzili z założenia, że w warunkach niewoli najważniejszą rzeczą jest zachowanie przez Polaków świadomości narodowej, tradycji i poczucia własnej odrębności [56]. Tak podjęta idea wychowania narodowego straciła swoją moc po odzyskaniu niepodległości. Znacznie większą popularność wśród nauczycieli zyskało wychowanie państwowe. Należało zatem zaszczepiać w wychowankach kult państwa, jego symboli i przywódców, uczyć miłości do kraju oraz rzetelnej pracy i ofiarności dla niego. Do realizacji tych celów wykorzystano programy nauczania, podręczniki a przede wszystkim organizacje dziecięce i młodzieżowe. Wychowanie państwowe było systemem oryginalnie polskim. Szkolnictwo powszechne w Polsce było zróżnicowane, pod względem organizacyjnym, programowym i dydaktycznym. Zasadniczym działaniem władz oświatowych było dążenie do ujednolicenia ustroju szkolnego, wyrównania zaniedbań szkolnych z okresu zaborów oraz nakreślenie i realizacja zadań stojących przez szkolnictwem w niepodległym państwie polskim [57].

W roku szkolnym 1919 rozpoczęło naukę w Szkole w Okocimiu 360 uczniów. Kierownikiem Szkoły został Józef Gołąbek, Maria Gondkówna zastępcą kierownika, Maria Bernakówna nauczycielka stała, Natalia Dylowa, Eugenia Czarnecka, Helena Trelanka i Stanisław Dyla to nauczyciele tymczasowi. 12 września 1919 r odbyło się posiedzenie Rady Szkolnej Miejscowej, na którym wybrano nowy skład Rady. Przewodniczącym został Jan Goetz Okocimski, zastępcą ks. proboszcz Stanisław Krzemieniecki oraz sekretarzem dyrektor Szkoły J. Gołąbek. Przewodniczący Rady zapewnił zebranych, że nadal będzie otaczał Szkołę najtroskliwszą opieką, wspierał moralnie i materialnie, aby zapewnić jej dobry należyty rozwój [58].

W ciągu całego roku szkolnego odbywały się różne akademie i poranki z okazji ważniejszych świąt państwowych i religijnych. W czasie ferii świąt Bożego Narodzenia zostały urządzone przez dzieci „Jasełka” dla mieszkańców wsi. Frekwencja była duża. Zebrano 2.126 zł z czego 1.000 zł został przeznaczony na plebiscyt na Górnym Śląsku, a resztę młodzież przekazała na zakup książek do biblioteki.

Drugą większą uroczystością szkolną w tym roku szkolnym były obchody 3 Maja. Uroczystość rozpoczęła się mszą świętą, podczas której chór szkolny odśpiewał na głosy pieśń do Matki Boskiej. Po mszy odbył się poranek. Słowo wstępne wygłosił dyrektor, a deklamacje i śpiewy wykonali uczniowie, przedstawiono również inscenizację Franciszka Barańskiego pt. „Święto 3 Maja”.

Uroczyste zakończenie roku szkolnego nastąpiło 30 czerwca 1920 r. Dzieci pilniejsze w nauce otrzymały z rąk barona Jana Gotza nagrody.

1 września 1920 r. tutejsza Szkoła 4 klasowa została przekształcona rozporządzeniem Rady Szkolnej Krajowej na szkołę 5 klasową mieszaną. Za staraniem Kierownika, został przekazany grunt, o powierzchni 1½ morga, na zaplecze gospodarcze Szkoły przez tutejszego dobrodzieja. Wybudowano drewutnię, w której zgromadzono materiał opałowy [59].

Pierwszym aktem prawnym władz polskich w dziedzinie szkolnictwa był dekret wydany 7 lutego 1919 r. „o kształceniu nauczycieli szkół powszechnych. Dekret przewidywał tworzenie państwowych i prywatnych kursów i seminariów nauczycielskich”. Dyrektor Szkoły j. Gołąbek został powołany przez Kuratorium na roczny Wyższy Kurs Pedagogiczny w Krakowie. 13 października 1921 r. kierownictwo Szkoły objęła najstarsza stażem nauczycielka Maria Gondkówna.

Nowy rok szkolny 1921/22 rozpoczął się w zmienionym składzie. Przyjęto nowych nauczycieli Józefa Mikę i Karolinę Gabryś. Wrócił również ze służby wojskowej po 7 letniej niewoli rosyjskiej Kazimierz Kosiński. Jego stan zdrowia nie pozwalał na pracę w szkole i otrzymał urlop 3 miesięczny od Rady Szkolnej. 1 marca został przeniesiony na posadę w Brzesku Józef Mika.

Uczniowie tutejszej Szkoły byli znani z patriotyzmu i przywiązania do polskości. 19 marca 1922 r. obchodzono uroczyście imieniny Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Staraniem grona odbyła się akademia. Również w myśl rozporządzenia Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego z dnia 26 kwietnia 1922 r. L.507 [60], odbył się poranek dla uczczenia emigracji polskiej na obczyźnie a zwłaszcza amerykańskiej, która zarówno w latach wojny jak i w trudnych pierwszych latach pracy nad odbudową państwowości Polskiej składała dowody wielkiego patriotyzmu. Odbyło się nabożeństwo żałobne, wykład o znaczeniu emigracji, występy młodzieży szkolnej.

15 maja 1922 r. została zwolniona z obowiązków nauczycielskich Karolina Gabrysiówna i przeniesiona do Adamówki.

1 września 1922 r. powrócił były dyrektor Józef Gołąbek po ukończeniu kursu. Objął z powrotem funkcję kierownika Szkoły. Rozpoczęto nowy rok szkolny. Ogółem zapisanych było 343 dzieci. Skład grona nie uległ większej zmianie. Powrócił Kazimierz Kosiński po urlopie zdrowotnym i został wysłany na wyższy kurs przyrodniczo – geograficzny do Krakowa [61].

Zgodnie z kolejnymi zarządzeniami kuratorium, Szkoła w Okocimiu kierowała się w roku szkolnym 1921/22 planem szkoły 5 – klasowej, a w 1922/23 6-klasowej i od 1923/24 7-klasowej [62]. W związku z tym w klasie VI i VII nauczano już oddzielnie takich przedmiotów jak j. polski, rachunki, przyroda, oraz geografia i historia. Pozwoliło to na znaczne podniesienie poziomu nauczania tych przedmiotów. Resztę przedmiotów w kl. VI-VII uczono wspólnie. Ustalono program nauki wg programu obowiązującego dla szkół 7 klasowych.

14 lutego 1923 r. zmarła Maria Gondkówna. Pracowała przez 18 lat w tutejszej Szkole. Była współzałożycielką biblioteki, urządzała odczyty, wykłady i przedstawienia amatorskie z młodzieżą. Zyskała sobie przywiązanie i sympatię uczniów, jak również wśród grona nauczycielskiego. Na grobie stanął skromny pomnik kamienny ufundowany przez Jana Goetza. Franciszek Prostak absolwent Akademii Handlowej w Krakowie został nauczycielem kontraktowym na miejsce zmarłej. Jednak po 2 tygodniach pracy zrezygnował. W 1923/24 roku odeszła również A. Mildnerowa na jej miejsce został przyjęty Franciszek Ojczyk i Maria Kossakówna. W czerwcu 1924 r. przeprowadzono remont, przegrodzono korytarz ścianką murowaną i utworzono kancelarię.

Od 1 listopada 1924 r. do 31 marca 1925 r. odbywał się wieczorowy kurs dla młodzieży. Ze względu na liczne zgłoszenia i różnorodne przygotowanie podzielono grupę na 3 oddziały. I elementarny liczył 15 osób, II średni – 30 i III wyższy – 26 uczniów. Nauka odbywała się dwa razy w tygodniu od 18.00 – 19.00, a w niedzielę wykłady odbywały się po nieszporach. Wykładano język polski, rachunki, naukę o Polsce i higienę szkolną.

Pod kierownictwem Józefa Gołąbka odbył się kurs metodyczno – pedagogiczny i pracy pozaszkolnej dla nauczycieli szkół powiatu brzeskiego, w którym udział wzięło 70 uczestników. Przez tydzień od 6 do 12 maja odbywały się w szkole w Okocimiu lekcje pokazowe dla uczestników kursu. Szkoła oceniona została pozytywnie.

