Powiat Brzeski - Zabytki

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Mateusza. Wg napisu nad bocznym wejściem erygowany 1199. Po zniszczeniu 1661, na nowo wybudowany przy użyciu dawnego materiału. Odnowiony 1876, powiększony 1936. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą na słup. Prezbiterium zamknięte wielobocznie. Szersza nawa pierwotnie kwadratowa, przedłużona 1936. Wewnątrz pozorne sklepienia kolebkowe z płaskimi odcinkami stropowymi po bokach, W nawie wspartymi na slupach. W tęczy krucyfiks oraz posągi Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty w. XVI, Dach o jednej kalenicy, gontowy, z grzebieniem z gontów wyciętych w ząbki. Wieża od zach. czworoboczna, o ścianach pochyłych i trzech kondygnacjach, z których dwie dolne 1661, górna 1936; w kondygnacji środkowej nisze z posążkami Świętych o charakterze ludowego baroku. Przy prezbiterium od pn. zakrystia, przy nawie od pd. kruchta, od pn. nowsza kaplica. Odrzwia pd. ostrołukowe, z drzwiami o starych okuciach. — Ołtarze barokowe: główny w. XVII, z posągiem Pieta gotyckim w. XVI; boczne W. XVIII— XIX, z obrazami: N. P. Marii z śś. Anną i Joachimem w XII, św. Rozalii w. XVII, Matki Boskiej w mandorli w. XVII. Chrzcielnica 1. pol. w. XIX. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Bocheńskiej, z fundatorami, 1644. Relikwiarz drewniany, w formie ręki, w. XVI. Dwa ornaty z tkanin w. XVIII.

BISKUPICE RADŁOWSKIE

*FIGURA PRZYDROŻNA (fig. 46), Prawdopodobnie słup graniczny posiadłości bpów krakowskich w Radłowie. Kamienna. Czworoboczna o ściętych narożnikach, z wyodrębnioną u góry kapliczką, nakrytą daszkiem ostrosłupowym z kulą; we wnękach kapliczki płaskorzeźby: krucyfiks i Święci. Napis minuskułą gotycką i data 1450 oraz h. Dębno pod kapeluszem kardynalskim (bpa Zbigniewa Oleśnickiego).

BOCHENIEC

KOŚCIÓŁ FIL. p. w. św. Anny. Istniejący przed 1732, wzniesiony w miejsce drewnianego. Odnowiony 1852. Orientowany. Murowany. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, szersza nawa kwadratowa. Wewnątrz sufity. Łuk tęczy półkolisty. Na zewnątrz na narożnikach szkarpy. Dach o jednej kalenicy. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. — Trzy ołtarze barokowe w. XIX. Obrazy stacji Męki Pańskiej poł. w. XIX. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, szersza nawa kwadratowa. Wewnątrz sufity. Łuk tęczy półkolisty. Na zewnątrz na narożnikach szkarpy. Dach o jednej kalenicy. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. — Trzy ołtarze barokowe w. XIX. Obrazy stacji Męki Pańskiej poł. w. XIX.

BORZĘCIN

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Narodzenia N. P. Marii. Pierwotny drewniany 1364. Późniejszy murowany 1618, spalony 1802, odbudowany 1854, rozszerzony 1917. Orientowany. Trzynawowy, z węższym prezbiterium. Sklepiony kolebkowo z lunetami. Wewnątrz belkowanie i pilastry: w prezbiterium parzyste, w nawie pojedyncze. Apsyda, kaplice boczne i kruchty dobudowane. — Ołtarz główny barokowy w XIX. Ołtarz boczny dzieło Franciszka Wyspiańskiego. Chrzcielnica marmurowa, barokowa w. XVII. Kielich z nodusem w. XVII. Ornaty z tkanin: dwa w. XVII, trzy w. XVIII.

BRZESKO

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Jakuba St. (fig. 5). Zbudowany 1447. Niszczony pożarami 1678, 1723, 1863, 1904. Orientowany. Murowany. Prezbiterium krótkie, o zamknięciu wielobocznym. Szersza nawa prostokątna. Przy prezbiterium od pn. piętrowa zakrystia z nowszym przedsionkiem, od wsch. Ogrojec barokowy, przy nawie od pd. kruchta z nadbudowaną później wieżą, od pn. kaplica. Sklepienia krzyżowe z żebrami: w prezbiterium i nawie po 1904, w kaplicy gotyckie. Krucyfiks w tęczy barokowy. Na zewnątrz szkarpy oraz obiegający całość i załamujący się gzyms kapnikowy. Szczyty ze sterczynami nowsze. Ponad wejściem pd. kartusz herbowy. — Obrazy: Matka Boska z Dzieciątkiem w. XVII; Ecce Homo 1. poł. w. XIX; Chrystus Ukrzyżowany i św. Maria Magdalena 1. poł. w. XIX. Dwa ornaty z tkanin w. XVIII. FIGURA w rynku. Kamienna. Posąg św. Floriana na postumencie 1731. Odnowiona 1906.

CZCHÓW

MIASTECZKO. W średniowieczu nazywane Alba Ecclesia. Lokowane w w. XIV przez Kazimierza Wielkiego. Zawdzięcza swe znaczenie położeniu przy drodze z Krakowa do Węgier i handlowi winem. Duży rynek czworoboczny, założony na lekkim stoku, częściowo splantowany i brukowany (pn. pierzeja domów na podmurowaniu), czterowylotowy, z drogą przelotową po przekątni. Kościół par. w pd.-wsch. bloku w rogu rynku. KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Narodzenia N. P. Marii (fig. 4).

Erekcja parafii nie wiadoma. Obecny kościół zbudowany 1346, powiększony 1430. Orientowany. Murowany. Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą, sklepione krzyżowo z żebrami, z wspornikami w formie maskaronów. Szersza nawa prostokątna, nakryta nowszym stropem drewnianym. Tęcza ostrołukowa. Od zach. piętrowa kruchta, nadbudowana pierwotnie w formie wieży, którą zniesiono do wysokości dachu kościoła 1841; sklepiona na parterze krzyżowo z żebrami, z kartuszem na zworniku, otwarta do nawy w każdej kondygnacji ostrołukową arkadą. Od pn. przy prezbiterium zakrystia, przy nawie kaplica w. XVIII, prostokątna, nakryta kopułą na pendentywach z latarnią, rozczłonkowana wewnątrz pilastrami i belkowaniem. Przedsionek łączący zakrystię z kaplicą i drugi przy kaplicy od zach. oraz wieżyczka ze schodami na chór muzyczny nowsze. Na zewnątrz szkarpy, częściowo przebudowane. Wsch. ściana prezbiterium z oknem pośrodku, szczyt rozczłonkowany ostrołukowymi wnękami; w dolnej części odsadzka zakończona ciosami z ornamentem romańskim. Szczyt zach. nowszy. Dwa portale gotyckie: ostrołukowy profilowany i prostokątny fugowany. Wnętrze prezbiterium pokryte * polichromią w. XIV: na ścianach pd. i pn. sceny z życia Matki Boskiej i Chrystusa, na ścianie wsch. (fig. 34) symboliczne i częściowo apokryficzne.

Ściana pn. przecięta fryzem ze scenami -Męki Pańskiej w. XV. — W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu Matki Boskiej Śnieżnej, w XVII. Tabernakulum ścienne we wsch. murze prezbiterium, kamienne, z gotyckim maswerkiem. Ambona barokowa w. XVIII. *Chrzcielnica kamienna, z herbami, gotycka 1506; pokrywa drewniana, z ornamentem malowanym, gotycko-renesansowa. Kropielnica kamienna, renesansowa. Skrzynia bracka barokowa. Dwoje drzwi żelaznych z kratą i rozetami, gotyckich w. XV. Krucyfiks barokowy w. XVII.

Dwa *nagrobki renesansowe (fig. 42,43): Kaspra Wielogłowskiego (zm. 1564) i jego żony, ze stojącymi postaciami zmarłych w ramach architektonicznych; męski z czerwonego marmuru i piaskowca, przypisany Hieronimowi Canavesiemu. Epitafium ks. L. Świderskiego (zm. 1811), marmurowe, z portretem na blasze.

Dwa dzwony: 1420 i 1600. KOŚCIÓŁEK CMENTARNY p. w. św. Anny. Murowany po 1773, w miejsce pierwotnego drewnianego. Orientowany. Prostokątny z zaokrągloną apsydą i zakrystią od pn. Wewnątrz strop drewniany. Chór muzyczny na dwóch słupach. Stromy dach gontowy ze strzelistą wieżyczką na sygnaturkę. — Kropielnica kamienna w. XVIII. *Posąg św. Anny Samotrzeć 4. Ćw. w. XV (fig. 39).