28 czerwca 1925 r. nastąpiło zakończenie roku szkolnego połączone z uroczystościami ku czci barona Jana Goetza z okazji odznaczenia go przez Papieża tytułem „Szambelana Papieskiego” i przez Rząd Polski Krzyżem Zasługi „Polonia Restituta”. Cała uroczystość została zainicjowana i przygotowana przez kierownika Szkoły i grono pedagogiczne [63]. Wzięli w niej udział przedstawiciele Gminy, młodzież szkolna i licznie przybyli mieszkańcy

Po uroczystości Jan Goetz wręczył nagrody uczniom, którzy otrzymali najlepsze oceny. Z klasy III najbardziej zdolnym uczniem okazał się Wincenty Zydroń, przez kolejne lata wpisywany był do Złotej Księgi. Podczas wakacji nastąpiły zmiany w składzie grona pedagogicznego. Nauczyciel stały Kazimierz Kosiński odszedł do szkoły w sąsiedniej miejscowości wraz z Marią Kosińską, Anna Róhruschef na własną prośbę przeniosła się do Jasienia. Na ich miejsce przyszła Jadwiga Steczkowska, Janina Gołębówna i Zofia Królikiewiczówna.

Rok szkolny 1925/26 rozpoczął się nabożeństwem w kościele. Na 300 dzieci zobowiązanych do uczęszczania, zapisało się 296.

W tym czasie w Dawos zmarł ks. Stanisław Krzemieniecki proboszcz tutejszej parafii. Następcą został ks. Józef Stawiarski. 10 stycznia 1926 r. na scenie szkolnej starsza młodzież, która uczęszczała na kursy wieczorowe odegrała Jasełka „Betlejem Polskie” Lucjana Rydla. Dochód z jasełek w kwocie 70 zł przeznaczono na zakup dekoracji dla sceny szkolnej.

Odnowiony został skład Rady Szkolnej Miejscowej, do której weszli baron Jan Goetz Okocimski przewodniczący, Józef Gołąbek sekretarz, ks. Józef Stawiarski, Jan Sady, Paweł Tota, Jan Brzyk i Stanisław Zydroń jako członkowie.

Rok szkolny zakończono 28 czerwca z udziałem całej rodziny baronów. Pod względem dydaktycznym był gorszy od poprzednich. 27% dzieci w tym roku w ogóle nie uczęszczało na zajęcia. Postępy uczniów obniżyły się. 47 uczniów co stanowiło 26% nie otrzymało promocji do klas następnych. W okresie wakacyjnym został przyjęty Jan Hynek i Władysława Stohandlówna [64].

Odroczono rozpoczęcie roku szkolnego 1926/27 do 15 września z powodu epidemii płonicy. Skład grona nauczycielskiego i podział klas przedstawiał się następująco:

Ten rok szkolny obfitował w wycieczki. Młodzież klas starszych pod opieką kierownika Szkoły oraz Marii Kozakówny i Jana Hynka pojechała do Krakowa na zjazd młodzieży, a młodsze klasy do Tarnowa na uroczystości obchodów Święta Wolności.

Ważniejszym wydarzeniem w tym roku szkolnym był wieczorek poświęcony ku czci świętego Stanisława Kostki, w rocznicę jego kanonizacji. Odbyła się msza święta z kazaniem o św. Stanisławie. Cały przebieg uroczystości był uzgodniony z tutejszym katechetą. Jednak doszło do smutnego incydentu spowodowanego nagannym zachowaniem się księdza Stawiarskiego, który niewytłumaczalnych powodów zaatakował grupę młodzieży gromadzącą się w szkole, wyzywając ich od „plugawych organizacji”, urządzających sobie w szkole wieczorowe schadzki pod pretekstem nauki i wezwał wiernych „aby nikt na wieczorek do Szkoły nie poszedł”. Mimo tego incydentu wieczorek odbył się i wzięło w nim udział ponad 100 osób65. Grono nauczycielskie wniosło skargę na księdza Stawiarskiego. Kronika szkolna, ani parafialna nie podają czy katecheta za to zdarzenie został ukarany.

Z powodu epidemii szkarlatyny przerwano naukę na cały miesiąc od 3 stycznia do 3 lutego.

Młodzież szkolna czciła uroczystości i rocznice państwowe i kościelne nie tylko akademiami połączonymi z deklamacjami i występami chóru szkolnego, ale co najmniej 3 razy w roku wystawiała dla miejscowej ludności okolicznościowe przedstawienia. Sztuki reżyserowane były przez nauczycieli. Również zespoły amatorskie z przygotowanymi przez siebie spektaklami występowały gościnnie w sąsiednich miastach. Zakończono rok szkolny porankiem wokalnym, sprawozdaniem kierownika Szkoły oraz rozdaniem świadectw [66].

W roku szkolnym 1928/29 nie było ciekawszych wydarzeń poza obchodami 10 rocznicy Odrodzenia Polski. 11 listopada 1928 r. Szkoła rozpoczęła uroczystości od mszy św. w kościele. Po nabożeństwie młodzież szkolna przygotowała akademię, na którą zaproszony był baron Jan Goetz z rodziną. Kierownik Szkoły odczytał referat. Po zakończeniu akademii odbyło się posiedzenie Rady Gminnej w Okocimiu, na którym uchwalono budowę pomnika na cześć i pamięć obywateli gminy Okocim poległych podczas wojny, oraz podjęto uchwałę o budowie domu gminnego, w którym mieściłoby się Kółko Rolnicze, Kancelaria Gminy, czytelnia, sala do organizowania przedstawień oraz mieszkania do nauczycieli.

12 lipca 1929 r. młodzież szkolna pod opieką kierownika Szkoły zebrała się przy bramie pałacowej i uroczyście powitała Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego. Przemówieniem witali dostojnego gościa gospodarze Gminy, a w imieniu Szkoły uczennica klasy III Zofia Dylówna.

Rok szkolny 1929/30 nie wniósł ważniejszych wydarzeń z życia Szkoły. W historii jak i kronice Szkolnej odnotowane są pojedyncze uroczystości [67].

Natomiast w roku 1932/33 wydano rozporządzenie ministerialne dotyczące zmian programowych i ustroju szkolnictwa. W dniu 24 lutego 1932 r projekt ustawy „O ustroju szkolnictwa” wszedł pod obrady plenarne Sejmu. Projekt został uchwalony większością głosów, 11 marca 1932 r. został zatwierdzony przez Senat. W preambule do ww. ustawy podkreślono, że wprowadzono takie zasady szkolnictwa, które mają ułatwić organizację wychowania i kształcenia młodzieży na świadomych obywateli. Ustawa ta miała zapewnić najlepsze przygotowanie do życia, zdolnym umożliwić osiągniecie najwyższego wykształcenia. Szkoły oraz zakłady dzieliły się wg tej ustawy ze względu na tytuł własności:

Ustawa utrzymywała 7 letni obowiązek szkolny, rozpoczynający się w tym roku, w którym dziecko ukończyło 7 lat. Obowiązek szkolny, mogły dzieci wypełniać przez pobieranie nauki w publicznej szkole powszechnej lub innej oraz w domu. Za podstawę organizacyjną i programową ustroju szkolnego przyjęto 7 letnią szkołę powszechną III stopnia [68]. Wydany na podstawie tej ustawy „Statut publicznych szkół powszechnych” z dnia 21 listopada 1933 r. określał zadania Szkoły, ogólne zasady organizacyjne, obowiązki kierownika i nauczycieli, organizacje procesu dydaktyczno – wychowawczego oraz zagadnienia dotyczące uczniów. Każda szkoła dzieliła się na klasy. Szkoła powszechna III stopnia posiadała 5,6 lub więcej nauczycieli i od 211 do 310 uczniów [69]. W tym okresie było dużo szkół I i II stopnia, o mniejszej liczbie dzieci i nauczycieli. Te kryteria spełniała Szkoła w Okocimiu.

Nowy ustrój spowodował pogorszenie sytuacji w dziedzinie organizacji szkolnictwa, zwłaszcza na wsi. Znalazło to wyraz w rozbiciu szkoły na 4 stopnie i trzy szczeble programowe.

Statut zaliczył szkoły 1 i 2 klasowe z 3 nauczycielami do I stopnia, szkoły 3 i 4 klasowe z 4 nauczycielami do II stopnia. Wynikiem tego była likwidacja klas VII w szkołach II stopnia, a klas V w szkołach I stopnia. Tak realizowana koncepcja organizacyjno – programowa szkolnictwa elementarnego dyskryminowała głównie dzieci wiejskie gdzie najbardziej reprezentatywna była szkoła I i II stopnia. Dzieci wiejskie miały utrudniony dostęp do szkół
średnich [70]. Szkoła w Okocimiu nie borykała się z takimi trudnościami, większość absolwentów dostawała się do szkół średnich.

W okresie międzywojennym 11 uczniów ukończyło studia wyższe. Po uporządkowaniu zagadnień ustrojowych szkolnictwa, władze oświatowe przystąpiły do reformy pedagogicznej, która polegała na dokonaniu zmian w zakresie treści kształcenia i wychowania [71]. Ponieważ prace nad programami i podręcznikami dla szkół powszechnych rozłożone zostały na kilka lat, zachodziła potrzeba dokonywania zmian w planach nauczania, i treściach programowych na okres przejściowy. Rozporządzeniem Nr 19 z dnia 7 lipca 1932 r. Ministerstwo WRiOP dokonało zmian w programach nauczania w klasach I, V i VI publicznych szkół powszechnych [72].

W roku szkolnym 1932/33 podjęto naukę zgodnie z nowymi treściami nauczania w kl. I, V i VI. Nauczycielami w tym roku szkolnym byli: Józef Gołąbek – kierownik Szkoły, Stanisław Dyla, Stanisława Dyla, Maria Kozak, Władysława Stohandel, to byli nauczyciele stali, natomiast Mieczysław Rogoziński nauczyciel tymczasowy.

W myśl nowej ustawy o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 r. po raz pierwszy wprowadzono ferie zimowe. 5 kwietnia odszedł na emeryturę Józef Gołąbek – kierownik tutejszej Szkoły. Podczas konferencji powiatowej został udekorowany Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Młodzież szkolna pożegnała byłego kierownika krótkim programem artystycznym, dziękując za opiekę jaką sprawował nad nimi i szkołą przez kilkanaście lat. Z polecenia Rady Szkolnej Miejscowej stanowisko kierownika objął Stanisław Dyla. W tym samym czasie etatowy nauczyciel Mieczysław Rogoziński został powołany do wojska, zaś na jego miejsce przybyła Stanisława Godzik.

1 lipca 1934 r na mocy dekretu Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego z dniem 11 kwietnia 1934 r. został powołany na kierownika Szkoły Paweł Chmioła. Nowy kierownik objął urzędowanie, zajął się remontem Szkoły i przygotowaniem rozpoczęcia roku szkolnego. 20 sierpnia rozpoczął się nowy rok szkolny 1934/35. Po nabożeństwie nowo mianowany kierownik przywitał młodzież szkolną wraz z rodzicami i grono nauczycielskie w składzie:

Po odbytej konferencji i przydzieleniu klas poszczególnym wychowawcom nauka rozpoczęła się normalnie 21 sierpnia w kl. I, II, III, IV, V i VI na podstawie nowych programów. Ponieważ budynek szkolny okazał się za mały, Rada Szkolna Miejscowa wynajęła jedną salę w domu gminnym, w którym uczyła się przez cały rok klasa I i II. Do tej sali Rada zakupiła
20 nowych ławek. 1 września 1934r. na mocy dekretu Inspektoratu Szkolnego w Tarnowie z dniem 11 października do Brzeska został przeniesiony na własną prośbę Stanisław Dyla a na jego miejsce przybył nauczyciel tymczasowy Stanisław Falkiewicz. Jednak w niedługim czasie Inspektor Szkolny powołał Stanisława Falkiewicza na kierownika szkoły w Olszynach, a obowiązki przejął Kazimierz Żylinicki. Również on został przeniesiony do Zaborowia a na jego miejsce przyjęto Walentego Skorupskiego – nauczyciela kontraktowego.

W tutejszej Szkole odbyły się 2 konferencje rejonowe w klasach II, III i V. Często odbywały się kontrole gminne i hospitacje nauczycieli. Wyniki w nauczaniu oceniono jako bardzo dobre. Inspektor szkolny (..) Steranko w swoich protokołach wyraził zadowolenie i uznanie dla całej szkoły i podziękował kierownikowi za troskliwą opiekę nad młodzieżą.

W 3 lata po śmierci Jana Goetza Okocimskiego w uznaniu za troskę i pracę dla Szkoły Rada Szkolna Miejscowa nadała jej nazwę imienia Jana Goetza Okocimskiego [73].

12 maja 1935 r. w Pałacu Belwederskim w Warszawie zmarł Marszałek Polski Józef Piłsudski. Śmierć Wodza Narodu żałobą okryła całą Polskę. Był on nie tylko wychowawcą lecz najlepszym przyjacielem młodzieży. 18 maja młodzież szkolna wzięła udział w nabożeństwie żałobnym. Z powodu żałoby wszystkie przygotowane imprezy zostały odwołane. Przez 6 tygodni grono nauczycielskie oraz młodzież szkolna nosili opaski żałobne na lewym ramieniu. 5 czerwca odbyła się wycieczka do Krakowa, by oddać hołd prochom Marszałka, a następnie uczestnicy wzięli udział w usypywaniu kopca na Sowińcu.

W tym roku szkolnym odbyło się 7 konferencji Rady Pedagogicznej, 4 konferencje Komitetu Rodzicielskiego i 2 zebrania rodziców. Został zaprowadzony ogródek szkolny, którym opiekowali się uczniowie klas IV – VII. Z dożywiania skorzystało 140 dzieci. Koszty dożywiania pokrywane były częściowo z funduszy gminy, ofiarności barona oraz komitetu powiatowego w Brzesku. Zakończenie roku odbyło się 15 czerwca 1935 r. [74].

Lata 1933 – 36 to niezwykle trudny okres dla szkolnictwa. Kryzys spowodował gwałtowny spadek produkcji przemysłowej, zubożały wsie, nasilił się wzrost bezrobocia, pogorszyła się również sytuacja materialna i warunki życia ludności. Skutki kryzysu odbiły się na szkolnictwie. Do szkół powszechnych zaczęły napływać dzieci roczników powojennych. Przepełnione szkoły i klasy nie były w stanie pomieścić wszystkich uczniów. Izb szkolnych przybywało za mało w stosunku do rosnących liczb uczniów. Trudności finansowe spowodowały obniżanie się liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin. Spadek liczby nauczycieli był połączony ze wzrostem liczby uczniów [75].

Przy ogromnym wzroście potrzeb szkolnictwa w okresie wzmożonego napływu dzieci budżet oświatowy spadł. Zmniejszył się również udział wydatków na oświatę. Katastrofalny stan budżetu szkolnego zmuszał władze do wprowadzenia tzw. zarządzeń oszczędnościowych. Zmniejszono liczbę godzin pracy nauczyciela dla poszczególnych przedmiotów ograniczając równocześnie zakres treści programowych. Często nauczanie odbywało się w klasach łączonych76.

Miało to odzwierciedlenie również w szkole w Okocimiu. 1 września 1935 r. został przyjęty do pracy Mieczysław Rogoziński. Z powodu choroby otrzymał urlop zdrowotny od 28 października do 15 maja 1936 r. Przez ten okres czasu klasa V i VI uczyły się razem. Były to półśrodki zmierzające do osłabienia ostrego kryzysu szkolnego kosztem zwiększonego wysiłku nauczycieli i obniżania poziomu nauczania.

Sytuacja szkolnictwa w latach 1936/37 uległa powolnej poprawie. Wzrost funduszów na szkolnictwo pozwoliło na sfinansowanie dodatkowych etatów nauczycielskich. Minister WR i OP prof. Wojciech Świętosławski opracował i przedłożył plan poprawy sytuacji szkolnictwa drogą zatrudniania co roku około 4 tys. nauczycieli i budowy 5 tysięcy izb szkolnych. Spadek przyrostu dzieci w wieku szkolnym wpłynął na pewną poprawę powszechności nauczania [77].

W ostatnich latach przed wojną nastąpił rozwój budownictwa szkolnego. W 1936 r. za staraniem Rady Szkolnej Miejscowej i kierownika Szkoły uzyskano nadwyżkę z budżetu gminy przy reorganizowaniu gmin jednostkowych na zbiorowe w wysokości 15 000 złotych. Zostało zwołane zebranie rodziców celem przedłożenia projektu rozbudowy Szkoły przez nadbudowę I piętra. Projekt cała ludność przyjęła z zadowoleniem. Wybrano komitet budowy na czele z baronem Antonim Goetzem Okocimskim, który ofiarował 50.000 szt. cegieł oraz 30 m3 piasku i żwiru, a mieszkańcy zadeklarowali bezinteresowną pracę 344 dni roboczych i zwózkę materiałów.