KAPLICZKI. Murowane. 1. Na Kozieńcu. Kwadratowa. Pułap z desek. Daszek czterospadowy, gontowy. Obraz Chrystusa dźwigającego krzyż, na desce, 1670. Posążki św. Barbary i św. Doroty koniec w. XV. — 2. Na Zapotoczu. Z w. XVIII. Kwadratowa. Pułap. Daszek siodłowy z okapem od frontu. Drzwi - balustradka. Posąg Pieta 1. poł. w. XV (fig. 36).

Posąg Matki Boskiej Bolesnej (z tęczy), ucięty od dołu, 2. poł w. XV (fig. 38).

BASZTA (lig. 21). Pierwotnie wieża strażnicza, tzw. stróża lub stołp, w. Xii—Xiii. Wzniesiona na odosobnionym wzgórzu nad Dunajcem. Murowana z ciosu nieregularnego, okrągła, zewnątrz z dwoma uskokami, wewnątrz z czterema kondygnacjami. Korona mur6w uszkodzona i obniżona. Nakryta stropem betonowym 1928.

* „DOMY. W rynku: w pierzei pd. cztery, w zach. jeden, z w. XVIII—XIX. Drewniane, konstrukcji zrębowej. Po większej części zwrócone szczytem do rynku. Prostokątne, dwu- lub trzytraktowe, o układzie wnętrza symetrycznym lub asymetrycznym. Od frontu podcienia ze słupami w formie balasów i z zastrzałami fazowanymi i nacinanymi. Dachy siodłowe z naczółkami i okapami. FIGURY w rynku. I. Kamienna. Posąg św. Floriana na postumencie w. XVIII; stopnie 1881. — 2. Drewniana. Posąg św. Jana Nepomucena pocz. w. XIX, nakryty daszkiem namiotowym na czterech filarach kamiennych.

DĘBNO

*KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Małgorzaty (fig. 8). Parafia już 1315. Obecny kościół wzniesiony 1500. Orientowany. Murowany. Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą, sklepione krzyżowo z żebrami. Szersza nawa prostokątna, nakryta stropem drewnianym 1903. Przy prezbiterium od pn. zakrystia z przedsionkiem. Przy nawie od pd. kruchta, od zach. kruchta-wieża. Tęcza ostrołukowa. Belka tęczy profitowana, na niej krucyfiks barokowy. Na zewnątrz szkarpy i obiegający gzyms kapnikowy. W zgrubionym i nadwieszonym pn. murze nawy schody na chór muzyczny. Dachy strome z gładkimi szczytami. Wieża prostokątna, do wysokości nawy murowana, wyżej drewniana, w formie nadwieszonej na kroksztynach izbicy (w izbicy belka z datą 1789); dach namiotowy zwieńczony dzwonowatą kopułką z ostrosłupowym nasadnikiem. Portale: trzy ostrołukowe profilowane, trzy ze schodowato przecinających się lasek i żłobków (typu tzw. Długoszowego); na jednym z nich h. Radwan. W nawie przy kruchcie kroksztyn kamienny dla podtrzymania empory chóru muzycznego. — Tabernakulum ścienne we wsch. murze prezbiterium, w formie framugi prostokątnej w ramie późnogotyckiej, z napisem. Zaplecki krzesła dla celebranta oraz drzwi na strych z desek polichromowanych w. XVI. Epitafia marmurowe w ramach z piaskowca: 1. Kaspra Zoararda (zm. 1611); 2. Jakuba z Porąbki 1644. Dzwon 1777, ulany przez J. i T. Lechewerów.

„ZAMEK (fig. 17). Wzniesiony między 1470—80 przez Jakuba Dębińskiego, kasztelana krakowskiego. Nieznaczne dodatki w. XVII — XIX. Gruntowna restauracja od 1946. Położony na wzniesieniu otoczonym fosą, z szeroko założonym systemem zalewowym. Murowany z cegły (układ polski, wzory rombowe z zendrówek), ze szczegółami architektonicznymi i dekoracyjnymi z ciosu. Czworoboczny, piętrowy, zgrupowany dookoła prostokątnego dziedzińca. Skrzydła jedno traktowe, złączone narożnikami.

Skrzydło zach. z dwiema izbami na parterze i jedną dużą salą na piętrze, flankowane na narożnikach basztami. Skrzydło wsch. o trzech lokalnościach w każdej kondygnacji, z dwoma wykuszami od pn. i pd.; przy nim od wsch. pierwotnie budynek o zamknięciu wielobocznym (prawdopodobnie kaplica), którego część dolna zrekonstruowana na dawnych fundamentach 1946. Bok pn. dziedzińca zamknięty murem z bramą wejściową i skrzydłem mieszkalnym: we wsch. części gotyckim, w zach. barokowym. W skrzydle pd., w narożnikach od strony dziedzińca, klatki schodowe nie pierwotne (w. XVII—XVIII), lecz na miejscu dawnych. Na parterze i w piwnicach sklepienia w. XVI—XIX, na piętrze pierwotnie pułapy belkowane.

1. skrzydło zach. z basztami

2. skrzydło wsch. z wykuszami

3. skrzydło pn. i mur z bramą

4. skrzydło pd. z klatkami schodowymi

5. dziedziniec

6. siady kaplicy

Zamek w Dębnie 1 : 1500

Dachy nowe. Dziedziniec otoczony na piętrze gankiem drewnianym (fig. 20).

Baszty u dołu okrągłe z gzymsem kapnikowym, u góry ośmioboczne, nadwieszone na kroksztynach, nakryte daszkami ostrosłupowymi (fig. 19).

Wykusze prostokątne, górą nadwieszone na kroksztynach, z daszkami namiotowymi; na pn. (fig 17) wokół okien bogata dekoracja późnogotycka, rzeźbiona w kamieniu: maswerki, gałęzie, herby Orzeł, Pogoń, Odrowąż (dwukrotnie) i monogram Chrystusa (dwukrotnie); pd. wykusz z ornamentowanym machikułem między kroksztynami. Wykusz pn. otwarty do wnętrza łukiem ostrym, profilowanym, opatrzonym znakiem kamieniarza, wykusz pd. łukiem trójlistnym, z profilowanym schodowatym obramieniem (fig. 18).

Okna wykuszów wewnątrz w obramieniach gotyckich, przedzielonych międzyścieżami o plastycznej, częściowo figuralnej dekoracji: głowy i h. Gryf. Obramienia okienek baszt gotyckie, wewnątrz rozdzielone kolumienkami i kartuszami u góry. Pozostałe okna o charakterze renesansowym lub uszate barokowe w. XVI—XVII. Obramienia w skrzydłach wsch. i zach. dekorowane na zewnątrz sgraffitami; na wyprawie napis Simon 1586, odnoszący się niewątpliwie do muratora krakowskiego Jana de Simoni, zapewne kierującego ok. 1586 przebudową zameczku dębińskiego. We wnękach większości okien kamienne ławy. Kilka portali gotyckich, ostrołukowych o nadprożach schodowatych z przecinających się lasek i żłobków (typu tzw. Długoszowego), z nich jeden z h. Odrowąż. Kilka portali okrągłołukowych fazowanych, kilka prostokątnych profilowanych, renesansowych w. XVI—XVII. Portal wejścia na dziedziniec z trójkątnym przyczółkiem, h. Topór (Tarłów) i datą 1722. W ościeżach kilku okien pierwotna dekoracja malarska o charakterze roślinnym.

FIGURY PRZYDROŻNE. Kamienne. 1. Posąg bł. Kingi na postumencie z herbem Tanów i płaskorzeźbioną Chustą św. Weroniki 1725. — 2. Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie z h. Zadora (Lanckorońskich) oraz z płaskorzeźbami Spowiedzi i Wyswobodzenia św. Piotra z więzienia 1775 (fig, 47).— 3. Posąg św. Floriana na postumencie w. XVIII. — 4. Posąg Chrystusa Frasobliwego na słupic z herbem Tarłów 1. poł. w. XVIII.

DOMOSŁAWICE

KOŚCIÓŁ PAR. p, w. Nawiedzenia N. P. Marii. Kaplica drewniana 1630. Obecny kościół murowany 1789. Orientowany. Prezbiterium zamknięte wielobocznie; przy nim od pn. zakrystia. Szersza nawa prostokątna. Wewnątrz stropy. Od frontu kwadratowa wieża, drewniana na słup, na podmurowaniu, o ścianach pochyłych z trzema kondygnacjami, nakryta hełmem barokowym. Na tyle prezbiterium w ujęciu architektonicznym rzeźbiony Ogrojec ok. 1860. — W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w. XVII ( ?). Chrzcielnica kamienna 1490, z pokrywą drewnianą 1839. Stacje Męki Pańskiej 1840. Portret ks. Jana Pawlika poł. w. XIX. Dwie puszki w, XVII. Lichtarze w. XVIII. Kociołek na wodę święconą w. XVIII. Fragmenty ornatów z tkanin, z inicjałami i h. Topór, w. XVIII. Wszystkie przedmioty w. XV—XVIII przeniesione ze skasowanej kaplicy w Melsztynie 1796. Trzy dzwony 1638, 1833 11854. FIGURA PRZYDROŻNA. Kamienna. Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie 1729. Przeniesiona i odnowiona 1849.

GNOJNIK

KOŚCIÓŁ PAR. p.w. św. Marcina(fig. 2). Wzmiankowany 1325—7. Obecny konsekrowany 1382. 1575—1617 zajęty przez arian. 1656 spustoszony przez Węgrów. Orientowany. Murowany. Prezbiterium dwuprzęsłowe, o zamknięciu wielobocznym, nakryte sklepieniem krzyżowym z żebrami, przechodzącymi w służki oparte na gzymsie profilowanym. Szersza nawa kwadratowa, nakryta pułapem. Luk tęczy ostry, z wałkiem w kluczu. Przy prezbiterium od pn. zakrystia, przy nawie od pd. kruchta, od zach. kruchta-wieża. Ta ostatnia o trzech kondygnacjach; dolna, stanowiąca właściwą kruchtę, otwarta do nawy arkadą o łuku spłaszczonym; środkowa, mieszcząca chór muzyczny, arkadą ostrołukową; z kruchty dojście na chór muzyczny, a stąd na strych kościoła o przeznaczeniu obronnym.

Na zewnątrz szkarpy i cokół gotycki; pod oknami prezbiterium gzyms kapnikowy. U góry pod dachem okienka-strzelnice. Dołem wokół ścian kościoła prostokątne nisze mieszczące stacje Męki Pańskiej w. XIX. Nad kruchtą pd. zegar słoneczny w. XVII—XVIII. Zakończenie wieży, szczyty i wieżyczka na sygnaturkę projeku Zygmunta Hendla koniec w XIX. Portal pd. w nawie (częściowo zamurowany) profilowany, z płaskim przeźroczem i pinaklami, gotycki. Portal zach. okrągłołukowy, z niszą i posągiem Matki Boskiej, w. XVII. — Ołtarz główny późnobarokowy w. XVIII. Tabernakulum ścienne w formie czworobocznej wnęki z wimpergą, gotyckie (fig. 29).

Szafka ścienna na oleje św. w. XIV. Dwa konfesjonały barokowe. Lawaterz kamienny, gotycki. Świecznik kryształowy w. XVIII. Portret proboszcza poł. w. XIX. Epitafia marmurowe: 1. Anny Korduli w. XVIII; 2. Salomei Petryczynowej (zm. 1794); 3. Romana Petryczyna, fundatora ołtarzy, koniec w. XVIII. Kielich późnobarokowy. Ornaty z haftem wczesnobarokowym, z kościoła pokarmelickiego w Wiśniczu. DWÓR. Murowany. Parterowy. Prostokątny, dwutraktowy. Dach czterospadowy. Obramienia okien i boazerie wnętrza neogotyckie pocz. w. XIX. Od pd. podest, od wsch. ganek na kolumnach.

FIGURA PRZYDROŻNA. Kamienna, Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie z h. Prus 1732, restaurowany 1901.

GOSPRZYDOWA

*KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Urszuli (fig. 16). Pierwotny 1326. Obecny zbudowany 1697. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej. Prezbiterium o zamknięciu wielobocznym, przy nim od n. zakrystia. Szersza nawa prostokątna. Przed frontem na całej szerokości przedsionek, sięgający wysokością do okapu dachu, Wewnątrz pozorne sklepienia kolebkowe, w nawie z płaskimi odcinkami stropowymi po bokach.

Dach o jednej kalenicy, gontowy. Gonty na kalenicy wycinane w ząbki. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. Od frontu i pn. otwarte soboty na fazowanych słupach z zastrzałami. Wejście zach. zaakcentowane otwartym przedsionkiem. — Ołtarze główny i boczny lewy barokowe w. XVII; w głównym obraz Matki Boskiej, istniejący już 1698. Ołtarz boczny prawy barokowy w. XVIII. Ambona barokowa w. XVII. Chrzcielnica kamienna, z h. Starykoń Wielogłowskich, w. XV (fig. 28). Świecznik kryształowy w. XVIII.

GWOŹDZIEC

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Katarzyny. Murowany 1913, na miejscu drewnianego 1654. Ołtarz boczny z obrazem św. Barbary w. XVII oraz dwoma posągami Świętych o cechach gotyckich. Ołtarz boczny barokowy, z obrazem Matki boskiej 1634. Chrzcielnica kamienna, gotycka w, XV. Fotel w. XVII. Trzy konfesjonały barokowe4 Obrazy: Matka Boska ze św Katarzyną w XVII; ewangeliści, św Stanisław bp, św. Wojciech, św. Karol Boromeusz, św. Grzegorz, św. Michał, Święta w XVIII. Kielich z czarą i nodusem w. XVII. Puszka z czarą i nodusem w. XVI. — W organistówce stare odrzwia drewniane, wycięte w ośli grzbiet, z drzwiami okutymi żelazem, w XVI.

IWKOWA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Podwyższenia św. Krzyża (fig. 15). Wzmiankowany 1325—7. Obecny wzniesiony przypuszczalnie w 2. pał. w. XVI. Orientowany. Drewniany, zbudowany na zrąb, z wieżą na słup.

Prezbiterium zamknięte wielobocznie; przy nim od pn. zakrystia. Szersza nawa prawie kwadratowa, z nowszą kruchtą od pd. Wewnątrz stropy; strop nawy trójdzielny, podparty po bokach słupami. Tęcza o łuku spłaszczonym, z krucyfiksem w. XVIII. Ch6r muzyczny barokowy. Dachy gontowe. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. Wieża od zach. dawniej wolno stojąca, w ostatnich latach połączona z kościołem, o ścianach pochyłych, z dwiema kondygnacjami; hełm dzwonowaty z latarnią, blaszany. Portal główny z nadprożem o wykroju w trójliść z oślim grzbietem, portal pd. o bogatym wykroju zbliżonym do oślego grzbietu, drzwi ze starym okuciem i kłódką. — Ołtarze główny i dwa boczne późnobarokowe poł. w. XVIII; w nich obrazy Matki Boskiej w. XVII, św. Mikołaja w. XVI, Matki Boskiej w. XVI. Ambona późnobarokowa w. XVIII. Chrzcielnica kamienna w. XV, z barokową pokrywą. Krucyfiks 2. pał. w. XV Dzwon 1585.

*KOŚCIÓŁEK CMENTARNY p, w. Narodzenia N. P. Marii Pierwotny wzniesiony 1398. Obecny zapewne 2, pał. w. XV Orientowany Drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą na słup. Prezbiterium o zamknięciu wielobocznym, przy nim od pn. zakrystia. Szersza nawa prostokątna. Od frontu wieża kwadratowa, później dobudowana. Wnętrze (fig. 13) nakryte pułapami, w nawie z zaskrzynieniami na podciągach profilowanych, wspartych na kroksztynach. Tęcza ostrołukowa z belką profilowaną na kroksztynach; na niej krucyfiks oraz posążki Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty koniec w. XIV.

Chór muzyczny na słupach, z prostym parapetem. Dach o jednej kalenicy. Wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i daszkiem ostrosłupowym. Odrzwia zach. z nadprożem o wykroju w trójliść, zamknięty oślim grzbietem (fig. 14).

Na ścianach prezbiterium, nawy i chóru muzycznego zachowana w części polichromia, sceny Męki Pańskiej, apostołowi; aniołowie, barokowa 1619( ?), Pod nią ślady polichromii gotyckiej, ornamentalnej, patronowej. W oknie *witrażyk z Matką Boską 1. poł. w. XV (fig, 30).

-Ołtarze główny i dwa boczne barokowe; w głównym Nawiedzenie z dwoma posągami gotyckimi pocz. w XVI (fig1 37), na predelli dwa obrazki przedstawiające fundatora ołtarza Błażeja Jasnowicza i jego żonę 1688. Tabernakulum malowane z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą, późnogotyckie.