Oprócz hojnej pomocy materialnej, baron przysyłał swoich ludzi do pomocy na budowie. Również uznanie należy się ks. proboszczowi Janowi Skalskiemu, który zachęcał ludność na zebraniach do pomocy. Inżynier Paraszczak bezinteresownie sporządził plan budowy, a nadzór budowlany powierzono kierownikowi Szkoły Pawłowi Chmioła. Budowę rozpoczęto zaraz po zakończeniu roku szkolnego, w trakcie wakacji letnich.

Nowy rok szkolny 1936/37 młodzież rozpoczęła 3 września w domu gromadzkim z powodu nieskończonej nadbudowy na istniejącym budynku szkolnym, ale trwało to tylko miesiąc, 1 października rozpoczęto naukę w wyremontowanej szkole. 11 grudnia 1937 r. przy udziale władz szkolnych, Starosty Powiatowego, przewodniczącego Rady Szkolnej oraz grona nauczycielskiego, uczniów tutejszej Szkoły i miejscowej ludności odbyło się uroczyste poświecenie nadbudówki i sztandaru szkolnego ufundowanego przez rodzinę Goetzów.

Początkiem października hospitował tutejszą Szkołę Naczelnik Kuratorium (..) Robacinski z podinspektorem szkolnym (..) Steranką. Kontrola wypadła bardzo dobrze, a (..) Steranko wyraził uznanie dla kierownika Szkoły i grona pedagogicznego nad wychowaniem i nauczaniem młodzieży. W tym roku szkolnym 100 biednych dzieci skorzystało z dożywiania z funduszu barona [79].

Warunki nauki poprawiły się – 438 uczniów uczyło się w przestronnych jasnych salach. Za zgodą Komitetu Kościelnego rozszerzono boisko szkolne, a rodzice uchwalili pomoc w jego wyrównaniu. Od tej pory przy sprzyjającej pogodzie zajęcia ruchowe odbywały się na świeżym powietrzu. Rozpoczęcie roku szkolnego 1938/39 nastąpiło w dniu 3 września. Po nabożeństwie rodzice, dzieci i grono nauczycielskie zebrało się w holu szkolnym, aby wysłuchać programu i komunikatów związanych z nowym rokiem szkolnym. Po wstępnych informacjach młodzież rozpoczęła naukę. W tym roku szkolnym uczęszczało 417 uczniów. Z powodu epidemii odry i kokluszu lekarz powiatowy zamknął Szkołę na 14 dni. W młodszych klasach odbywały się lekcje pokazowe dla rodziców.

1 września 1939 r. pierwsze komunikaty radiowe obwieściły światu o napadzie Niemiec hitlerowskich na Polskę. W tym dniu nie było uroczystości otwarcia roku szkolnego, ani nauki w Szkole Powszechnej w Okocimiu. W niedługim czasie stacjonowali już w niej żołnierze Wehrmachtu. Zezwolenie władz okupacyjnych na wznowienie nauki w szkołach powszechnych w powiecie brzeskim nastąpiło w październiku 1939 roku, o czym poinformował inspektor szkolny na naradzie kierowników szkół w Brzesku [80]. Rozgardiasz i bałagan trwał do stycznia 1940 roku. Potem przyszła wyjątkowo ciężka zima. Temperatura w nocy dochodziła do – 40⁰ C. Brakowało opału, w klasach było bardzo zimno. Frekwencja na lekcjach była bardzo słaba. Dzieci biednych rodziców z powodu braku odzieży i butów nie uczęszczały na zajęcia. Rok szkolny w realizacji programu nauczania praktycznie był stracony.

Przystąpiono do usuwania przez władze okupacyjne z programów szkół powszechnych elementów określanych „szowinizmem narodowym”. Na terenie całej Generalnej Guberni kierownicy szkół otrzymali zarządzenie na piśmie bądź przekazany ustnie o przerwaniu nauczania historii, geografii, literatury, nauki o Polsce współczesnej i gimnastyki. Odebrano dzieciom i nauczycielom podręczniki do historii, geografii i czytanki polskie oraz mapy, emblematy, portrety itp. aby w ten sposób zatrzeć wszelkie ślady wiedzy o Polsce. W tej sprawie zostało wydane zarządzenie Generalnego Gubernatora z dnia 10 grudnia 1939 r. nakazujące kierownikom wszystkich szkół zebranie podręczników, map, usunięcie ich i zabezpieczenie [81]. Wspomniane wyżej zarządzenie w większości szkół powszechnych nie było respektowane. W szkole w Okocimiu dzieci uczyły się religii, języka polskiego, arytmetyki z geometrią, przyrody geografii, rysunków, zajęć praktycznych. Odbywały się też ćwiczenia fizyczne. Podręczniki do tych przedmiotów od trzeciej klasy wzwyż usunięto. W klasach I i II używano przedwojennych podręczników, oczywiście po usunięciu zagadnień związanych z państwem polskim.

W roku szkolnym 1940/41 naukę czytania oparto w klasach III – VII na gazetce szkolnej „Ster”, specjalnie w tym celu wydawanej, przez okupanta, która była pozbawiona wartości pedagogicznych, propagowała natomiast posłuszeństwo Niemcom. Od stycznia 1941 roku zaczął ukazywać się okupacyjny dziennik urzędowy pt. „Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung”, regulujący podstawowe sprawy związane z nauką, wychowaniem i oświatą ludową [82].

Od 1 lutego 1942 roku nastąpił podział „Steru” na dwa oddzielne tytuły. „Ster” który był przeznaczony dla klas V – VII, zawierał wiadomości z geografii i miał charakter propagandowy. Całość materiału mieściła się na 14 stronach łącznie z 15 ilustracjami i 7 mapami. Natomiast „Mały Ster” wprowadzono dla uczniów klas młodszych, a dla klasy pierwszej został zatwierdzony nowy elementarz Edmunda Chodaka. Cała treść nowego programu nauczania ograniczała się do wąskiego zakresu prymitywnej wiedzy praktycznej w zasadzie nie wychodziła poza ramy przedwojennej kl. VI [83]. Na terenie całej Generalnej Guberni pojawiło się wiele różnego rodzaju zarządzeń i okólników wydawanych przez wszystkie instancje. Dotyczyły m.in. zakazu urządzania jakichkolwiek imprez szkolnych, gromadzenia dzieci poza godzinami nauki, zbierania składek pieniężnych, przynależności nauczycieli do PCK, istnienia w szkołach komitetów rodzicielskich. W/w zarządzenie zostało wykonane również w tutejszej szkole, zostało rozwiązane koło PCK i Komitet Rodzicielski.

Naukę w roku szkolnym 1940/41 rozpoczęto 2 września. Liczba uczniów zapisanych do Szkoły wynosiła 477 dzieci. Skład grona nauczycielskiego przedstawiał się następująco:

Nauka odbywała się bez przerw do 21 grudnia 1940 r. Z powodu silnych mrozów, przerwano naukę do 30 stycznia 1941 r. W tym dniu nastąpiło aresztowanie przez policję niemiecką kierownika Szkoły Pawła Chmiołę za działalność konspiracyjną. Wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu zmarł w 1942 r. 3 kwietnia na konferencji nauczycieli całego powiatu, władze szkolne podały do wiadomości zarządzenie o wstrzymaniu nauki we wszystkich szkołach, aż do odwołania. W tym czasie starosta powiatowy w Tarnowie pismem z dnia 10 kwietnia 1941 r. nr 361/41 powierzył funkcję kierownika Szkoły Jakubowi Łosiowi [84]. Wznowienie nauki nastąpiło 24 kwietnia 1941 r. w zmniejszonej ilości godzin. Z dniem 11 maja ponownie przerwano naukę, gdyż oddziały wojsk niemieckich zajęły budynek szkolny. Ponieważ wojsko zakwaterowało się na dłuższy czas, naukę rozpoczęto 19 maja w dwóch izbach wynajętych u sióstr zakonnych i w spichlerzu na plebani.

Lekcje odbywały się codziennie od godz. 8.00 do 17.00. Frekwencja była słaba. Mimo tych trudności program nauczania został zrealizowany.