Organ-pozytyw w XVII. Obrazy św. Antoniego Padewskiego i Chrystusa Ukrzyżowanego w. XVII—XVIII, Antepedium malowane w. XVIII, z kościoła par. *Trzy posążki Świętych ok. 1370—90 (fig. 40). Krucyfiks 2. poł w XV. Pasyjka 1 pol. w. XVIII Dzwon 1541.

JADOWNIKI PODGÓRNE

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Prokopa. Murowany 1910, dawniej drewniany 1465. Trzy ołtarze pocz. w. XIX. Stalle trójsiedzeniowe, z zapleckami ozdobionymi maswerkami w. XV. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, oparty o czeski typ Madonny Dudlebskiej (nazywamy w Polsce piekarskim), na tle kotary z aniołami, W. XV.

JASIEŃ

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Wniebowzięcia N. P. Marii (fig. 6). Wzmiankowany 1325—7. Obecny wzniesiony przez Spytka z Melsztyna 1436. Orientowany. Murowany.

Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą, sklepione krzyżowo z żebrami; wsporniki o dekoracji architektonicznej, na zworniku h. Leliwa. Szersza nawa prostokątna, nakryta sufitem. Tęcza ostrołukowa, nad nią krucyfiks 1. pol. w. XV. Okna ostrołukowe; w zamurowanym oknie od wsch. laska i maswerk. We wsch. murze prezbiterium na zewnątrz *nisza gotycka z krucyfiksem barokowym. Drzwi pd. z okuciem, gotyckie. — Ołtarzyki boczne z polichromowanymi herbami, barokowe. Chrzcielnica kamienna, barokowa (uszkodzona), na podstawie z płyty nagrobnej. Lawaterz marmurowy, ujęty w ramę barokową, z herbem i inicjałami. Płyta nagrobna Otfinowskich, kamienna, z napisem niszczejącym, 1672. Obraz Wniebowzięcia Matki Boskiej i portret proboszcza w. XIX, Puszka rokokowa. Ornat z pasów polskich. Dwa ornaty z tkanin W. XVIII. Dwie dalmatyki z tkanin w. XVIII.

JURKÓW

KAPLICA p. w. Podwyższenia św. Krzyża. Z w. XVIII. Orientowana. Drewniana, konstrukcji zrębowej. Prostokątna, zakończona wielobocznie, z przedsionkiem prostokątnym na całej szerokości frontu. Wewnątrz strop. Szczyt i ściany szalowane w w. XIX. Wieżyczka na sygnaturkę pseudogotycka. — Ołtarzyk główny barokowy w. XVII, z *obrazem Chrystusa upadającego pod krzyżem w. XVI i dwoma *skrzydłami dwustronnie malowanymi: św. Katarzyna i św. Biskup (fig. 31 i 33), u których stóp fundatorowie: duchowny i rycerz h. Gryf, na odwrociu: Chrystus Bolesny i Matka Boska Bolesna, poł. W. XV, Dwa ołtarzyki boczne barokowe w. XVIII. Posążki Świętych w. XVIII. Lichtarze drewniane, renesansowe.

KAPLICZKA — Na trzech słupkach dach trójspadowy, pod nim drewniany posąg św. Jana Nepomucena w. XVIII.

LUSŁAWICE

W w. XVI siedlisko arian, którzy mieli tu swą akademię i drukarnię, sprowadzaną przez Achacego Taszyckiego 1570. Tu przebywał i umarł 1604 Faustyn Socyn. *DWÓR (fig. 25). Zbudowany na pocz. w. XIX, klasycystyczny. Murowany. Parterowy. Prostokątny, dwutraktowy, z ryzalitem trójosiowym od ogrodu i portykiem czterokolumnowym od zajazdu. Na węższych bokach również ryzality. Wewnątrz plafon z dekoracją stiukową. LAMUS. Wg tradycji dawny zbór ariański w. XVII. Murowany. Kwadratowy. Piętrowy, sklepiony na parterze kolebkowo z lunetami. Dach namiotowy. Kondygnacje oddzielone na zewnątrz gzymsem barokowym.

*PLYTA Z GROBU FAUSTYNA SOCYNA. Kamienna, prostokątna, z zatartym napisem włoskim, odtworzonym na nowej (1936). oprawie architektonicznej.

MELSZTYN

RUINY ZAMKU (fig. 22), Zamek zbudowany ok. 1340 przez Spytka Leliwitę, kasztelana krakowskiego, przekształcony na rezydencję renesansową w 2. pol. w. XVI przez Jordanów. 1771 w czasie konfederacji barskiej obrócony w ruinę. Wzniesiony na stromej skale, ponad drogą wiodącą wzdłuż Dunajca. Zachowana w części pn.-zach. w trzech ścianach wieża, dołem z kamienia, górą z cegły, czworoboczna, z otworami okiennymi i resztkami obramień kamiennych. Od niej na pd. -wsch. resztki murów, a w części pd.-wsch. zarysy zapewne dawnego pałacu renesansowego.

OLSZYNY

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Imienia N. P. Marii. Parafia od 1441. Obecny murowany 1875, w miejsce drewnianego, W ołtarzu głównym posągi i części ornamentalne barokowe w XVIII, nabyte z innego kościoła. Ołtarz boczny rokokowy, z kościoła norbertanek w Krakowie. Chrzcielnica kamienna, gotycka 1503 (fig. 27). Krucyfiks koniec w. XV.

FIGURA PRZYDROŻNA. Kamienna. W formie krzyża 1850.

PALEŚNICA

KOŚCIĆŁ PAR. p. w św. Justyny. Wybudowany 1808, w miejsce drewnianego 1597. Orientowany. Murowany. Prezbiterium zamknięte ścianą prostą, z zakrystią od wsch. Szersza nawa prostokątna. Od zach. prostokątna wieża o trzech kondygnacjach, z dwiema przybudówkami po bokach. Wnętrze nakryte sufitami z fasetami. Na zewnątrz szkarpy. — Feretron ludowy z Matką Boską Saletyńską i z św. Rodziną 1846. Tablica erekcyjna kościoła 1808.

PORĄBKA USZEWSKA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Andrzeja, Murowany w. XX, na miejscu drewnianego z w. XV. Ołtarze boczne barokowe. Organ 1685. Komoda z h. Kościesza w. XVIII(?). Świecznik typu holenderskiego w. XVII. Obraz Matki Boskiej Niep. Pocz. 1. poł. w. XIX, z dawnego ołtarza głównego katedry w Tarnowie. Posągi Świętych barokowe. Tablica nagrobna Wojciecha Paszczyca, marmurowa, 1771.

PORĘBA SPYTKOWSKA

Kościół PAR. p. w. św. Bartłomieja. Parafia przed 1346. Kościół obecny zbudowany w. XVI. Orientowany. Murowany. Prezbiterium zamknięte ścianą prostą, z zakrystią starą od pn. i nową od pd. Szersza nawa prostokątna; przy niej od pd. i zach. kruchty. Wnętrze nakryte stropami. Otwór tęczy okrągłołukowy. Na zewnątrz szkarpy. Okucie drzwi do zakrystii i zamek drzwi do nawy (1585) renesansowe. — Trzy ołtarze barokowe w. XIX. Antepedium malowane 1685. Chrzcielnica kamienna, renesansowa. Szafka na oleje św. ścienna z żelazną kratą gotycką. Krucyfiks 2. pał. w. XV. Kielich gotycko-renesansowy.

DZWONNICA kościelna. Drewniana, konstrukcji słupowej. Kwadratowa. O ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą. Dach czterospadowy. Dzwon 1639, ulany przez Balcera Ruguta.

PRZYBORÓW

FIGURA PRZYDROŻNA. Kamienna. Posąg Chrystusa Frasobliwego na słupie 1850.

RADŁÓW

* KOŚCIÓŁ PAR p w. św, Jana Chrzciciela (fig. 3). Najstarszą przypuszczalnie częścią obecnego kościoła prezbiterium, wzniesione 1337 przez bpa krakowskiego Jana Grota, Nawa i zakrystia zbudowane być maże ok. 1408.

Częściowe zmiany w. XVII—XVIII. W 1915 kościół spalony, 1920 odbudowany z przywróceniem w szczegółach dawnego wyglądu oraz powiększony przez przedłużenie nawy. Orientowany. Ceglany. Prezbiterium zamknięte ścianą prostą, sklepione krzyżowo z żebrami na wspornikach. Szersza, przesunięta z osi prezbiterium nawa prostokątna, nakryta stropem drewnianym. Przy prezbiterium od pn. zakrystia z przedsionkiem (dawnym skarbczykiem), ponad którymi neogotycka łoża kolatorska, Sklepienie zakrystii kolebkowe z lunetami, ozdobione barokową ornamentalną dekoracją stiukową. Przy nawie od pd. kwadratowa kruchta, dawna kaplica, Na zewnątrz szkarpy. Szczyt prezbiterium z wnękami ostrołukowymi. Ściany ożywione szerokim pasem cegieł o układzie jodełkowym oraz *fryzem sgraffitowym, biegnącym pod gzymsem koronującym, o motywach lilii, rozetek, lewków i koników, późnogotyckim, zrekonstruowanym 1920 wg zachowanych resztek. Okna ostrołukowe z laskami i maswerkami, rekonstruowane 1920. Dwa portale marmurowe, barokowe 1643 i 1645, na jednym z nich h. Nałęcz i inicjały. Górna część portalu do zakrystii renesansowa; drzwi kute, renesansowe. Nad wejściem z zakrystii .do przedsionka herb bpa Kajetana Sołtyka. W nowej części kościoła wmurowane od pd. nadproże kamienne, fazowane, 1748. W prezbiterium wewnątrz od pd. wnęka okrągłołukowa, gotycka. Chrzcielnica kamienna, renesansowa. Tablice nagrobne: 1. Jana Górnickiego (zm. 1621), syna Łukasza, alabastrowa; 2. Pawła Lewartowskiego (zm. 1786), kamienna. *Tablica erekcyjna, pierwotnie umieszczona jako tympanon ostrołukowego portalu (fig. 35), kamienna, z posągami św. Jana Chrzciciela, św. Stanisława bpa(?) i bpa Jana Grota, ujętymi w ramy architektoniczne, oraz z napisem minuskułowym, obiegającym dookoła, i datą 1337.

PAŁAC (fig. 24). Zbudowany na pocz. w XIX, w miejscu dawnego bpów krakowskich. Klasycystyczny. Murowany. Piętrowy, z półpiętrzem, od ogrodu dwa skrzydła. Układ wnętrza trzytraktowy, z środkowym korytarzem. Hall z klatką schodową na osi. Stiuki klasycystyczne. Parter rozczłonkowany półkolistymi niszami, piętro szczycikami nad oknami; górą gzyms ząbkowy. Środek fasady frontowej wysunięty w formie ryzalitu, podzielony na parterze zdwojonymi kolumnami, na piętrze półkolumnami z głowicami egipskimi, podtrzymującymi tympanon. Balkon nadwieszony. Dwa kominki klasycystyczne. Resztki ogrodu krajobrazowego.

FIGURY PRZYDROŻNE. Kamienne, 1. Przy kościele, w formie kolumny zwieńczonej baldachimem o dwóch kondygnacjach, z posążkiem Chrystusa Frasobliwego, 1665. —2. Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie 1808.

RAJSKO

KAPLICZKA. Drewniana. Na czterech profilowanych słupkach, daszek namiotowy; ściany dołem szalowane, w górze ażurowe. Wewnątrz posąg św. Jana Nepomucena w. XIX.

RUDY RYSIE

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Matki Boskiej Śnieżnej. Zbudowany 1831, rozbudowany w ostatnich czasach. Drewniany. Pozostałością dawnego kościoła prezbiterium o zamknięciu wielobocznym i węższa część obecnej nawy, konstrukcji zrębowej, nakryte stropami. Otwór tęczy w formie trójliścia, belka profilowana. Na drzwiach do zakrystii data budowy 1831.

KAPLICZKA (fig. 49). Wykonana 1820 przez majstra Jana Kłosieńskiego. Drewniana, wydrążona w pniu sosny. W formie arkady, nakrytej siodłowym daszkiem, w której klęczący posąg św. Onufrego.

STRÓŻA

KAPLICZKA. Drewniana, szalowana, dwuszczytowa. Wewnątrz posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem w. XVIII I posąg św. Jana Nepomucena barokowy.

STRZELCE WIELKIE

KOŚCIÓŁ PAR. p w św. Sebastiana. Parafia od 1617. Obecny kościół 1785. Odnowiony 1936. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej. Prezbiterium zamknięte ścianą prostą, z zakrystią od pn. Szersza nawa prostokątna; przy niej od Pd. i zach. kruchty. Wewnątrz pozorne sklepienia kolebkowe, w nawie z płaskimi odcinkami stropowymi, wspartymi na słupkach. Na belce tęczy krucyfiks barokowy. Chór muzyczny barokowy. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. — Ołtarze główny i dwa boczne, ambona i chrzcielnica kamienna, z obrazem Chrztu Chrystusa jako tłem, rokokowe. Ławki 1. poł. w XIX. DZWONNICA kościelna. W. XVIII—XIX. Drewniana, konstrukcji słupowej. Kwadratowa, o ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą, nakryta dachem namiotowym.

SZCZEPANÓW

Miejsce urodzenia św. Stanisława bpa. Pierwotnie miasteczko, o czym świadczy duży, prostokątny rynek, luźno zabudowany. Budowie kościelne i pamiątki związane z pochodzeniem i kultem świętego.

*KOŚCIÓŁ p w. Marii Magdaleny (fig. 1). Wzmiankowany l325—7. W 1470 wzniesiony murowany przez Jana Długosza, do dziś zachowany przy nowym kościele murowanym 1914, połączony z nim arkadą przebitą w murze nawy. 1915 spalony, 1920—1 odbudowany.

Od Pd. i wsch. zachowane gotyckie ogrodzenie, nadmurowane w epoce baroku, z bramką, schodami i posągami Świętych w. XVIII. Orientowany. Ceglany (układ polski, wzory rombowe i zygzakowe z zendrówek). Prezbiterium trójprzęsłowe, zamknięte wielobocznie. Szersza nawa prostokątna, przy niej od pd. kaplica (dawna kruchta). W prezbiterium i kaplicy sklepienia krzyżowe z żebrami (rekonstruowane) z herbami Wieniawa na wspornikach. W nawie strop drewniany (rekonstruowany). Na zewnątrz szkarpy. W elewacji zach. kamienny portal ostrołukowy z nadprożem schodowatym, ponad nim h. Wieniawa, powyżej okrągłe okno i szczyt, odcięty pasem cegieł układanych w jodełkę. Na ścianach bocznych gzyms z promowanych cegieł, podkreślony również pasem cegieł o układzie jodełkowym oraz ceglany gzyms kapnikowy. Okna ostrołukowe z kamiennymi krzyżami. Portal z prezbiterium do dawnej, nieistniejącej już zakrystii ostrołukowy, z bogatym, schodowatym nadprożem. Portal do nowej zakrystii z pilastrami i nadprożem, na którym herby Ostoja i Dębno oraz inicjały SP DP, renesansowy. — Chrzcielnica brązowa 1534. Kropielnica kamienna 1728. Trzy feretrony barokowe, z obrazami: św. Stanisława bpa w. XVII, Matki Boskiej w. XVIII, Matki Boskiej Różańcowej w. XIX. Obraz wotywny Wyswobodzenie szlachcica z niewoli tureckiej w. XVII. Tablice nagrobne z marmuru i piaskowca: 1. Stanisława Młodeckiego (zm. 1605); 2. Elżbiety z Jordanów Gładyszowej (zm. 1617). *Tablica erekcyjna Jana Długosza, kamienna, kwadratowa, z wyobrażeniem św. Stanisława bpa i z herbami Dębno, Leliwa, Prus, Wieniawa oraz z napisem minuskułowym, obiegającym dookoła, i datą 1470 (fig. 41). Kielich barokowy. Ornat z tkaniny w. XVIII. Dwa dzwony: 1519 i 1532.

KOŚCIÓŁ p. w. św. Stanisława bpa (fig. 12). Pierwotny drewniany. Obecny murowany, wzniesiony 1781 przez Stanisława Lubomirskiego. Orientowany. Prezbiterium prostokątne, z wydzielonym od wsch. piętrowym przedsionkiem. Szersza część przednia złożona z kwadratowej nawy, wewnątrz o ściętych narożnikach, oraz od zach. z przedsionka i dwóch piętrowych lokalności po jego bokach. Sufity z fasetą, podkreślone silnie cieniującym gzymsem. W nawie podziały ramowe.