Na terenie okupowanego kraju organizowane było tajne nauczanie. Od pierwszych dni okupacji naród polski podjął żywiołowo ruch oporu w walce o własne przetrwanie. W środowisku oświatowym rola przywódcza przypadła organizacjom związkowym, szczególnie Związkowi Nauczycielstwa Polskiego, który przyjął nazwę Tajna Organizacja Nauczycielska (TON). Do form tajnego nauczania należy zaliczyć organizowanie specjalnych kompletów niewielkich grup uczniów zbierających się w domach prywatnych, gdzie nauczyciel realizował przypadający i obowiązujący na daną klasę program. Taki komplet tajnego nauczania na poziomie szkoły powszechnej i średniej prowadziło ośmiu nauczycieli uczących w Okocimiu. Byli to : Józefa Chmioła, Paweł Chmioła, Stanisław Dyla, Stanisława Dyla, Mieczysław Rogoziński, Julia Witowska, Wawrzyniec Witowski i Jan Ziomek [85]. Metody nauki w nauczaniu tajnym były niekontrolowane i dobierane wg istniejących potrzeb i możliwości. Podręczniki zdobywano drogą darowizn i wypożyczeń. Na terenie Generalnej Guberni przeciętnie co czwarty uczeń starszych klas szkoły powszechnej uzupełniał zakazane przez okupanta treści nauczania. Ogromny wysiłek nauczycieli, rodziców i uczniów, sprawił, że duży procent absolwentów szkół powszechnych rozpoczynał naukę dalszą w gimnazjach ogólnokształcących [86].

Następne lata okupacji nie wniosły nowych akcentów w polityce szkolnej. Prawie przez cały czas trwania II wojny światowej budynek szkolny okupowały wojska niemieckie. Szkoła w Okocimiu w okresie międzywojennym należała do najlepiej wyposażonych szkół w pomoce naukowe. Niestety okupant zniszczył całkowicie gabinet fizyczno – przyrodniczy, pracownię zajęć praktycznych, warsztaty i narzędzia, pozostawiając po sobie zdewastowany budynek wraz z umeblowaniem nie nadającym się do dalszego prowadzenia zajęć. Szkoła ucierpiała tym więcej, że były nauczyciel Jan Muller został volksdeutschem i przeszkadzał w ochronie i przechowywaniu wartościowych pomocy naukowych. Sztandar szkolny osobiście zaniósł na posterunek policji niemieckiej w Brzesku. Dzięki opatrzności i życzliwym ludziom sztandar przetrwał jednak zawieruchę wojenną i służy szkole po dzień dzisiejszy [87].

Niektórzy wychowankowie tej Szkoły uczestniczyli czynnie w działaniach wojennych w czasie II wojny światowej w osobach m.in.,

Wyzwolone z pod okupacji hitlerowskiej państwo polskie stanęło w dziedzinie oświaty przed problemami przypominającymi rok 1918. Tak jak dawniej brakowało nauczycieli, sprzętu, pomocy naukowych i podręczników. Nie było też środków finansowych. Wśród ogólnych zniszczeń straty w oświacie były najdotkliwsze. Pozostała też walka z pogłębionym wojną analfabetyzmem. W pierwszych latach powojennych więcej uwagi przywiązywano do zmian organizacyjnych szkolnictwa, niż do zmian ideowo wychowawczych. Wynikało to z konieczności szybkiego uruchomienia szkolnictwa w niezwykle trudnych warunkach [88]. W polityce społecznej państwa przyjęto zasadę stworzenia powszechnego, bezpłatnego, obowiązkowego i jednolitego szkolnictwa podstawowego. Zwrócono również uwagę na szersze objęcie wychowaniem przedszkolnym dzieci, także na wsi by lepiej je przygotować do podjęcia nauki w szkole. Nauka w szkołach podstawowych rozpoczęła się według programu obowiązującego w okresie międzywojennym. Kolejne decyzje władz oświatowych dotyczyły upowszechnienia siedmioklasowej szkoły [89].

Rok szkolny 1945/46 rozpoczęła młodzież z opóźnieniem 1 października. W tym samym dniu został powołany na stanowisko kierownika szkoły w Okocimiu Wawrzyniec Witowski. Szkoła podczas wakacji została uprzątnięta po stacjonujących wojskach, jednak bardzo zdewastowana wymagająca dużego remontu. W złym stanie było również mieszkanie kierownika szkoły, nie nadawało się do zamieszkania. Mimo tych trudności lekcje odbywały się normalnie. Rok szkolny rozpoczęło 409 uczniów. Działalność wznowiła Spółdzielnia Uczniowska, koło PCK oraz ponownie zawiązał się Komitet Rodzicielski. Nauka do końca roku szkolnego odbywała się bez żadnych przerw przy pełnym składzie grona nauczycielskiego. W ciągu roku odbyło się pięć posiedzeń Rady Pedagogicznej, sześć zebrań rodzicielskich oraz dwa posiedzenia Komitetu Szkolnego. W listopadzie ostał wybrany komitet, który zajął się elektryfikacją wsi. Wiosną 1946 roku w szkole zostało założone Koło Młodzieży „ WICI ”. Młodzież angażowała się w imprezy dochodowe, dzięki którym zarobione pieniądze przeznaczono na urządzenie świetlicy, elektryfikacji wsi. Były to
przedstawienia i zabawy [90]. 1 stycznia 1946 roku uruchomiono kurs wieczorowy dokształcający w zakresie siódmej klasy powszechnej stopnia III, który trwał pół roku. Na kurs uczęszczała młodzież poza wiekiem szkolnym, która za czasów okupacji nie miała możliwości ukończenia szkoły. Realizowano materiał nauczania z klas V-VII, kurs zakończył się egzaminem, który pozytywnie zdało 27 osób. W maju wizytował tutejszą szkołę naczelnik Jakubowicz z Inspektorem Bonczarem. Wizytacja została oceniona pozytywnie. Rok szkolny zakończył się 28 czerwca mszą św. akademią oraz rozdaniem świadectw.

Położenie materialne nauczycieli było nadal krytyczne. Pobory miesięczne wynosiły od 1200 zł. do 1700 kiedy w tym samym czasie zwykły robotnik zarabiał dziennie od 15 do 30 zł. Nic dziwnego, że wielu nauczycieli rezygnowało z tego zawodu. W prasie ciągle poruszano dole nauczyciela i zapowiadali podwyżki lecz na tym się kończyło. Zaapelowano o pomoc dla nauczycieli w naturze. Była to pomoc niewielka[91]. Tutejsza gromada wspomagała nauczycieli, zebrała 30 kg żyta, 17 kg pszenicy i 350 zł. Zebrane dary rozdzielono nauczycielom.

Nowy rok szkolny rozpoczął się 4 września 1946 r. Do pracy zgłosiło się grono nauczycielskie w pełnym składzie. Na miejsce Jadwigi Dudek, która zajęła się prowadzeniem biblioteki powiatowej została przyjęta Łucja Warzecha. Naukę rozpoczęło 405 uczniów. W czasie wakacji przeprowadzono remont szkoły. Współpraca rodziców ze szkołą układała pomyślnie. Dzięki zabiegom komitetu szkolnego ogrodzono budynek siatką na podmurówce betonowej. 19 września odbyło się uroczyste otwarcie linii elektryfikacyjnej. Dzięki zelektryfikowaniu szkoły uczniowie korzystali dwa razy w miesiącu z filmów naukowych. W porze zimowej zorganizowano dożywianie dla biedniejszych dzieci. Dzięki tej akcji frekwencja w szkole utrzymywała się od 80 do 95 % nawet w czasie mrozów poniżej 20 ‘ C. Od 19 stycznia do 4 lutego z powodu braku opału szkoła była zamknięta [92].

Nowy program nauczania szkoły powszechnej został wprowadzony zarządzeniem ministra z 24 czerwca 1946 roku na rok szkolny 1946/47. Był znacznie staranniej opracowany od poprzedniego. Objęto nim treści nauczania również dla klasy ósmej. Wprowadzono nowe przedmioty : naukę o Polsce i świecie współczesnym, chemię oraz geologię. W tematyce języka polskiego uwzględniono obrazy z życia, obyczajów, tradycje i sylwetki wybitnych Polaków. Jako nowy przedmiot wprowadzono język obcy. Znacznym zmianom uległ program historii jako samodzielny przedmiot od klasy piątej [93]. W związku ze zmiana ustroju szkolnictwa wprowadzona została po raz pierwszy w tej szkole klasa ósma. W wyniku tego eksperymentu klasę ósmą ukończyło 30 uczniów. 31 maja wszyscy uczniowie od klasy II do VIII przystąpili do bierzmowania po dziesięcioletniej przerwie. Po bierzmowaniu ksiądz biskup odwiedził szkołę.

W mury szkoły wkroczyła technika. Za sumę 36 tysięcy złotych zakupiono odbiornik radiowy pięciolampowy. W tym roku dwie najstarsze klasy VII i VIII ukończyły naukę w szkole podstawowej i rozpoczęli edukację w szkołach średnich.