W rozczłonkowaniu fasady zach. motyw rzymskiego łuku triumfalnego; trójpolowa, podzielona pilastrami i belkowaniem, zwieńczona attyką; w polu środkowym szerszym, lekko wysuniętym i zaakcentowanym trójkątnym przyczółkiem, arkadka półkolista, w której marmurowy portal z h. Śreniawa, w polach bocznych ślepe okna i tablice z napisem dotyczącym fundacji kościoła 1781 w miejsce dawnego 1511; na attyce nasadnik z krzyżem i cztery kamienne wazony. Fasada wsch. o trzech kondygnacjach okien. Okna w elewacjach bocznych półkoliste. — Ołtarze murowane, późnobarokowe w. XVIII; w głównym *obraz św. Stanisława bpa z fundatorami i h. Dębno pocz. w. XVI (fig. 32) oraz predella ze sceną Kanonizacji Świętego i Świętymi w. XV. Organ klasycystyczny. Dwa obrazki ośmioboczne w. XVI. Obrazy ze scenami z życia Świętego barokowe W. XVIII. Dwa portrety fundatorów w. XVIII. Krucyfiks pocz. w., XVI.

MIEJSCE URODZENIA Św. STANISŁAWA BPA. Obwiedzione murem w formie trójkąta, w którego wierzchołku studnia. W środku, na legendarnym miejscu urodzenia Świętego, kapliczka murowana 1861 (dawniej drewniana), w której przechowywany jako relikwia pień dębu, pod którym miał się urodzić Święty. Obok kaplicy kamienny posąg św. Stanisława bpa na kolumnie w XVII.

FIGURY PRZYDROŻNE, 1. Drewniana. Posąg św. Onufrego umieszczony w pniu drzewa pocz. w. XIX, —2. Kamienna. Posąg św. Floriana na słupie 1840. —-3. Kamienna. Posąg Matki Boskiej na słupie 1844. — 4. Kamienna. Posąg Chrystusa na słupie 1844. LIPA sadzona wg legendy przez Świętego na wzgórku w rynku.

SZCZUROWA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Bartłomieja. Murowany 1893. Dwa ornaty z tkanin w. XVIII. KAPLICZKA. Drewniana w. XIX, ostatnio obetonowana. Wewnątrz posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem w. XVI (?) (nogi dorobione). Obok dwa aniołki barokowe.

DWÓR. Murowany. Parterowy, z piętrowym ryzalitem od wsch. i parterowymi ryzalitami od pn. Dwutraktowy. Od pd. podest z posągami. Wewnątrz boazerie. Na chorągiewce na jednym z ryzalitów data 1860. W ogrodzie kamienny posąg rybaczki na dekoracyjnym wazonie metalowym. Charakter całości neogotycki, romantyczny.

FIGURA PRZYDROŻNA (fig. 48). Kamienna. Posąg św. Bartłomieja na kolumnie 1698.

TYMOWA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Mikołaja. Parafia od 1277. Obecny kościół zbudowany 1764, odnowiony i przedłużony 1913. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej. Prezbiterium o zamknięciu wielobocznym, z zakrystią i skarbcem po bokach. Szersza nawa prostokątna. Wewnątrz stropy, w nawie z zaskrzynieniami na słupach. W tęczy o łuku spłaszczonym późnobarokowy krucyfiks oraz posągi Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Chór muzyczny z parapetem późnobarokowym. Wieżyczka na sygnaturkę nowsza. Dookoła nawy otwarte soboty z profilowanymi słupami z zastrzałami, między którymi dwułucza. W sobotach od pd. i zach. przedsionki. — Ołtarze główny i dwa boczne późnobarokowe. Ołtarz boczny klasycystyczny. Ambona późnobarokowa, z obrazem św. Jana Chrzciciela 1766. Organ późnobarokowy.. Kropielnica marmurowa w. XVII. Obraz św. Jana Nepomucena z sygnaturą malarza Andrzeja Ryflarza 1768. Puszka w. XVIII.

KAPLICZKA. Drewniana w. XVIII. Na trzech slupach daszek trój spadowy; dwie ściany szalowane. Wewnątrz posąg św. Jana Nepomucena. FIGURY PRZYDROŻNE. Kamienne. 1. Posąg św. Jana Nepomucena na słupie z płaskorzeźbą św. Floriana w. XVI1I. — 2. Posąg Matki Boskiej na postumencie 1. poł. w. XIX.

USZEW

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Floriana. Wzmiankowany 1325—7. Obecny wzniesiony 1801. Orientowany. Murowany. Jednonawowy, z węższym, półkoliście zamkniętym prezbiterium i z kwadratową wieżą od frontu. Wewnątrz ściany rozczłonkowane opilastrowanymi półfilarami. Sklepienia żagielkowe między gurtami. Ołtarze główny i dwa boczne architektoniczne oraz ołtarz czwarty z retabulum w formie ramy ze splotów roślinnych, barokowe w. XVIII. Ambona barokowa w. XVIII.

PLEBANIA (dawny dwór). Zbudowana w w. XVIII. Murowana. Piętrowa. Prostokątna, dwutraktowa.

WIELKA WIEŚ

KAPLICZKA, Murowana pocz. w. XIX. Czworoboczna, z niszą w szczycie, w której posąg św. Floriana. Dach namiotowy z pazdurem. GRODZISKO I RUINY ZAMKU. Na wzgórzu noszącym nazwę Góry Panieńskiej niewielki las zwany zamkiem, związany z podaniem tyczącym się czasów Bolesława Śmiałego. Zachowane wysokie wały ziemne, prawdopodobnie wczesnohistoryczne i szczątki murów z czasów późniejszych.

DWÓR (fig. 23). Z pocz. w. XVIII Zwrócony frontem ku wsch. Murowany. Parterowy. Prostokątny, dwutraktowy: w trakcie przednim pięć izb, w tylnym cztery. Podziały zewnętrzne pilastrowo-ramowe. Dach mansardowy; od frontu pośrodku facjatka z elewacją w formie szczytu attykowego, po bokach lukarny. Od wsch. nowy portyk filarowy (w miejsce starszego ?), pod nim barokowy portal z przerwanym przyczółkiem i h. Śreniawa, od pn. portyk z dwiema, arkadami filarowymi, od pd. krótkie skrzydło, przebudowane na kaplicę, z kto- rym pod kątem prostym złączona murowana oficyna prostokątna, nakryta dachem łamanym, polskim. Częściowo dawna stolarka. Trzy kominki.

FIGURY PRZYDROŻNE. I. Kamienna płaskorzeźba św. Jerzego w. XVIII XIX, w nowszej oprawie granitowej w kształcie kapliczki na kolumnie 2. Kamienna. Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie z Śreniawa w. XVIII.

WOJAKOWA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Wniebowzięcia N. P. Marii. Zbudowany I 363. Nawa rozebrana 1930—I i zastąpiona obszerniejszą. Pozostałe prezbiterium murowane z kamienia, zamknięte wielobocznie, pod- parte szkarpami, częściowo późniejszymi. Wewnątrz strop koniec w XVII. Dach stromy, gontowy Dwa portale z pierwotnej nawy, ostrołukowe, profilowane, wmurowane w pd. i zach. mur nowej nawy. Ołtarz główny barokowy w. XVII; antepedium z trzema obrazami : Marie u grobu ; N. P. Maria lub Alegoria Czystości; Salomon i Dawid1 Tabernakulum ścienne za ołtarzem, w formie wnęki w ramie renesansowej. Chrzcielnica kamienna w. XV. Kielich barokowy.

WOJNICZ

MIASTECZKO. Wzmiankowane już 1278, zawdzięcza swe znaczenie położeniu nad Dunajcem przy skrzyżowaniu dróg z Krakowa na wschód i na Węgry. Rynek obszerny, prostokątny, wzdłuż drogi wsch.—zach. Częściowo zachowane domy w. XVIII—XIX, murowane, parterowe i piętrowe, z wnękami na fasadach i posągami Świętych.

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Wawrzyńca (fig. 9). Wzmiankowany 1325—7. Obecny wzniesiony prawdopodobnie w w. XV. 1915 częściowo uszkodzony, 1920—30 odbudowany i poszerzony. Orientowany. Murowany. Prezbiterium czteroprzęsłowc, o zamknięciu wielobocznym, nakryte sklepieniem sieciowym.

Szersza nawa prostokątna, pięcioprzęsłowa, podzielona wewnątrz barokowymi pilastrami, gzymsem i wnękami, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Sklepienie prezbterium częściowo rekonstruowane po zburzeniu 1915. Tęcza zamknięta łukiem ostrym. Chór muzyczny na trzech arkadach z dekoracją rokokową. Przy prezbiterium od pn. gotycka zakrystia i barokowy skarbiec, połączone obecnie przeprutym między nimi przejściem w formie arkady, od pd. nowa zakrystia, od wsch. Ogrojec późnobarokowy, w formie kapliczki z niszą hemisferyczną i daszkiem łamanym. Przy nawie od pd. i pn. dwie barokowe kaplice prostokątne, dalej nowsze nawy boczne. Na zewnątrz szkarpy; elewacja zach. o podziałach pilastrowo-ramowych I lizenowych, elewacje kaplic o podziałach lizenowych. Okna w prezbiterium ostrołukowe. Portale: jeden gotycki, ostrołukowy; jeden barokowy 1754, w nim drzwi z okuciami barokowe. W dawnej zakrystii kamienny kominek barokowy. W nawie i w kaplicach polichromia rokokowa, wykonana 1767 przez Jana Neydörfera, odkryta i zrekonstruowana 1948—50: kilka scen i figur dekoracyjnych wśród motywów ornamentalnych. — Ołtarze główny z krucyfiksem i sześć bocznych późnobarokowe w. XVIII. Ambona późnobarokowa w. XVIII. Organ późnobarokowy w. XVIII. Chrzcielnica cynowa w. XV, z pokrywą drewnianą w. XVIII. Stalle późnobarokowe w. XVIII. Konfesjonały późnobarokowe. Szafa na ornaty (w dawnym skarbcu) barokowa. Feretrony: trzy późnobarokowe, jeden z obrazem bł. Kingi Floriana Cynka. Krata żelazna do skarbca w. XVII(?). Lustro malowane z św. Marią Magdaleną w. XVIII. Cztery obrazy Świętych polskich w. XVIII. Obraz Matki Boskiej w typie bizantyńskim, w. XVII—XVIII. Nagrobek A. i M. Stadnickich, z czarnego marmuru1 w formie sarkofagu, 1818. Epitafium Aleksandra Dąbskiego (zm. 1716), marmurowe, w ramie barokowej z herbem i malowanym portretem zmarłego.

*Monstrancja gotycka 1. poł. w. XVII (fig. 45). Osiemnaście relikwiarzy rokokowych. Sześć lichtarzy klasycystycznych. Pięć ornatów z tkanin w. XVIII. Kapa z tkaniny w. XVII. Jeden komplet klasycystyczny. DZWONNICA kościelna. Drewniana, konstrukcji słupowej. Kwadratowa. O ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą. Dach namiotowy Dolna część w XVIII, górna w. XX. W części dawnego ogrodzenia kościelnego k a p l i c a murowana w. XVIII, kwadratowa, sklepiana krzyżowo, otwierająca się arkadą, z lizenami na narożnikach i dachem czterospadowym łamanym.

KOŚCIÓŁ p. w. św. Leonarda. Miał istnieć 1209, Obecny przypuszczalnie w. XVII. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej, Prezbiterium o zamknięciu wielobocznym, z zakrystią od pn. Szersza nawa prostokątna. Od zach. kruchta r6wnej z nawą wysokości1 Wnętrze zniekształcone szalowaniem i malowaniem 1882 i w. XX. W prezbiterium strop z podciągiem wzdłużnym, w nawie pozorne sklepienie kolebkowe z płaskimi odcinkami stropowymi po bokach. Dachy: wspólny nad prezbiterium, nawą i zakrystią oraz siodłowy kruchty, gontowe. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. Dzwon 1764.

KAPLICZKI. Murowane. 1. Z 1. poł. w. XIX. Czworościenna ze szczytem. Wewnątrz krucyfiks barokowy w. XVIII. —2. Z poł. w. XIX. Jednoszczytowa, zaokrg1ona, Krucyfiks ludowy.

TZW. WAŁY KASZTELANSKIE. Założone w trzech rzędach w półkole, obejmujące teren kościoła, plebanii i dawnego grodu kasztelańskiego, dotykające dawnego koryta Dunajca. Pochodzenia zapewne wczesnohistorycznego.

FIGURY PRZYDROŻNE. Kamienne. 1. Posąg św. Jana Nepomucena na postumencie 1818. —2. Posąg św. Floriana na postumencie z herbem Wojnicza i Chrystusem Ukrzyżowanym 1843. — 3 Posąg Matki Boskiej Wniebowziętej na postumencie dwukondygnacjowym, z płaskorzeźbioną grupą apostołów i obłokami, ok. 1860 (taka sama w Bochni).

WYTRZYSZCZKA

RUINY ZAMKU TROPSZTYN. Na niewielkim, stromym wzgórzu nad Dunajcem, przy drodze węgierskiej, ruiny zameczku strażniczego, prawdopodobnie z w. XIV. W dzisiejszym stanie resztki murów trudne do określenia architektonicznego.

FIGURA PRZYDROŻNA. Kamienna. Posąg św. Jana Niepomucena na słupie 1843.

ZABORÓW

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. Nawiedzenia N. P. Marii. Parafia od 1809. Kościół zbudowany 1835. Orientowany. Drewniany, konstrukcji słupowej. Prezbiterium o zamknięciu wielobocznym, z zakrystią od pn. Szersza nawa prostokątna, z rodzajem transeptu i naw bocznych. Od pd., pa, i zach. kruchty. Wewnątrz stropy, w nawie z zaskrzynieniami na słupach Dach o jednej kalenicy Wieżyczka ma sugnaturkę kształtu barokowego. — Pięć ołtarzy, ambona i chrzcielnica ok. 1835. Nagrobek ks. Obrębskiego, kamienny, 1830. DZWONNICA kościelna. Drewniana, na slup. Prostokątna. Na hełmie barokowym chorągiewka, na której data 1830.

ZAKLICZYN

MIASTECZKO do 1934, obecnie gmina wiejska. Na miejscu Wsi Opatkowice, należącej do benedyktynów, założone przez Spytka Jordana ok. 1520, nazwane mianem gniazda Jordanów w Pow. myślenickim.

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Idziego. Parafia od 1440. Pierwotny kościół drewniany. Obecny murowany 1739—68, przy starszej kaplicy (w. XVI—XVII). Orientowany. Prezbiterium zamknięte ścianą prostą. Szersza nawa prostokątna. Przy prezbiterium od pa. zakrystia, przy nawie od pn. kaplica, od pd. kruchta. Wnętrze (fig. 10) rozczłonkowane zdwojonymi pilastrami i silnie cieniującym belkowaniem, nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, na gurtach; w prezbiterium dekoracyjne ramy stiukowe, Na tęczy krucyfiks z aniołkami barokowy.

Sklepienie zakrystii kolebkowe z lunetami, z nałożonymi żebrami. Na zewnątrz pilastry i belkowanie. Fasada ze szczytem wygiętym barokowo. Dach o jednej kalenicy, z wieżyczką na sygnaturkę kształtu barokowego. Wieża nadbudowana 1914—20, na miejscu zwalonej 1845. Portal do zakrystii renesansowy (z zamku melsztyńskiego?); drzwi żelazne, kute. Kaplica kwadratowa, nakryta kopułą na pendentywach, z latarnią, wewnątrz i na zewnątrz o podziałach pilastrowych; na zewnątrz nadto ślady dekoracji sgrafftowej. — Ołtarze główny i cztery boczne, ambona i konfesjonał rokokowe (Piotr Kornecki?). Ołtarzyk w kaplicy z czarnego marmuru, z kolumienkami i dwoma posągami apostołów, barokowy 1. poł. w. XVII (z Melsztyna ?). Dwa konfesjonały klasycystyczne. Dwa biurka (w zakrystii i na plebanii) intarsjowane w. XVIII. Obrazy w. XVIII: Matka Boska Częstochowska i św. Józef. Epitafium ks. M. Krupskiego, marmurowe, 1774.

KOŚCIÓŁ p. w. Matki Boskiej Anielskiej i KLASZTOR REFORMATÓW (fig. 7). A. KOŚCIÓŁ. Zbudowany 1641—50 przez Tarłów, w miejsce drewnianego 1622. Orientowany. Murowany.

Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą. Szersza nawa prostokątna, dwuprzęsłowa, z kruchtą od frontu. Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane pilastrami z przełamującym się belkowaniem i głębokimi niszami. Sklepienia: w nawie kolebkowe z lunetami, w prezbiterium krzyżowe. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. — Ołtarze główny, oddzielający chór zakonny, i boczne barokowe w. XVIII. *Ambona intarsjowana, barokowa w. XVII. Stalle w chórze zakonnym intarsjowane, barokowe, Konfesjonały wbudowane w boazerię pod chórem muzycznym, barokowe w. XVII/XVIII. Trzy krzesła barokowe. W *zakrystii konfesjonał, szafa-komoda, lawaterz, obramienia drzwi i okien, ujęte w barokową oprawę intarsjowaną jasnym i ciemnym drzewem, z herbami Leliwa, Zadora, Topór, w. XVIII; w lunetach obrazy z życia Świętych w. XVIII W drugiej zakrystii szafy barokowe w. XVII.