Początek lat pięćdziesiątych to sukcesy młodzieży szkolnej i reprezentowanie jej na zewnątrz. Uczniowie klas starszych brali czynny udział w igrzyskach zimowych i letnich oraz uczestniczyli w konkursie czytelniczym indywidualnym i zbiorowym. W igrzyskach letnich zajęli pierwsze miejsce w powiecie, natomiast w konkursie czytelniczym zajęli siódme miejsce w województwie. Za dobre osiągnięcia w kółku technicznym szkoła została wyróżniona i dwóch uczniów z klasy VII wzięło udział w zjeździe Młodych Techników w Warszawie.

Współpraca środowiska ze szkołą była utrzymywana stale, co pozytywnie wpłynęło na podniesienie wyników nauczania. Towarzystwo Przyjaciół Dziecka przy Zakładach Piwowarskich w Okocimiu przychodziło szkole z pomocą. Czterdziestu najbiedniejszych uczniów otrzymywało bezpłatnie przybory szkolne, podręczniki, a dla najzdolniejszych ufundowali nagrody książkowe. Klasę siódmą ukończyło 75 uczniów i wszyscy zdali egzaminy wstępne w tych szkołach do których zostali skierowani. Procent drugoroczności spadł z 7 do 4,5 % .

W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych dał się zauważyć niż demograficzny. Zapisy do szkoły zmniejszyły się o 50 % . Liczba uczniów wahała się od 200 do 230. Niż demograficzny był krótkotrwały, już w drugiej połowie lat pięćdziesiątych zdecydowanie zwiększyła się liczba dzieci. W 1952 wprowadzono do szkół podstawowych egzamin ukończenia szkoły obejmujący w części pisemnej wypracowanie i dyktando z języka polskiego oraz zadania tekstowe i dwa przykłady z matematyki. Natomiast w części ustnej były pytania z języka polskiego, matematyki i nauki o polski współczesnej [94]. Poważną słabością organizacyjną szkół tego okresu była rozpiętość liczby godzin w szkołach siedmioklasowych o różnej liczbie nauczycieli. Przykładowo w szkole o siedmiu nauczycielach, liczba godzin nauki we wszystkich klasach wynosiła 209 godzin natomiast w szkołach zatrudniających trzech nauczycieli liczba godzin wynosiła 101 godzin, a zatem uczniowie w niektórych szkołach uczyli się o połowę krócej. Szkoła w Okocimiu zatrudniała siedmiu nauczycieli. W marcu 1956 roku ukazał się dekret „O obowiązku szkolnym”, zobowiązywał uczniów do ukończenia szkoły podstawowej. Drugim doniosłym aktem dla szkolnictwa była ustawa z 10 września 1956 r. „ O przejęciu szkolnictwa zawodowego przez Ministra Oświaty” [95].

Z dniem 3 listopada 1956 roku tutejsza szkoła pismem Ministra Oświaty i Wychowania nr 2787/56 została przemianowana z dotychczasowego imienia Jana Goetz Okocimskiego na Adama Mickiewicza. W związku z tym zorganizowano uroczystą akademię z udziałem młodzieży i rodziców. Ówczesny dyrektor szkoły oddał sztandar na przechowanie do skarbca kościelnego aby nie został zniszczony. Od tej pory wszystkie uroczystości szkolne i kościelne odbywały się bez pocztu sztandarowego. W latach 1958-62 nie zaszły specjalne zmiany na terenie szkoły. Na miejsce nauczycielki Krystyny Zydroń, która przeniosła się do
Tarnowa szkoła nie otrzymała nowego etatu, ze względu na zmniejszoną liczbę oddziałów. W 1959 roku przeprowadzono kapitalny remont szkoły za kwotę 91 tysięcy złotych. W ramach remontu przebudowano osiem pieców kaflowych, wymieniono podłogi w dwóch klasach, wokół szkoły wyłożono chodniki płytami betonowymi.

W styczniu 1961 roku odbyło się VII Plenum KC PZPR, które uchwaliło główne kierunki nowej reformy szkolnictwa. Ustawa z 15 lipca o rozwoju oświaty i wychowania wprowadziła program ośmioklasowej szkoły podstawowej. Przedłużenie nauki w szkole uzasadniano dążeniem do lepszego przygotowania uczniów do dalszego kształcenia się i zdobywania kwalifikacji zawodowych. Obowiązek szkolny obejmował dzieci od siódmego roku życia i trwał aż do ukończenia szkoły, ale nie dłużej niż ukończenie siedemnastu lat. Ustalony przez reformę ten system trwał do lat osiemdziesiątych [96].

Kierownik szkoły Wawrzyniec Witowski na podstawie zarządzenia Ministra otrzymał roczny urlop. Jego obowiązki przejął długoletni nauczyciel tej szkoły Mieczysław Rogoziński. W tym roku przybyły dwie nowe nauczycielki mgr. Janina Kurek i Zofia Characzko . Po zakończeniu roku szkolnego Zofia Characzko odeszła do Szkoły Podstawowej w Zakliczynie, a Janina Kurek do Liceum Ogólnokształcącego w Brzesku. W następnych latach skład grona nauczycielskiego ulegał dużej rotacji. Przybywali nowi:

Dorota Różyńska, Teresa Władyka oraz Wanda Potocka. W 1965 roku pracę podjęły Teresa Put, Elżbieta Wróbel i Maria Przewłocka. Dzięki staraniom kierownika szkoły placówka została wyposażona w dużą ilość pomocy naukowych i sprzętu szkolnego. Za dobre wyniki nauczania szkoła została zaliczona w „poczet szkół wiodących”. W tej szkole odbywali praktyki studenci z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Rok 1966 to tysiąclecie państwa Polskiego. Wszelkie prace podejmowane w tym roku były z myślą o uczczeniu tej wielkiej rocznicy. Młodzież pracowała w czynach społeczno użytecznych mających na celu upiększenie otoczenia szkoły. Z dniem 1 września 1967 roku rozpoczęli pracę w tutejszej szkole Anna Cieślik, Maria Marczyk, Maria Surowiecka i Kazimierz Karwat [97]. Na emeryturę w początkach lat siedemdziesiątych odeszli: Władysława Skórnóg, Stanisława Rogozińska i kierownik szkoły Mieczysław Rogoziński. Wydział Oświaty i Kultury w Brzesku powierzył stanowisko kierownicze szkoły Kazimierzowi Karwatowi. Rok szkolny 1971/72 rozpoczęli w składzie:

Dzięki pomocy wiceministra przemysłu Spożywczego i Skupu Wincentego Zydronia wychowanka tutejszej szkoły, który osobiście interweniował w Ministerstwie Oświaty ówczesny dyrektor uzyskał dotację, które pozwoliły mu na przeprowadzenie remontu szkoły. Podpiwniczono budynek, gdzie urządzono pomieszczenia socjalne, kotłownię oraz pracownię zajęć technicznych. Z inicjatywy dyrektora szkoły podjęto w roku 1976 budowę boiska szkolnego, które służyło młodzieży szkolnej przez wiele lat jako boisko zajęć wychowania fizycznego. Remont budynku kontynuowany był przez Wiktorię Adamczyk, która pełniła funkcję dyrektora szkoły po odwołaniu z tego stanowiska Kazimierza Karwata.

Doniosłym wydarzeniem dla nauczycieli wszystkich typów szkół było uchwalenie przez Sejm 27 kwietnia 1972 roku Karty Praw i Obowiązków Nauczyciela. Karta stworzyła nauczycielom znacznie korzystniejsze warunki pracy. Uzupełnieniem jej było rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie płac nauczycielskich, które wprowadziły podwyżkę uposażenia oraz całkowicie zwolniło płace nauczycieli od podatku. Ustawa określała zadania, obowiązki, prawa i przywileje stanu nauczycielskiego. Wysokość uposażenia uzależniona była od wykształcenia i stażu pracy, a nie od rodzaju szkoły.

Został nałożony obowiązek ustawicznego dokształcania się. 98 Następne reformy w oświacie i szkolnictwie stały się podstawą do uruchomienia od stycznia 1973 roku kształcenia przedszkolnego, tzw. klas zero obejmujących dzieci, które rozpoczynały naukę rok wcześniej, a więc od sześciu lat [99].

W roku szkolnym 1978/79 nastąpiła zmiana dyrektora szkoły. Kuratorium Oświaty i Wychowania mianowało na stanowisko dyrektora na okres pięciu lat dotychczasowego nauczyciela Zbigniewa Skórnóga. Od nowego roku rozpoczęła pracę nowa nauczycielka Agata Pączek. Na terenie szkoły zorganizowano Szczep Harcerski pod kierunkiem Teresy Drużkowskiej. Reaktywowana została działalność Spółdzielni Uczniowskiej jako formy praktycznego działania młodzieży, szczególnie w celu wyrobienia myślenia i działania ekonomicznego. Szkolę wyposażono w nowy sprzęt i umeblowanie. Przebudowano trzy sale lekcyjne oraz hol a kancelarię przeniesiono do innego pomieszczenia. Uruchomiono klaso pracownię nauczania początkowego, zajęć praktyczno- technicznych oraz polonistyczną. Szkoła nawiązała kontakt z zakładem opiekuńczym GS Okocim i podpisano umowę z określeniem wzajemnych świadczeń. Młodzież szkolna pod kierunkiem nauczycieli współpracowała ze świetlicą wiejską organizując wspólnie uroczystości okolicznościowe o charakterze politycznym, społecznym i kulturalnym [100].

Obowiązujący system szkolny był krytykowany, a co najważniejsze tracił prestiż społeczny. Zmierzano do zmiany systemu szkolnego. Lata 1977/80 zapoczątkowały wdrażanie reformy edukacji narodowej. Powszechność wykształcenia średniego miały realizować dziesięcioletnie szkoły o jednolitym programie nauczania w miastach i na wsi. Wprowadzono cykl początkowy w klasach jeden - trzy i systematyczny w klasach cztery -dziesięć. Dwie ostatnie klasy miały być zróżnicowane i ukierunkowane. Szkoły dziesięcioletnie miały placówkami zbiorczymi. Dzieci z klas siódmych i ósmych w szkołach nie mających odpowiednich warunków do kształcenia się na właściwym poziomie były dowożone specjalnymi autobusami do szkół zbiorczych [101]. Proces powoływania szkół tego typu charakteryzował się często wielkim pośpiechem. Wiele pracujących dotychczas szkół małych uległo likwidacji. Szkoła w Okocimiu nie miała tych problemów, spełniała wymogi jakie stawiano ówczesnemu systemowi. Była szkołą ośmioklasową. Klasa pierwsza realizowała nowy program dziesięciolatki. Ministerstwo Oświaty i Wychowania wydało specjalne zarządzenie zasad organizacji przez szkołę uroczystości państwowych i szkolnych. Wprowadzało pojęcie tzw. ceremoniału szkolnego, który miał obowiązywać w każdej szkole. Uroczyście obchodzono Dzień Nauczyciela, Dzień Matki, Dzień Dziecka, Dzień Wojska Polskiego, Święto 1 Maja, Dzień Zwycięstwa i Święto Rewolucji Październikowej. Wzrosło zainteresowanie historią regionu [102].

W latach osiemdziesiątych w tutejszej szkole również trwały prace związane z modernizacją budynku. Przeprowadzono adaptację kuchni i wyposażono w nowe sprzęty kuchenne. Równocześnie był prowadzony remont Domu Nauczyciela. Z istniejącego budynku wydzielono dwa samodzielne mieszkania dla nauczycieli. Nastąpiły zmiany w zatrudnieniu pracowników administracyjno- obsługowych. Przemiany wynikające sierpniowych wydarzeń objęły również szkolnictwo. Wycofano wkrótce z realizacji organizacyjnej reformy szkolnej, pozostając jedynie przy zmianach programowych. rozpoczęła się walka o pozyskania młodzieży przez ugrupowania prosolidarnościowe. Został założony związek zawodowy „ Solidarność”, przez Annę Dobrzańską, Danutę Malinowską Teresę Drużkowską i Ryszarda Zaczyńskiego.

Został wprowadzony pięciodniowy system pracy w szkołach, zmieniono regulamin oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów.

Zmiany te zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym nr 3 zarządzenie z dnia 27 stycznia 1982 roku. W roku szkolnym 1982/83 szkoła zatrudniła dwie nauczycielki Izabelę Brzyk i Barbarę Żurek, która została zatrudniona w oddziale przedszkolnym. W tym roku po raz pierwszy rozpoczął naukę oddział przedszkolny w budynku szkoły. Uczęszczało do niego 26 sześciolatków [103]. Dobrze układała się współpraca z Komitetem Rodzicielskim, który wspierał szkołę nie tylko finansowo ale pomagał w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych szkoły. Komitet organizował zabawy szkolne dla dzieci, czynnie włączał się do przygotowania wycieczek turystyczno- krajoznawczych. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych poziom nauczania oceniony był jako wysoki. Wynikało top nie tylko ze znajdujących archiwach osób wizytujących, ale fakt że często odbywały się tu konferencje naukowe. Przez pewien okres czasu szkoła była miejscem odbywania praktyk studenckich przez studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Młodzież brała udział w olimpiadach przedmiotowych. Na szczeblu miejsko-gminnym reprezentowali szkołę uczniowie z języka polskiego, matematyki, fizyki, chemii i języka rosyjskiego. Nikt nie zakwalifikował się do szczebla wojewódzkiego. Aktywnie pracowały organizacje ZHP, TPPR i PCK [104]. W latach 1983 do 85 wielu nauczycieli odeszło na emeryturę oraz przybyło kilku nowych nauczycieli : Barbara Stachowicz, Krzysztof Maksylewicz, Roman Świątkowski, Bogumiła Kokoszka, Elżbieta Czernecka, Ewa Buzdygan, Krzysztof Zięba i Halina Biel.

Po likwidacji powiatów nadzór nad szkołami przejęły gminy. Gminnym dyrektorem został Józef Kaczmarczyk. Pod koniec lat osiemdziesiątych zlikwidowano gminnych inspektorów oświaty a w to miejsce powołano delegatury oświaty. Okocim podlegał delegaturze w Bochni. Następnie zlikwidowano szkoły zbiorcze, wrócił system szkolnictwa z przed roku 1979.

Po przejęciu władzy w 1989 roku przez koalicyjny rząd Tadeusza Mazowieckiego istotnym zmianom poddano gospodarkę jak i pozostałe dziedziny życia społeczno- politycznego w tym edukację. Uznano potrzebę stopniowego przechodzenia od centralizacji do decentralizacji w zarządzaniu oświatą i szkolnictwem. Zamierzano szkolnictwo przystosować do potrzeb demokratycznego, wolnorynkowego społeczeństwa i międzynarodowych standardów [105]. Lata dziewięćdziesiąte przyniosły bardzo dużo zmian w szkolnictwie, między innymi po długotrwałej przerwie wprowadzono naukę religii do szkół w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Wszystkie dzieci chętnie uczęszczały na na religie mimo że była przedmiotem nadobowiązkowym. W roku 1990/91 nastąpiły zmiany organizacyjne.

zlikwidowano inspektoraty, Szkoła podlegała bezpośrednio Kuratorium Oświaty i Wychowania. 12 grudnia 1990 roku dyrektorom szkół powierzono obowiązki, które poprzednio były wykonywane przez Kuratorium Oświaty [106].

W tym czasie była bardzo ciężka sytuacja materialna nauczycieli, którzy otrzymywali około 60% średniej krajowej. Od półtora roku pobory nie były rewaloryzowane. ZNP wystosował odezwę do wszystkich pracowników oświaty o wspólne zjednoczenie się. I tak po raz pierwszy w historii tej szkoły odbył się jednodniowy strajk ostrzegawczy pracowników szkoły. Czynna była tylko świetlica szkolna z której młodzież nie skorzystała ponieważ w tym dniu nie przyszedł do szkoły ani jeden uczeń.

Od 1 września 1992 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziło minimum programowe dla wszystkich typów szkół. W wyniku realizacji tego programu uczniowie nie mieli zapewnionych żadnych dodatkowych zajęć, a nawet została obniżona ilość godzin w poszczególnych klasach. W związku z tym czworo nauczycieli tej placówki straciło pracę.

Po raz pierwszy w 1992 roku została wprowadzona ocena mierna jako dodatkowa i dzięki niej wszyscy uczniowie otrzymali promocję do następnej klasy [107].

Rok szkolny 1992/93 rozpoczął się 1 września po wcześniejszym uczestnictwie we mszy św., którą odprawił nowo przybyły katecheta ks. Włodzimierz Skoczeń.