*Nagrobek Zygmunta Tarły (zm. 1654), z czarnego marmuru i alabastru, z leżącą postacią rycerza, wczesnobarokowy (fig. 44).

Epitafia: 1. trzech braci Szczepanowskich w. XVIII; 2. Anny Karwowskiej w. XVIII; 3. Wojciecha Paszyca, towarzysza husarskiego, 1771; 4. ks. Mateusza Krupskiego 1774. Kielichy: barokowy 1720 i dwa z nodusami w. XVII. Ornat w. XVIII. B. KLASZTOR. Murowany. Piętrowy. Czworoboczny, Z krużgankiem obiegającym dziedzińczyk. Dwa skrzydła klasztoru przedłużone ku pd. w w. XIX. Wewnątrz układ dwutraktowy, sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Na skrzydle pd. dawna wieżyczka zegarowa. W dziedzińczyku studnia drewniana, nakryta dachem namiotowym na czterech słupach z zastrzałami. Dwa zegary w XVII—XVIII. Obrazy treści zakonnej i Świętych w. XVII—XIX. Budowle otoczone murem w. XVIII. Przed frontem kościoła prostokątny wirydarz obwiedziony murem 1860, z malowanymi stacjami Męki Pańskiej W murze płyty-epitafia marmurowe w, XIX. Nagrobek gwardiana ks. Januarego, kamienny, w formie krzyża na postumencie, 1837. Brama sklepiona, z nadprożem z wolutami i obrazem Matki Boskiej ponad nim, z datą 1838 i emblematem reformackim.

KAPLICZKI. Murowane. 1. *Św. Jana Nepomucena z w. XVIII (fig. 11). Czworoboczna, o dwóch kondygnacjach: dolnej otwartej z czterech stron arkadami, górnej — jedynie od frontu. Po bokach kondygnacji górnej woluty. Dach dwuspadowy. Wewnątrz postument na dwóch stopniach i posąg Świętego.

—2. Św. Floriana z pocz. W. XIX. Na czterech masywnych kolumnach dach namiotowy łamany, polski. Pod nim drewniany posąg Świętego na postumencie. — 3. Św. Jana Nepomucena z w. XVIII—XIX. Półokrągła, opilastrowana, z gzymsowaniem i szczytem z wolutami. Wewnątrz drewniany posąg Świętego na postumencie, —4. Św. Jana Niepomucena. Wzorowana na poprzedniej. Wewnątrz drewniany posąg Świętego na postumencie 1858.

*DOMY (fig. 26). Zachowane w rynku i w ulicach wychodzących z niego na wsch. i zach. oraz na <<Przedmieściu>>. Pochodzące z w. XVIII do pocz. XIX. Drewniane, konstrukcji zrębowo-przysłupowej, bielone. Parterowe. Zwrócone szczytami do ulicy, rzadziej bokiem, rozdzielone miedzuchami. Dwu- i trzytraktowe, z sienią na przestrzał. Dachy przeważnie siodłowe z naczółkami i wydatnymi obiegającymi okapami, wsparte na dziewięciu słupach (tzw. konstrukcja dziewięciosłupowa). Rzadziej podcienia. Między dachami, ponad miedzuchami, wspólne rynny wysunięte dąleko w ulicę.

FIGURY PRZYDROŻNE. Kamienne. 1. Wg tradycji na miejscu pierwotnego klasztoru reformatów. Słup czworoboczny ze zwężającym się nasadnikiem, z rytymi symbolami Męki Pańskiej i blaszanymi emblematami reformackimi, 1651. — 2. Posąg Chrystusa Frasobliwego na postumencie w. XVIII (?), odnowiony w. XIX (fig. 50).

ZŁOTA

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Michała. Parafia przed 1346. Obecny wzniesiony 1649, przebudowany przypuszczalnie w w. XIX. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą na słup. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, z zakrystią od pn. Szersza nawa prostokątna; przy niej od pd. kruchta. Wewnątrz stropy, w nawie z zaskrzynieniami. Na belce tęczy krucyfiks oraz posągi Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty w. XVII. Dach o jednej kalenicy; okap prezbiterium podparty kroksztynkami. Wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. Wieża od zach. kwadratowa, o ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą; na czterospadowym dachu czworoboczna nadbudówka z daszkiem namiotowym. Na drzwiach stare okucia. — Ołtarze główny i dwa boczne w. XVII; w jednym z nich płaskorzeźba Koronacji Matki Boskiej w. XVII. Ołtarz boczny z obrazem św. Jana Nepomucena i malowaną predellą ze scenami z życia Świętego, rokokowy. Ambona pocz. w. XIX. Chrzcielnica kamienna w. XVII. Ławki klasycystyczne. Puszka w. XVII. Pacyfikał z relikwią Krzyża św. w. XVII. Relikwiarzyk z kości słoniowej, z rzeźbą św. Alberta(?), barokowy. Ornaty z tkanin: jeden w. XVI, dwa w. XVII, trzy w. XVIII.

LITERATURA PRZEDMIOTU. B o c h e ń s k i Z., Dwór obronny w Dębnie, - Kraków 1926. --Bocheński Z. i Świszczowski S., Zamek w Dębnie (Pamiętnik Związku Historyków Sztuki i Kultury I 1948). — D u t ki e w i c z J. E., Małopolska rzeźba średniowieczna, Kraków 1949. — K o p e r a F., Dzieje malarstwa polskiego 1, Kraków 1925. — K o p e r a F. I L e p s z y L., Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, Kraków 1916. — Ł a k o c i ń s k i Z., Via Dolorosa, ett ikonografiskt bidrag (Tidskrift fór Konstvetenskap 21 1938). — Ł e p k o w s k I J.. Z wycieczek po kraju (Juliusza Wildta Kalendarz Powszechny na rok 1863 XI. Kraków). — Ł u s z c z k i e w i c z W., Zabytki dawnego budownictwa w Krakowskiem, Kraków 1864. — T e n ż e, Zamek w Dębnie (Tyg. Ilustr. XIII 1866). — T e n ż e, Z wycieczek z uczniami w roku 1892 (Wiadomości Num. Archeol. 1896). — Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1938, Tarnów 1938. — S i n k o K., Hieronim Canavesi (Rocz. Krak. XXVII 1936k. — S m o l e ń s k i M. ks., Melsztyn, Kraków 1888. — S o k o ł o w s k i M., Dwa gotycyzmy wileński I krakowski w architekturze i złotnictwie i źródła ich znamion charakterystycznych (Spraw. KHS. VIII 1912). — S z y d I o w s k i T., Odbudowa starodawnego kościoła w Radłowie (Rzeczy Piękne I 1918). — T e n ż e, Ruiny Polski, Kraków 1919. — T e n ż e, Dzwony starodawne. Kraków 1922. — T e n ż e, O zniszczonych kościołach gotyckich w Radłowie i Szczepanowie i innych szkodach wojennych w dziedzinie zabytków na linii Dunajca (Prace KHS 111922). — T e n ż e, Pomniki architektury epoki piastowskiej, Kraków 1928.— Teka Gr. Kons. G. Z. I 1900, II 1906. — Z a r e w i c z L., Spicimir czyli Spytek, kasztelan krakowski, protoplasta Leliwitów Melsztyiiskich i Tarnowsklch (1312—1352). Monografia historyczna z dodatkiem dziejów zamku melsztyńskiego (Józefa Czecha Kalendarz Krakowski 59 1890).

Fotografie wykonali względnie dostarczyli: A. BOCHNAK (fig. 44), T. CHRZANOWSKI (fig. 2,5-6, 16, 22), W. DEMETRYKIEWICZ (fig. 27, 29), J. DUTKIEWICZ (fig. 3, 7-9, 11, 23-6, 28, 32, 34, 36-7, 39, 41, 45, 48-51), W. GRABSKI (fig.47), W.GUMUŁA (fig. 1, 12, 30, 33, 42), S. KOLOWCA (fig. 17-20), T. SZYDŁOWSKI (fig. 21), B. TRETER (fig. 4, 13-5, 38, 40), ZBIORY BIURA INWENTARYZACJI ZABYTKÓW (fig. 10, 46), ZBIORY MUZEUM NARODOWEGO w Krakowie (fig. 35), ZBIORY URZĘDU KONSERWATORSKIEGO, Kraków (fig. 43).