W czasie wakacji letnich tego roku przeprowadzono szereg prac remontowych na terenie szkoły, na kwotę około 200 mln. Złotych. Głównym sponsorem były Okocimskie Zakłady Piwowarskie. Zostały wymienione grzejniki co, wymalowano sale lekcyjne, odnowiono szatnię, wykonano instalację gazową oraz inne niezbędne prace.

W tym roku do szkoły uczęszczało 235 uczniów w dziewięciu oddziałach. Nauka odbywała się na dwie zmiany. Młodsze klasy uczyły się popołudniu. W szkole czynna była świetlica gdzie prowadzone były zajęcia dydaktyczno-wychowawcze. 18 uczniów odpłatnie pobierało naukę gry na fortepianie. Młodzież uczestniczyła we wszystkich olimpiadach przedmiotowych oraz zawodach sportowych.

25 kwietnia 1995 r. odbyła się uroczystość przywrócenia szkole imienia Jana Goetza Okocimskiego. Odnalazł się również sztandar szkoły, który dziesięć lat po zakończeniu wojny został przekazany do skarbca kościelnego. Rada Duszpasterska na czele z księdzem proboszczem przekazała sztandar szkole. Akt przywracający szkole dawne imię wręczył Kurator Oświaty w Tarnowie Jan Hebda.

W imieniu licznie przybyłej rodziny patrona szkoły przemawiała prof. Zofia Włodek, nawiązując do hasła znajdującego się w ich herbie rodowym „Pracą i prawdą”. Okolicznościowe przemówienie wygłosił dyrektor szkoły. W części artystycznej uczniowie zaprezentowali montaż słowno-muzyczny. Sponsorem tej uroczystości był Browar Okocim [108].

W kwietniu tego roku zmarła Władysława Skórnóg długoletnia nauczycielka tutejszej szkoły, która w zawodzie nauczycielskim przepracowała 48 lat.

W dniach od 9 do 13 listopada oraz od 10 do 12 grudnia 1995 r. została przeprowadzona wizytacja przez Kuratorium Oświaty. Po kontroli wydano trzy zalecenia do realizacji, natomiast dyrektor szkoły otrzymał ocenę wyróżniającą. W ciągu roku szkolnego na terenie szkoły prowadziły działalność takie organizacje jak : koło PCK, LOP, ZHP i Samorząd Szkolny. Zorganizowano 7 wycieczek krajoznawczo - turystycznych. Za kwotę 6 300 zł. zakupiono komputer oraz drukarkę. Był to pierwszy krok w kierunku poznania i kształcenia w zakresie informatyki.

Mimo trudnych warunków w jakich przyszło uczyć w ostatnich latach, w Okocimiu udało się gronu pedagogicznemu, rodzicom i społeczności uczniowskiej stworzyć placówkę oświatową o specyficznej atmosferze pracy, szkołę do której dzieci chętnie przychodzą. Uwaga nauczycieli skoncentrowana jest w równym stopniu na osiąganiu jak najlepszych wyników dydaktycznych i na kształtowaniu wśród wychowanków takich postaw, aby umieli zrozumieć rzeczywistość, w której przyszło im żyć i w przyszłości mogli ją kształtować. Absolwenci tej szkoły coraz szerszym strumieniem zasilają szkoły ponadpodstawowe takie jak licea i technika, gdzie już na wstępie trzeba się wykazać dużą dozą wiadomości, by przebrnąć egzaminy wstępne. W ostatnich latach udało się to prawie wszystkim. Ale przecież już od wielu lat absolwenci tej szkoły nie kończą edukacji na szkołach średnich. Lista tych, którzy ukończyli wyższe uczelnie jest bardzo długa. Zajmują oni niejednokrotnie odpowiedzialne, kierownicze bądź naukowe stanowiska. Jest w ich losach cząstka pracy włożonej przez nauczycieli, ich oddania dla tego zawodu i ich wysokich kwalifikacji.

Przez wszystkie te lata przewinęło się przez mury szkoły wiele pokoleń mieszkańców Okocimia, zdobywając tu wiedzę podstawową. Dawni i obecni nauczyciele oraz uczniowie tworzą cząstkę historii tej szkoły. Wierni hasłu „Pracą i prawdą "chcą zrobić więcej niż nakazuje obowiązek.

W drugiej połowie XIX wieku na terenie powiatu brzeskiego istniało 30 szkół, w śród nich była jednoklasowa Szkoła Ludowa w Okocimiu. Historia jej powstania łączy się z założycielami Browaru Okocim- Goetzów Okocimskich. Właściciele browaru byli animatorami życia kulturalnego i oświatowego oraz fundatorami i opiekunami szkoły oni też od 1859 – 1939 wspierali finansowo szkołę, dbali o jej wyposażenie i rozbudowę.

Szkoła w Okocimiu w okresie Galicji przyczyniła się do zwalczania analfabetyzmu, rozbudzała poczucie narodowej tożsamości i patriotyzmu. Uczestnictwo w walkach niepodległościowych licznej grupy mieszkańców wsi było tego niezbitym dowodem.

W latach międzywojennych szkoła stała się ważną placówką oświatowo - kulturalną wsi Okocim. Grono nauczycielskie inspirowało ludność do pracy nad podnoszeniem poziomu oświaty i kultury.

W tragicznych latach II wojny światowej nauczyciele organizowali tajne nauczanie dzieci, tworzyli komórki Armii Krajowej, za prace konspiracyjną byli represjonowani przez okupanta.

Od 1945 roku szkoła realizowała zasadę powszechnego, bezpłatnego, obowiązkowego i jednolitego oświatowego systemu podstawowego. Dzięki dobrej współpracy z mieszkańcami i zaangażowaniu grona nauczycielskiego udało się pokonać wojenne zniszczenie oświatowe. Szkoła dbała nie tylko o właściwy poziom umysłowy dzieci, ale nade wszystko o wychowanie w duchu patriotyzmu i zasad moralnych. Rozwijała osobowość uczniów w organizacjach i kołach zainteresowań. Mimo nacisków ze strony Komitetu Wojewódzkiego PZPR nie udało się w szkole stworzyć komórki POP z powodu małej ilości członków tej partii.

Dobro dzieci, troska o wysokie wyniki nauczania oraz opieka nad dziećmi z rodzin biednych i patologicznych, praca z młodzieżą uzdolnioną to naczelne hasła programu pracy wychowawczo-dydaktycznej. Były one realizowane poprzez dobrą współpracę z Komitetem Rodzicielskim, zakładem opiekuńczym jak i stałym dokształcaniem nauczycieli. Trzeba podkreślić, że kadra pedagogiczna swoją pracą traktowała jako posłannictwo i służbę. W pamięci mieszkańców Okocimia pozostaną małżeństwa nauczycielskie, wychowawcy 3 pokoleń okocimskich: Julia, Wawrzyniec Witowscy; Stanisława, Mieczysław Rogozińscy; Jan, Maria Lubeccy; Dorota, Zbigniew Skórnógowie oraz nauczyciele wywodzący się z Okocimia i uczący w rodzinnej wsi: Władysława Skórnóg, Stanisława Gurgul, Maria Karwala, Jadwiga Ropek, Antonina Sady, Teresa Drużkowska, Anna Zawadzka, Agata Pączek.

Współczesna polityka oświatowa szkoły opiera się na ogólnej koncepcji rozwoju cywilizacji i jest społecznie akceptowana. Nauczyciele i młodzież stają przed wielkim wyzwaniem realizacji reformy oświatowej. Mam nadzieje, że wspólnie sprostamy wymaganiom. Dobre warunki lokalowe, wsparcie władz i sponsorów budzą optymizm. Stawiamy na komputeryzację, naukę języków obcych, sport.

W czerwcu 2001 roku oddano do użytku nowoczesne boisko szkolne. Zabytkowy budynek z czerwonej cegły stojący na okocimskim wzniesieniu to nie tylko sentymentalne miejsce powrotu do lat dzieciństwa, ale przede wszystkim placówka pełna tradycji krzewiąca rzetelną wiedzę, kształcąca podstawy obywatelskie i moralne wielu pokoleń wsi Okocim.

mgr Barbara Stachowicz urodziła się w Maniowach k/Czorsztyna. W Okocimiu zamieszkała w roku 1983 i podjeła pracę jako nauczyciel w tutejszej Publicznej Szkole Podstawowej. W latach 2002 - 2006 była Radną Rady Miejskiej w Brzesku i przewodniczącą Komisji Oświaty. Jest członkiem Zarządu Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Okocimskiej i członkiem Rady Parafialnej w Okocimiu.